بررسی خروج دجال و ويژگيهای آن به عنوان يکی از علائم ظهور
مريم سلطاني
چکيده:
انتظار ظهور منجی و حاکميت عدالت در زندگي بشر باوری است که اختصاص به دين اسلام و مذهب تشيع ندارد؛ بلکه اين عقيده مقدسترین و برترین آرزو و انتظاری است که با زندگی مظلومان و مؤمنان در طول تاریخ عجین شده و امیدوار کنندهترین بشارتی است که همه اولیاء و انبیاء برای پیروان خویش به ارمغان آوردهاند.
ظهور اين منجي که در مکتب اهل بيت (ع) از ايشان با عنوان «مهدي موعود» ياد ميشود و انتظار آن با خود ثمرات فراواني از جمله پويايي جامعه را به همراه دارد، داراي نشانههاي بسياري است که پيشوايان معصوم ما در روايات متعددي آنها را بيان فرمودهاند.
يکي از اين علائم، «خروج دجال» است. پژوهش حاضر کوشيده است تا با مراجعه به منابع مختلف کتابخانهاي، با شيوه تحقيق در علوم انساني و به روش توصيفي و تحليلي ضمن بررسي اين نشانه و ارتباط آن با ساير علائم ظهور، به پرسشهاي زير پاسخ دهد:
- دجال کيست و ويژگيهاي آن چيست؟
- خروج دجال از نشانههاي ظهور منجي يا برپايي قيامت است؟
- رواياتي که بر خروج دجال دلالت دارد از لحاظ ميزان اعتبار چگونه است؟
نتيجه تحقيق نشان ميدهد که مراد از دجال به احتمال قويتر شخص معيني نيست؛ بلکه يک جريان فريبنده و اغواگر است که در آخرالزمان پديد ميآيد و يکي از نشانههاي ظهور منجي است. روايات مربوط به خروج دجال بيشتر از منابع اهل سنت روايت شده که ضمن ضعف سند، دربردارنده ويژگيهاي غير طبيعي براي دجال است و بيشتر به افسانه شباهت دارد. با اين وجود به نظر ميرسد اصل قضيه صحيح است و تعابير مذکور، بياني رمزگونه از واقعيتهای اجتماعي است.
کليد واژهها: آخرالزمان، انتظار منجي، علائم ظهور، دجال
مقدّمه:
صحبت كردن از حضرت مهدي(ع) و نشانه هاي ظهور ايشان در واقع صحبت كردن از حوادثي است كه بناست در آينده اتفاق بيفتد و لذا بجاست كه از خود بپرسيم: اگر در مورد احاديث نقل شده در اين زمينه بررسي اسناد صورت گرفت و مطمئن شديم كه آنها از معصوم(ع) صادر شده است، آيا مي توان مطمئن بود كه حتماً همة آن حوادث آن گونه كه در روايات شريف ما آمده واقع شوند؟
در پاسخ بايد گفت که جز نشانه هايي كه صراحتاً در احاديث به حتمي بودن آنها اشاره شده است، بقية نشانه هاي ظهور، چنانكه بزرگاني مانند شيخ مفيد، شيخ صدوق و شيخ طوسي بدان تصريح كرده اند، همگي از امور موقوفه به شمار مي روند. بدين معنا كه به جز نشانههاي حتمي ظهور بقية آنها بنا بر مشيت و ارادة الهي ممكن است دچار تغيير و تبديل، تقدّم يا تأخّر شوند و به گونة ديگري پديد آيند يا اصلاً رخ ندهند. البته بسياري از رويدادهايي كه در احاديث ما به آنها اشاره شده است تا كنون اتفاق افتاده اند.
يکي از نشانههايي که در اديان مختلف براي آخرالزمان بيان شده و پيرامون آن بحث و گفتگو فراوان است، خروج دجال ميباشد. اينکه دجال کيست و چه ويژگيهايي دارد و روايات مربوط به آن تا چه اندازه معتبر است و آيا وقوع آن حتمي است يا خير، سؤالاتي است که اين پژوهش به دنبال يافتن پاسخ آنهاست.
طرح مسأله:
اعتقاد به ظهور منجي در آخرالزمان عقيدهاي است که اختصاص به دين اسلام يا مذهب تشيع ندارد و ساير اديان الهي با وجود تفاوت ديدگاهها نويد آمدن وي را به پيروان خود دادهاند. در اسلام نيز اين امر مسئلهاي قطعی بوده و براي آن نشانههايي بيان شده است.
يکي از اين نشانهها «خروج دجال» است که پيرامون آن فراوان بحث شده و ويژگيهاي گوناگوني به وي نسبت داده شده است. با دقت در اين ويژگيها روشن ميشود که بسياري از اين موارد به صورت طبيعي غير ممکن است و بيشتر به افسانه شباهت دارد. به همين دليل پژوهش حاضر ميکوشد تا با بررسي روايات مختلف، صحت و سقم احتمالات مطرح شده را آشکار سازد و به جزئيات بيشتري در اين راستا دست يابد و رابطه اين نشانه را با ديگر نشانههاي ظهور بررسي نموده و نمايي کلي از وضعيت آخرالزمان ارائه نمايد.
ضرورت و اهميت تحقيق:
از آنجا که اعتقاد به ظهور مصلح جهاني از ضروريات دين اسلام به شمار ميآيد، لازم است مردم نشانهها و معيارهايي در اختيار داشته باشند تا بتوانند مدعیان دروغیني که به خاطر قدرت طلبي و يا انگيزههاي مادي چنين ادعايي ميکنند، را از مهدى حقیقى بازشناسند.
از آنجا که در بحث ظهور با انبوهي از روايات صحيح و غير صحيح روبرو هستيم، بايد نشانههاي ظهور براي مردم تبيين شود تا بتوانند نشانههاي حتمي را از غير حتمي و روايات ضعيف را از صحيح تشخيص دهند. خروج دجال يکي از همين نشانههاست که به نظر ميرسد در طول تاريخ دستخوش تحريف شده و با خرافات و افسانهها مخلوط گشته و ضرورت دارد تا با کنکاش در روايات شيعه و سني پرده ابهام از زواياي مختلف آن برداشته شود و در اين تحقيق سعي شده تا در حد توان به اين مهم دست يافت.
پيشينه پژوهش:
در زمينه بحث مهدويت به طور عام، و علائم و ويژگيهاي ظهور به طور خاص تاکنون کتابها و مقالات فراواني به رشته تحرير درآمده است. از ميان کتب معاصر ميتوان به کتاب «آخرالزمان در آيينه روايات» نوشته جابر رضواني، و «پيشگوييهاي آخرالزمان» نوشته علي فلسفي اشاره کرد. همچنين مقالاتي مانند «معيارهاي تطبيق نشانههاي ظهور» نوشته نصرتالله آيتي و «روزشمار سال ظهور» نوشته محمود مطهري نيا انتشار يافته است.
و نيز مقالات «بررسي تطبيقي دجال در اديان ايران باستان و اديان ابراهيمي»، «علائم و نشانههاي فضايي بر وجود و ظهور حضرت مهدي(عج)» و «ويژگيهاي حکومت حضرت مهدي (عج)» اشاره کرد. اين کتب و مقالات به مباحثي چون احاديث و روايات مربوط به آخرالزمان، حوادث سال ظهور حضرت قائم (عج)، علائم حتمي و غير حتمي ظهور منجي، قيامها و آشوبهاي آخرالزماني و… پرداختهاند؛ با اين حال پژوهشي که به طور مستقل با اين ويژگي به بحث دجال پرداخته باشد توسط نگارنده اين تحقيق يافت نگرديد.
منابع
- ابن بابويه، محمد. (1405هـ). کمال الدين و تمام النّعمه. قم: دفتر انتشارات اسلامي
- ابن کثير، اسماعيل. (بي تا). نهايه البدايه و النهايه. تحقيق: فهيم أبوعبيه. بيروت: دار إحياء التراث
- ابن ماجه، محمد. (1373هـ). سنن ابن ماجه. تحقيق فؤاد عبدالباقي. بيروت: دار إحياء الکتب العربيه
- بخاري، محمد بن اسماعيل. (1378هـ). صحيح بخاري. مصر: چاپ شعب
- جينور لنگرودي، نصير. (1388ش). مصلح موعود در اديان. تهران: انتشارات مبين انديشه
- حاکم نيشابوري، محمد. (بي تا). المستدرک علی الصحيحين. بيروت: دارالمعرفه
- خراساني، محمدجواد. (1380ش). مهدي منتظر (ع). قم: بنياد علمي فرهنگي نورالأصفياء
- رجالي، عليرضا. (1389ش). يکصد پرسش و پاسخ پيرامون امام زمان (عج). قم: انتشارات نبوغ
- رحمتي، محمد. (1393ش). هزار و يک نکته پيرامون امام زمان (ع). قم: مسجد مقدّس جمکران
- رضواني، علي اصغر. (1390ش). موعود شناسي و پاسخ به شبهات. قم: مسجد مقدّس جمکران
- شيباني، احمد بن محمد. (1414هـ). مسند احمد. تحقيق عبدالله درويش. بيروت: دارالفکر
- صدر، محمد. (1371ش). تاريخ غيبت کبری. ترجمه حسن افتخارزاده. تهران: نشر نيک معارف
- ـــــــــــ . (1412هـ). تاريخ مابعد الظهور. بيروت: دارالتعارف للمطبوعات
- طبراني، سليمان بن احمد. (1414هـ). المعجم الکبير. بيروت: دار إحياء التراث العربي
- طي، محمد. (1420هـ). المهدي المنتظر بين الدين و الفکر البشري. بيروت: الغدير
- فقيه، محمد. (1387ش). سفياني و نشانههاي ظهور. ترجمه شاهپور حسيني. تهران: موعود عصر
- قشيري نيشابوري، مسلم. (1412هـ). صحيح مسلم. تحقيق فؤاد عبدالباقي. قاهره: دارالحديث
- مجلسي، محمدباقر. (1403هـ). بحار الأنوار. بيروت: مؤسسه الوفاء
- مختار عمر، احمد. (1429هـ). معجم اللغه العربيه المعاصره. قاهره: عالم الکتب
- هندي، علاءالدين. (1397هـ). کنز العمال. بيروت: مکتبه تراث الاسلام
امام جعفر صادق (ع) فرمود:
نوروز آن روزي است که قائم ما در آن روز ظاهر ميشود و خداوند او را بر دجّال پيروز خواهد کرد.
(معجم أحاديث الإمام المهدي (ع)، 4/74ح1145)
[1] بحارالانوار، ج52، ص209
[2] معجم اللغة العربية المعاصرة، ص 724
[3] سنن ابن ماجه، ج2، ص1360
[4] صحيح مسلم، ج8، ص205
[5] صحيح بخاري، ج8، ص103
[6] مسند احمد، ج5، ص13
[7] همان
[8] مستدرک حاکم، ج4، ص537
[9] معجم الکبير، ج2، ص56
[10] تاريخ مابعد الظهور، ص 141
[11] المهدي المنتظر بين الدين و الفکر البشري، ص177
[12] نهاية البداية والنهاية، ج1، ص118
[13] صحيح بخاری، ج8، ص102
[14] کمال الدين، ج2، ص525 و 526
[15] ر.ک: کمال الدين، ص526
[16] کنزالعمال، ج14، ص200
[17] همان
[18] همان، ص231
[19] ر.ک: يکصد پرسش و پاسخ پيرامون امام زمان (عج)، ص180
[20] بحارالانوار، ج52، ص210
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات