نقد و بررسی ادعای مستشرقان در مورد تناقض در آیات توبه و نجات فرعون یا غرق شدن او محقق:

فهیمه جفرسته

چکیده

یکی از معجزه های قرآن کریم مسئله عدم اختلاف و تناقض است که از صدر اسلام تا کنون مورد توجه دانشمندان بوده است. برای اثبات اعجاز قرآن لازم است به شبهات وارده در این زمینه پاسخ داده شود تا از آیات موهم تناقض رفع اتهام شود، بر این اساس شناخت آرای خاور شناسان و نقد علمی دیدگاه های آنان برای ما مسلمانان ضروری است. صرف نظر از انگیزه مستشرقان از ادعای وجود تناقض در قرآن، علل متفاوتی در توهم وجود تناقض در قرآن از سوی آنان نقش داشته است از جمله وجود پیش فرضهای متفاوت، عدم رجوع به منابع اصیل اسلامی و … مستشرقان به دلیل اینکه تعریف درستی از تناقض ندارند، هر گونه تفاوت در آیات را مصداق تناقض دانسته اند که در این پژوهش که به روش کتابخانه ای و روی کرد تحلیل انتقادی است تلاش شده است به شبه پیرامون توبه و نجات فرعون که از سوی مستشرقان متناقض ارزیابی شده است پاسخ داده شود، و در انتها بیان شده است که سخنان آنان پیرامون شبهه مورد نظر مبتنی بر دلیل علمی و منطقی نیست و تنها پیش فرضهای نادرست است.

کلید واژه :مستشرقان- توبه- نجات- فرعون- تناقض- قرآن کریم

مقدمه

یکی از معجزه های قرآن کریم مسئله عدم اختلاف وتضاد در آیات آن می باشد. این وجه از اعجاز قرآن کریم که از صدر اسلام تا کنون مورد توجه دانشمندان بوده است خود یکی از دلایل صدق نبوت پیامبر اکرم (ص) می باشد و اینکه این کتاب فقط از سوی خداوند نازل شده است. خود قرآن کریم در آیه هشتاد و سه سوره نساء به این حقیقت اشاره کرده است و می فرماید: و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا (اگر از سوی غیر خدا بود، اختلاف فراوانی در آن می یافتید) مطالعات قرآنی از محورهای اساسی تحقیقات مستشرقان بوده است و با وجود اندکی تحول در رویکرد غربیان به قرآن در نیم قرن اخیر ولی رویکرد انکارگرایانه همچنان باقی است. معاندان و مستشرقانی که قرآن را به تناقض گویی متهم کرده اند، معنای تناقض را درست درک نکرده اند چرا که آنان به کتاب خدا همچون کتاب بشری نگریسته و به آن دید غیر وحیانی داشته اند در حالی که تمامی علمای اسلام به عدم تناقض در قرآن اجماع دارند و آن را یکی از جنبه های اعجاز می شمارند. برای اثبات اعجاز قرآن در پیراستگی از اختلاف مقدماتی نیاز است که یکی از آنها پاسخ گویی به شبهات وارده در این زمینه و آیات موهم اختلاف و تناقض می باشد. این مقاله به دنبال دفاع از اعجاز قرآن در زمینه ی عدم اختلاف و تناقض از رهگذر نقد و بررسی ادعای مستشرقان پیرامون توبه و نجات فرعون می باشد که از مصادیق آیات موهم تناقض از نگاه آنان است، چرا که با وجود شبهات فراوان از سوی مستشرقان در این زمینه برای گمراه کردن افراد، تبیین علت توهم اختلاف و تناقض در قرآن و پاسخ گویی به ادعای آنان ضروری است. بیان مسئله خدای سبحان در قرآن کریم وعده فرموده است که قرآن همواره استوار و پا بر جا به دور از گزند هر نادرستی و کجی خواهد ماند، بنا بر این نبود هیچ گونه اختلاف و تضاد در آیات قرآن از جنبه های اعجاز آن به شمار می رود. افکار انسان در شرایط مختلف زمانی و مکانی مختلف است و میان دوره های ضعف علمی و فکری و مراحل رشد و تکامل او تفاوت وجود دارد، و از طرفی دیگر افرادی که در حوادث بزرگ سیاسی و اجتماعی که زمینه ساز تحولی عظیم است، سیر میکنند نمی تواند در یک مدت زمان طولانی گفتارشان یکسان باشد، حال چگونه است که یک فرد عامی درس نخوانده و متأثر از محیط جاهلیت در مدت بیست و سه ساله ی نزول قرآن آن هم در شرایط متضاد هیچ اختلاف و تضادی در بین سخنانش وجود ندارد، نه تنها هیچ اختلاف و تضادی بین آیات قرآن وجود ندارد بلکه هیچ مخالفتی با علوم پیشرفته معاصر هم ندارد که این خود مهم ترین دلیل بر اعجاز قرآن و نزول آن از جانب خداوند است. از دوران قدیم و از زمان نزول قرآن مخالفان سعی کرده اندکه با اسلام و قرآن مبارزه کنند و به گمان خود بین آیات قرآن تضاد و تناقض پیدا کنند که در این کار ناکام مانده اند، گرچه افرادی همچون مستشرقان تا به امروز هم به تلاش جاهلانه خود ادامه داده اند، بر این اساس بررسی و نقد علمی دید گاه های آنان برای ما مسلمانان ضروری است و در این مقاله تلاش شده است با نقد و بررسی یکی از آیات مصداق تناقض از سوی مستشرقان به ادعای باطل آنان پاسخ داده شود.

پرسشهای تحقیق 1-انگیزه ی مستشرقان از مطالعه علوم اسلامی چه بوده است؟ 2-علل تصور تناقض و تضاد در قرآن از سوی مستشرقان جه می باشد؟ 3-آیا خداوند توبه فرعون را در اخرین لحظه عمرش پذیرفت؟ 4-آیا خداوند فرعون را از غرق شدن نجات داد؟ 5-آیا بین آیاتی که می فرماید فرعون و قومش را هلاک کردیم و آیاتی که می گوید بدن او را نجات دادیم تناقض وجود دارد؟

پیشینه تحقیق: مطالعات قرآنی از محورهای اساسی تحقیقات مستشرقان بوده است جریان معارضه با قرآن را می توان به نزاع اهل کتاب با قرآن و مسلمانان ارجاع داد چراکه اکثر معارضان قرآن تا به امروز یهودیان و مسیحیان بوده اند. در واقع از زمان پیدایش خاور شناسی (قرن هشتم تا قرن بیستم ) این جنگهای صلیبی در میان مسیحیان بود که موجب تحول جدی در گسترش تعصب دینی آنها شد و این روحیه و احساس در میان آنان به وجود آمد که باید در برابر خطر بزرگی به نام اسلام ایستاد و از این طریق شبهات و تناقضاتی را در ضمن مطالعاتشان بر گرد قرآن فراهم آوردند. علما و دانشمندان بسیاری تا به امروز در پاسخ به ادعاهای باطل برخی از مستشرقان و رفع اتهام تناقض از قرآن دست به تألیف زده اند و کتب و مقالاتی را به زبان فارسی و عربی نوشته اند که به اختصار در ذیل به آنها اشاره می کنیم: بررسی شبهات و تناقضات قرآن اثر حسین طوسی، مائة وستین شبهة جدیده حول القرآن الکریم اثر محسن خزرجی انصاری، شبهات المسیحیه حول القرآن الکریم در دو جلد اثر شیخ محمد صنقور علی بحرانی، شبهات و ردود حول القرآن الکریم اثر آیت اله محمد هادی معرفت، دفاع از قرآن در برابر آرای خاور شناسان اثرعبد الرحمن بدوی و به ترجمه سید حسین سیدی، رساله در پاسخ به هزار و دویست شبهه پیرامون قرآن اثر ابن شهر آشوب مازندرانی و البیان فی تفسیر قرآن اثر سید ابوالقاسم خویی و … و از جمله مقالاتی که در این زمینه به رشته تحریر درآمده است می توان به اختصار به موارد زیر اشاره کرد: مبانی نظری مستشرقان در مورد تناقضات قرآن اثر محمد علی رضایی اصفهانی، نقد برسی نظریه بعضی مستشرقان در باب تناقض در آیات قرآن کریم اثر علیرضا حیدری، نقد ادعای مستشرقان درباب تناقضات قرآن اثر محمد الله حلیم اف و…که به صورت کلی به مسئله تناقض در قرآن پرداخته اند ولی در تحقیق حاضر تلاش شده است به صورت مصداقی به این بحث پرداخته شود و یکی از آیات موهم تناقض از سوی مستشرقان به طور کامل نقد و بررسی شود و از این طریق اعجاز قرآن در عدم تناقض اثبات شود.

مفهوم شناسی استشراق: دردوران معاصردرغرب به خاورشناسی یا شرق شناسی (استشراق) می گویند. استشراق مفهومی عام است که به یک گرایش فکری اطلاق می گردد، یعنی گروهی که در مورد زندگی فرهنگی شرق به طور عام و فرهنگ اسلام و عرب به طور خاص تحقیق می کنند. (عدنان محمد، وزان، الاستشراق والمستشرقون، 15) و به عبارت دیگر خاور شناس (مستشرق) کسی است که بر دانش های ویژه مشرق زمین، زبان و ادبیات آن تسلت کافی دارد. (بدوی، عبدالرحمن، دفاع از قرآن، ترجمه سید حسین سیدی، 7) تناقض: از نقض گرفته شده و به معنای از بین رفتن و از هم پاشیدن می باشد (راغب، مفردات، 527- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، 363 – ابن منظور لسان العرب 266 – فراهیدی خلیل ابن احمد، ج 5، 50) تناقض در اصطلاح به معنای اختلاف دو حکم یا دو قضیه با هم در صدق و کذب به گونه ای که از صدق یکی، کذب دیگری و از کذب یکی، صدق دیگری حاصل شود (روحی، ابولفضل، منطق مقدماتی 103) ویا به گونه ای دیگر اگر دو قضیه در کیفیت و کمیت و جهت با هم متحد نباشند و در موضوع و محمول و زمان و مکان و قوه و فعل و کل و جزء و شرط و اضافه، متحد باشند گفته می شود که دو قضیه با هم تناقض دارند. (مظفر، محمد رضا، المنطق 197)