تبرّج از دیدگاه امیر المؤمنین علی (علیه السلام)

سمیه شیخی[1]

چکیده

     تبرّج خودنمایی و جلوه گری کردن است، در آیات و روایات جایگاه ویژه ای دارد. در سیره ی علمی و عملی حضرت امیرالمؤمنین امام علی (ع) هرج و مرج وجود نداشته و از نظر رفتاری کاملاً اصولی و قانون مند بوده است. سخنان امام و برخورد ایشان بر گرفته از نگرش علمی و فلسفی حضرت به مسایل گوناگون؛ نمایانگر این است که زنان در تفکر و اندیشه ی آن حضرت جایگاه والایی داشته اند.

   انسان موجودی اجتماعی می باشد و زندگی اجتماعی او ایجاب می کند که نسبت به وظایفی که خدا برای او معین کرده، پایبند باشد و در غیر این صورت تمام نظام اجتماعی از هم خواهد گسست.با اینکه در قرآن کریم خودنمایی نهی شده است؛در جامعه کنونی ما شاهد جلوه گری و عشوه گری زنان و دختران هستیم؛ لذا در این مقاله با رویکرد توصیفی _ تحلیلی به بررسی آسیب های فردی و اجتماعی و جلوه گری و خودآراستگی از دیدگاه امامِ عارفین امام علی (ع) می پردازد.خودنمایی و جلوه گری دارای آسیب های فردی و اجتماعی فراوانی است که از جمله آسیب های فردی می توان به آسیب های روحی _ روانی،دور شدن از رحمت باری تعالی،بلوغ زودرس و… اشاره کرد و از جمله آسیب های اجتماعی آن می توان به اشاعه ی فحشا،چشم چرانی، تزلزل بنیان خانواده، تعرض و آزار زنان، عدم امنیت در جامعه، مُد گرایی و… اشاره کرد.

 

کلیدواژه ها: تبرّج، خودنمایی، جلوه­گری، آسیب های فردی، آسیب های اجتماعی

مقدمه

       تبرّج یکی از دستوراتی است که خداوند خطاب به زنان پیامبر (ص) در قرآن صادر کرده است و از آن به مناسبت در باب های طهارت،صلات،نکاح و شهادات یاد شده است.این واژه به معنای خودنمایی و جلوه گری زنان «چه در رفتار،صورت،لحن و گفتار»و اینکه زیبایی و زینتشان را آشکار کنند.

    ریشه ی این واژه برج به معنای بروز و ظهور و مکان بلند اطلاق می شود.خودنمایی و جلوه گری موجب نابه هنجاریهایی در جامعه می شود؛ بر این اساس ریشه بسیاری از آسیب های ناشی از عدم رعایت این رذیله بین زنان است.انحطاط اخلاقی و شکسته شدن مرزهای اخلاقی و دینی در اجتماع خطر جدی و ویرانگر است؛زیرا انسان از محدوده ی خود خارج می شود و در ارتباط با سایر افراد قرار می گیرد.اگر اصول اخلاقی حاکم بر روابط نباشد؛انسانیت انسان فرو می­ریزد و جامعه رو به زوال و انحطاط می گذارد و با شکسته شدن مرزهای اخلاقی،همه ی حریم ها شکسته می شود و پلیدی ها در روابط اجتماعی پدیدار می شود.

   روی سخن امیرالمؤمنین با انسان است و تربیت و هدایت انسان همواره مورد توجه آن حضرت بوده است؛ لذا مقاله ی حاضر به بررسی آسیب های تبرّج از دیدگاه امام علی (ع) و آسیب های فردی و اجتماعی تبرّج می پردازد.با بررسی هایی که در منابع وآثار پیشین در خصوص این موضوع به عمل آمد؛ در کتب روایی نظیر کافی تألیف کلینی،بحارالأنوار علامه مجلسی،وسایل الشیعه شیخ حر عاملی و… بصورت پراکنده در قالب روایات به این مبحث پرداخته شده و در کتب عصر حاضر به صورت کلی و در مقالات به عوامل تبرّج و جایگاه زن در نهج البلاغه پرداخته شده است.این مقاله بر آن است که به طور مستقل به روش توصیفی _ تحلیلی موضوع را بررسی کرده تا با افزایش آگاهی ها – به توفیق الهی – این رذیله کاهش یابد.

مفهوم شناسی

 تبرّج واژه ی قرآنی است به معنای خودنمایی زنان و اینکه زیبایی و زینتشان را آشکار کنند.ریشه ی این واژه «ب ر ج» در عربی در دو معنای اصلی بکار می  رود:1- بروز و ظهور 2-ملجأ مکان بلند.تبرّج از معنای تست گرفته شده است و بروج (برج های فلکی و باروهای شهر) به معنای دوم راجع است.

معنای تبرّج از نگاه راغب اصفهانی:

   راغب برج را به معنای قصر دانسته و بروج آسمانی را نیز برگرفته از همین معنا بر می شمارد.او معتقد است که تبرّج از تعبیر«الثوب المُبرّج» لباس زیبایی که صور برج آسمانی بر آن نقش بسته؛گرفته شده بدین گونه که اظهار زیبایی بدان تشبیه شده است.

معنای تبرّج از نگاه لغویان متقدم:

   لغویان متقدم با توجه به معنای بروز و ظهور تبرّج زن را به معنای اظهار زیبایی (دست و صورت) وی دانسته است. در فرهنگ نامه ها برای تبرّج معانی زیر آورده شده است:

الف) جلوه گری و عرضه ی زیبایی ها[2]

ب) خودنمایی در مقابل مردان[3]

ج) تبرّج از ماده برج به معنای ظهور و آشکار ساختن است و بر زنی که زیبایی هایش را در مقابل نامحرم ظاهر می سازد اطلاق می شود[4]

  معنای اصطلاحی تبرّج برگرفته از آیه ی 33 سوره ی احزاب است.

وَ قَرنَ فی بُیُوتِکُنَّ و لا تبرّجن تبرّج الجاهلیة…

و در خانه ی خود بمانید و به شیوه ی جاهلیت پیشین تبرّج نکنید.

این آیه خطاب به همسران پیامبر است اما در تفاسیر همه ی زنان را مشمول این حکم دانسته اند.گذشته بر این بنابر دیگر شواهد قرآنی، به ویژه آیه ی 35 سوره ی احزاب که هم مردان و هم زنان مسلمان و مؤمن مورد خطاب اند و از آنجا مردان مسلمان نیز ملزم به رعایت حدود شرعی اند؛ پس می توان گفت تبرّج منحصر به زنان نمی تواند باشد.

 

نتیجه­ گیری

   خداوند متعال به قدرت کامله و حکمت بالغه ی خویش جمال و زیبایی را آفریده و در اختیار بندگانش قرار داده است و آن را زینت انسان ها خوانده است و کسانی را که بهره وری از زینت ها را برخود حرام می کنند؛ نکوهش نموده و بر آراستگی بجای افراد پاداش دنیوی و اخروی مقرر فرموده است. هر کس از نعمت های خدادای بهره ور گشته، باید آن را بجا و درست بکار برد. و بر زنان که مظهر جمال در آفرینش اند، لازم است که عقل همراه با جمال خویش ظهور داده و زینت های غیر ظاهری خود را از نامحرمان بپوشانند و جاذبه های طبیعی خود را بجا ظاحر کنند. تبرّج و جلوه گری زنان و دختران آرامش روحی خود فرد و مردان و زنان دیگر را به هم میریزد و فرد با جلوه گری خود را آرام نمی کند و کمبود های خود را نمی پوشاند؛ چرا که آرامش واقعی در یاد خداست. اوست که با افراط کردن بی جا مردان بیماردل را با خود همراه ساخته و از رحمت ایزد منان دور ساخته و مورد نفرین فرشتگان قرار گرفته و گناهی را مرتکب شده که حق الناس است و توبه ی آن مشروط به بخشش  آدمهایی است که در حق آنها ظلم کرده است و موجب بلوغ زودرس و تقلید کور کورانه و موجب گناه آنان شده و چه کسانی را از زندگی دلسرد کرده و چه خانواده هایی را از هم متزلزل کرده است و چه … .

   این رذیله موجب پدید آمدن ناهنجاریهای رفتاری و فرو پاشی خانواده ها  می شود و از این روست که قرآن کریم و ائمه ی بزرگوارمان بر زنان واجب کرده که به هنگام روبه رو شدن به مردان بیگانه و نامحرم از خودنمایی و تبرّج به چشم آمدن خودداری کنند چرا که در نهایت امنیت اخلاقی جامعه را با دشواری و مشکل مواجه می سازند و مردان بیماردل را به سوی خود می کشند و این کار سبب تعرض و آزار و اذیت آنان می شود. برای حفظ امنیت اخلاقی و مصونیت یابی زنان از تعرض و تجاوز؛ بهترین راه آن است ک با آموزه های قرآن و سخنان ائمه ی معصومین عمل کرده تا اعتدال و میانه روی در جامعه رعایت شود.

در خاتمه ی کلام هم سخنی از امام علی (ع) در خصوص پوشش زنان بیان می کند که:

بر شما باد پوشیدن لباس های ضخیم، زیرا کسی که جامه اش نازک باشد؛ دینش نازک است.[14]

 

منابع

*قرآن کریم

*تفسیر قرآن کریم

*نهج البلاغه ، صبعی صالح ، بیروت ، بی نا ، 1378ق

*نهج الفصاحه

ابن ابی الحدید، عبدالحمیدبن محمد، شرح نهج البلاغه، بی جا، دارالکتب العربیه ، بی تا

آلوسی، سید محمود، روح المعانی  فی تفسیر القرآن العظیم

پور سید آقایی، مسود، 1385 حجاب میوه ی شناخت، قم، نشر حضور

تمیمی آمری، عبدالواحد، 1366 ق، تصنیف عذرالحکم و دررالکلم، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی

جوادی آملی ، عبدالله ،1387 ش ، ج 13 ، ص 327

حسینی خامنه ای، سید علی، بیانات رهبر معظم انقلاب در سمینار نقش زن در جامعه در تاریخ 11/12/1364

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1362، المفردات الفاظ القرآن، چاپ دوم، تهران، المکتبه المرتضویه

صدوق ، محمد بن علی بن بابویه قمی ، 1387 ق ، عیون اخبار الرضا (ع) ، چاپ اول ، تهران ، ناشر نشر جهان

صدوق ، محمد بن علی بن بابویه قمی ، 1404 ق ، من لا یحضر الفقیه ، چاپ دوم ، قم ، ناشر جامعه مدرسین

غلامی ، یوسف ، 1385 ش  ، جلوه نمایی زنان و نگاه مردان ، چاپ سوم ، قم ، انتشارات لاهیچی

کلینی ، ابن جعفر بن محمد بن یعقوب ، 1362 ، الکافی ، تهران ، اسلامیه

مجلسی ، محمد باقر ،بحار الأنوار

مطهری ، مرتضی ،1385 ،شناخت مسئله حجاب ، نشر صدرا ، قم

مکارم شیرازی ، ناصر ،1374 ش ، تفسیر نمونه ، چاپ اول ، تهران ، دارالکتب الاسلامیه

ملک محمودی ، امیر ، 1382 ش ، عشق های دروغین ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات انتظارات سبز

[1]  طلبه سطح 2 مدرسه علمیه خواهران هاجر خمین
[2]  المقری الفیومی،ج 1،ص 420

 
[3] احمدی زاده،ج 1،ص240

 
[4] مصطفوی،ج 1،ص 227
[5] نهج الحیاة، محمد دشتی، ص160
[6]  وسایل الشیعه، ج14،باب 79
[7]  بحار الأنوار، ج 103 ؛ص 247
[8]  سوره ی انعام، آیه 50
[9]  غرر الحکم، ص 260
[10]  بحارالأنوار، ج 103، ص 247
[11]  سوره نور آیه 31

 
[12]  نهج البلاغه وصیت 31
[13]  وسایل الشیعه، ج3، ص 279

 
[14] بحار الانوار، ج13، ص184