عنوان: بررسی فقهی ماهواره در اسلام
نگارنده: طاهره اسکندری
چکیده:
استفاده از ماهواره و شبکه های آن موضوعی است که نیاز به بررسی فقهی دارد. زیرا امروزه تمام ابعاد زندگی انسانها متاثر از رسانه ها بخصوص «ماهواره» می باشد.و این ابزار قدرتمند ارتباطی نوین توانسته زندگی ها را تحت سیطره خود در آورد . از طرف دیگر چون این ابزار در خدمت استکبار جهانی است علاوه بر برخی از اهداف بشر دوستانه که از راه اندازی این شبکه ها دارند می توان گفت، با اهداف فرهنگی،سیاسی و امنیتی پلید از پیش تعیین شده خود در صددند آسیب های فردی، اجتماعی و خانوادگی جبران ناپذیری به کشورهای اسلامی وارد کنند که در نهایت به تضعیف باورهای دینی با از بین رفتن فرهنگ و تمدن اسلام و همچنین از بین رفتن هویت اصیل دینی با محوریت خانواده می انجامد. در این جنگ نرم دشمن برای رسیدن به این اهداف لطمات جدی مخصوصاً به قشر جوان جامعه اسلامی وارد کرده است، اینجاست که برای مصون ماندن از این آسیب ها باید فرد، خانواده، اجتماع ، دولت و نهادها و سازمان های مختلف هر یک با انجام رسالت هایی، خود را در برابر این تهاجم عظیم واکسینه کنند. در نهایت می توان گفت با توجه به مفسده موجود این شبکه ها اکثر علما و فقها و مراجع اسلام استفاده از این برنامه ها را جایز نمی دانند
کلید واژه: فقه، ماهواره، اسلام.
مقدمه
امروزه تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان ها متاثر از رسانه هاست و رسانه ها در خصوصی ترین رفتار انسان ها تا بزرگترین تغییرات نهادهای اجتماعی و ساختارهای فرهنگی، سیاسی رسوخ کرده اند. از طرفی دیگر وسایل ارتباط جمعی از جمله ماهواره از عواملی است که در هدایت و یا بالعکس در گمراهی و انحراف افراد تاثیر دارد دراهمیت این وسایل گفته می شود کسی که وسایل ارتباط جمعی در اختیار اوست قدرت و تسلط در اختیارش می باشد.
می توان گفت ماهواره یک تکنولوژی فرهنگ ساز است که این تکنولوژی زندگی روزمره انسانها را درگیر خود می کند فارغ از اینکه محتوایش خوب باشد یا بد زندگی انسان ها را تحت سیطره خود در می آورد. این در حالی است که دشمنان اسلام با بهره گیری از رسانه های صوتی و تصویری در حال اجرای جنگ امواج به منظور استحاله فرهنگی کشورهای اسلامی می باشند.
آری گریز از پوشش ماهواره ای و آسیب های آن در درازمدت ممکن نیست بنابراین با غنی سازی فرهنگ عمومی مردم از طریق خانواده ها و نهادها و سازمان های مربوطه باید افراد را به درجه ای از بلوغ فکری و مصونیت فرهنگی رساند که خود آگاهانه از برنامه های ضد فرهنگی و اسلامی آن تاثیر نپذیرند، در این میان آگاهی از فقه و دستورات فقهی و نشر وگسترش آن درجامعه می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
از آنجا که هدف یعنی وضعیتی که می خواهیم در آینده داشته باشیم و هدف گذاری مهمترین عامل حرکت می باشد، پس این هدف ها هستند که مقصد و مسیر فرد یا سازمانی را روشن میکنند. متولیان شبکه های ماهواره ای از این امر غافل نیستند و برای پیشبرد برنامه های خود اهدافی را از قبل در نظر می گیرند، اهدافی چون:
الف)اهداف بشر دوستانه متصدیان شبکه های ماهواره ای
- آشنایی با فرهنگ و سنن کشورهای مختلف- آموزش و اطلاع رسانی - زنده کردن روح جامعه پذیری و فرهنگ پذیری- دیپلماسی عمومی - تعامل و همزیستی جهانی و غیره (خیری،1389،ص 124).
ب)اهداف شوم متولیان برنامه های ماهواره ای
* اهداف فرهنگی
ماهواره یک تکنولوژی فرهنگ ساز است که این تکنولوژی زندگی روزمره انسانها را درگیر خود می نماید و فارغ از اینکه محتوایش خوب باشد یا بد زندگی انسانها را تحت تاثیر خود در می آورد، دشمنی است برای اسلام که اگر در مملکت اسلامی نفوذ کند ریشه اسلام را می خشکاند و ابزاری است برای جلوگیری از به وجود آمدن فرهنگ تمدن اسلام در کشورها.
- دعوت به کفر و تضعیف باورها و اعتقادات مذهبی - تغییر سبک لباس و پوشش و تغذیه ای - خارج کردن خانواده از قید مذهب و تغییر سبک زندگی اسلامی- لذت جویی و غافل نمودن انسانها از قیامت و معاد - سست کردن اصالت و حریم خانواده - تعارض علم و دین - اشاعه فساد، ابتذال و بی بندوباری - ترویج خیانت زن و شوهر و غیره (امانلو،1393،ص 168).
* اهداف سیاسی ، امنیتی
امروزه رسانه های جمعی از جمله ماهواره موجب بروز چالش ها و تغییرات اساسی بر فرد و جوامع
شده اند و هم با شناخت آسیب های مختلف اجتماعی و فردی و گزارش آن به کنش گران اجتماعی نسبت به گسترش نابهنجاری های اجتماعی هشدار می دهند و بدین ترتیب کنش گران را از کج روی باز داشته و هنجارها و ارزش های جامعه را به آنان می نمایانند. وسایل ارتباط جمعی می توانند با استفاده از شگردهای تبلیغاتی و آفرینش های هنری، نفرت و زشتی، تزلزل باورها و ارزش های ملی، دینی ، انسانی را به مخاطبان خود القا می کنند تاثیر این وسایل تا به آن حد هست که برخی بر این باورند که امر جهان امروز به دست صاحبان این ابزار هاست. با استفاده از همین قدرت است که اهداف سیاسی امنیتی بسیاری را در کشورهای اسلامی دنبال می کنند، از جمله :
-خالت در امور داخلی کشورها و تشویش اذهان عمومی - کم رنگ کردن اعتقاد به ولایت فقیه - ایجاد دهکده جهانی - فریب مخاطبان- القای ناکارآمدی نظام اسلامی - ایجاد فاصله و جدایی بین مردم و مسئولین و غیره (سروری،1394،ص209).
فواید ماهواره
ماهواره هم نشینی بد اخلاق و بی رحم است که قلب مخاطبین خود را سیاه و آنها را حقیر و کوچک می کند. خانواده ها باید بدانند، که ماهواره هم نشین مخربی است که هرگز نمی توان به جاذبه های زودگذر در شرایط فعلی مضرات استفاده از ماهواره به مراتب بیشتر از مزایای آن است، اما نباید این مسئله را فراموش کنیم که ماهواره نیز به عنوان یک فناوری پیشرفته حتما دارای نقاط قوتی است که موجب جهانی شدن استفاده از آن شده است. با توجه به کمرنگ بودن و مورد توجه قرار نگرفتن این بعد در برنامه ها به نقد استفاده از ماهواره می پردازند، لذا قصد داریم در این فصل مهمترین فواید و مزایای استفاده از ماهواره را بررسی کنیم.
الف) فواید فردی
ماهواره ها در واقع به عنوان یک فرستنده پر قدرت تلویزیونی در فضا عمل می کنند و مهمترین برتری
تلویزیونی آن این است که می تواند تمامی نقاط کور یک کشور را که فرستنده های زمینی قادر به پوشش آنها نیستند تحت پوشش درآورد.
- آگاه شدن از پیشرفت های علمی اقصا نقاط دنیا - تفریحی و تبلیغی بودن برنامه ها - باخبر شدن از اوضاع جهان - دسترسی آسان به اطلاعات - امکان دنبال کردن موضوعات مورد علاقه- امکان دیدن برنامه ها به زبان اصلی (احمدزاده کرمانی،1390،ص 201).
ب) فواید اجتماعی
- انتقال ارزش ها و میراث فرهنگی و اجتماعی جوامع - استفاده آسان ازماهواره و در دسترس بودن آن برای اقشار جامعه - قابلیت تاثیرگذاری بر طیف گسترده ای از افراد جامعه - پیشبرد برخی از اهداف اجتماعی - تقویت هویت گرایی در افراد جامعه و غیره (احمدزاده کرمانی،1390،ص 248).
آسیب های ماهواره
از آنجایی که آسیب یعنی هر نوع رفتاری که با ارزشهای شناخته شده جامعه در تعارض باشد و باعث اختلال در کارکرد فرد، خانواده یاجامعه شود. لذا در این فصل سعی بر این است که این اختلالات ناشی از برخی برنامه های ماهواره در این سه زمینه (فرد، خانواده، اجتماع) مورد بررسی قرار گیرد.
الف) آسیب های فردی (روحی و روانی)
- حسرت و پشیمانی - خود فراموشی و خدا فراموشی - افسردگی- کوچک شدن و خفتگی روح و تمایلات کاذب - تباهی خرد و اندیشه - دین ستیزی- تغییر هویت و غیره(محققیان،1388،ص 130).
ب) آسیب های خانوادگی
- ترویج خیانت بین زن و شوهر - پایین آمدن سطح رضایتمندی همسران - رواج طلاق های عاطفی- دعوت به نگاه آلوده - حیا زدایی- سست شدن و فروپاشی بنیان خانواده - تضعیف روحیه دینداری در
خانواده ها - از بین رفتن نقش مدیریتی زن در خانه و غیره (دشتی برازجانی،1393،ص 83).
ج) آسیب های اجتماعی
ترویج مد - حمله به فرهنگ ها و ارزش ها - بدحجابی و زنان خیابانی - دعوت به بدی و فحشا و ترویج فساد در جامعه - ترویج خشونت - شکل گیری و ترویج شایعات و اخبار کذب
- القای شبهه و تردید درباره فرهنگ اسلامی حجاب- تبلیغات ضد دینی و القای شبهات و غیره (سروری،1394،ص 29).
راه های نجات از مفاسد ماهواره از دیدگاه اسلام
القائات شبکه های ماهواره ای به مخاطبان خود تا حد زیادی تاثیرگذار است که به هیچ عنوان نمی توان ادعا کرد که بزرگسالان از آسیب های ان مصون هستند و تنها جوانان و نوجوانان را باید در این خصوص واکسینه کرد.
به جای آنکه جهانی شدن و رشد گسترده وسایل ارتباطات جمعی به خصوص شبکه های ماهواره ای را یک خطر تلقی کنیم خود را برای مواجهه منطقی با آن آماده کنیم. بنابراین می طلبید در هر سه زمینه آسیب های فردی، خانوادگی ، اجتماعی مجهز به راهکارهایی باشیم تا بتوانیم خود را از خطر این آسیب ها مصون داریم.
الف) راهکارهای فردی
- رعایت تقوا و پارسایی- ازدواج- پر کردن اوقات فراغت - شناخت جاذبه های دین - برتر دانستن فرهنگ خودی و احیای آن - کسب فضایل و آراستگی معنوی - به کار گیری تفکر و تعقل و غیره.
ب) راهکارهای خانوادگی
با توجه به اینکه اهداف و آسیب های شبکه های ماهواره ای خانواده محور است پس خانواده ها
اقداماتی را علیه این اهداف و آسیب ها باید داشته باشند از جمله:
- تقویت آموزه های دینی و اخلاقی فرزندان -تغییر روش تربیتی - اهتمام به کانون خانواده و برپایی فرهنگ اسلامی در تمامی جنبه های زندگی - ایجاد محیط گرم خانوادگی- تسهیل امر ازدواج از سوی خانواده ها.
ج) راهکارهای اجتماعی (نهادها و سازمانها )
طبق این حقیقت که جامعه و شرایط اجتماعی تاثیر به سزایی در شخصیت افراد دارد مربیان و مصلحان پیوسته در تلاشند تا محیط سالم و متناسبی برای رشد افراد فراهم شود، چه در محیط کوچک خانواده یا
مدرسه و چه در محیط بزرگ اجتماع و در سطح بین الملل.
- بیداری و پویایی حوزه های علمیه و علما در تبلیغ و حفظ ارزش های اصیل دینی
- تقویت دانشجویان و اساتید متعهد در دانشگاه ها و نظام آموزش عالی
- جهت دار کردن برنامه های صدا و سیما در مسیر رشد معنوی جامعه و ارائه الگوی مناسب
- گسترش ارتباط با کشورهای مسلمان و مراکز اسلامی آنان و غیره (مصباح،1380،ص 23).
استفاده از ماهواره از منظر فقه
از نظر محتوایی می توان شبکه های ماهواره ای را به دو دسته تقسیم کرد:
دسته اول: شبکه هایی که محتوای پخش شده از آنها منطبق بر احکام شرعی است و مدیران آن مقیدند از محتواهایی سالم و یا سالم سازی شده استفاده کنند.
دسته دوم: شبکه هایی که عمده محتوی پخش شده آنها منطبق بر احکام شرعی نیست و محتوای ناسالم را عرضه می کنند و تقیدی به احکام شرعی در پخش برنامه های آن وجود ندارد.
حکم فقهی دسته اول کاملاً مشخص می باشد، ما در این بخش به دنبال بیان حکم فقهی دسته دوم با توجه به آیات و روایات و نظرات فقها و مراجع شیعه و علمای اهل سنت هستیم.
الف) قرآن
از آنجایی که ماهواره یکی از ابزار نوین و از اختراعات امروزه جوامع بشری است و در صدر اسلام و زمان معصومین وجود نداشته است ، لذا لفظ آن صراحتاً در آیات قرآن و روایات معصومین ذکر نشده است ولی می توان اعمال شبکه های آن را مصداق برخی از آیات بیان کرد . ما در این گفتار، به بررسی چهار آیه از آیات قرآن کریم می پردازیم و در پایان آن با توجه به مصادیق به بیان حکم آن می پردازیم:
آیه اول:
« و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذها هزوا اولئک لهم عذاب مهین» سوره
لقمان آیه 6(بعضی از مردم خریدار سخنان بیهوده اند تا به نادانی مردم را از راه خدا گمراه کنند و قرآن را به مسخره می گیرند و نصیب اینان عذابی است خوار کننده.)
«لهو» گفتار و کرداری است که هیچ هدفی نداشته باشد و سرانجام به زیان انسان، باز می گردد، پس اینان چند درهم می دهند و لهو را می خرند، برای به دست آوردن آن، عمر عزیز را هدر می دهند مثلاً فیلم ها و نوارها و مجلات و کتاب های منحرف را می خرند. مسلم است که اینها انسان را از یاد خدا دور می سازد. با توجه به تفاسیر گفته شده بیشتر برنامه های پخش شده توسط شبکه های ماهواره ای چون در صددند سرمایه های خود را برای گمراه ساختن مردم صرف کنند و همچنین آهنگهای سرگرم کننده و غنا پخش می کنند انسان را از آخرت باز داشته و از یاد خدا غافل کنند، از طرفی هم باعث فساد و فجور می شوند، با دروغگویی به زیان انسان و تباهی عمر او می انجامند پس مصداق لهو الحدیث هستند. (کلینی،1384،ص 113)
آیه دوم:
«ذلک و من یعظم حرمات الله فهو خیر له عند ربه و احلت لکم الانعام الا ما یتلی علیکم فاجتنبوا الرجس من
الاوثان واجتنبوا قول الزور» سوره حج آیه 30(«مناسک حج» این است و هر کس برنامه های الهی را بزرگ دارد نزد پروردگارش برای او بهتر است و چهارپایان برای شما حلال شده مگر آنچه (ممنوع شدنش) بر شما خوانده می شود از پلیدی های بتها اجتناب کنید و از سخن باطل بپرهیزید.)
از آنجایی که برنامه های این شبکه ها شامل قول باطل و سخنان دروغ می شود و باعث انحراف از حق و گرایش به باطل می شود و هواهای نفسانی را به دنبال دارند و استهزاء مومنان و مسلمانان در بر دارند و از طرفی حلال خدا را حرام و بالعکس را انجام می دهد شامل قول الزور می شود(مترجمان،1377،ص 103).
آیه سوم:
«والذین هم عن الغو معرضون» سوره مومنون آیه 3(آنانکه از لغو و سخن باطل اعراض و دوری می کنند.)
با توجه به مطالب فوق چون برنامه های ماهواره اکثراً شامل غناو ملهیات و کذب و مخاصی و امور لغو و سخنان بی هدف و بی نتیجه را دنبال می کند و از آخرت انسان را باز می دارد شامل لغو که مومنین باید از آن دوری کنند می شود (مجلسی،1403،ص 125).
آیه چهارم:
«ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخره و الله یعلم و انتم لا تعلمون» سوره نور آیه 19(کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد عذاب دردناک برای آنها در دنیا و آخرت استو خداوند می داند و شما نمی دانید.)
از انجایی که بسیاری از برنامه های مبتذل و فاسد ماهواره باعث نشر فساد و اشاعه زشتی ها و قبایح می شوند و کارهای زشت و بد را اعم از زنا و بدی را توسعه می دهند و بهتان به مومنین می زنند و گناه را در جامعه مومنین گسترش می دهند مصداق ان تشیع الفاحشه می باشند (مغربی،1385،ص 117).
ب)روایات
همچنانکه لفظ ماهواره صراحتاً در آیات ذکر نشده، در روایات هم بیان نشده است، لذا در این گفتار به احادیثی که پیرامون آیات گفته شده در گفتار قبل امده می پردازیم تا با بیان احادیث مربوطه با مصداق شناسی آن بپردازیم.
* علی بن ابراهیم از پدرش از ابن ابی عمیر از علی بن اسماعیل از ابن مسکان از محمد بن مسلم می گوید: «شنیدم ابو جعفر محمد بن باقر علیه السلام می گفت: آواز خواندن (غنا) از گناهان کبیره است که خداوند عزوجل خواننده و شنونده آن را وعده دوزخ داده است، پس ابوجعفر علیه السلام این آیه را تلاوت کرد «و من الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذها هزواً اولئک لهم عذاب مهین»»
سخنان مفرح یا در لباس قصه و داستانهای سرگرم کننده عرضه می شود و یا در لباس شعر و غزل، که اغلب با آهنگ های فطری و طبیعی یا ترانه های کلاسیک و فنی همراه است. در این آیه برای استماع سخنان مفرّح و سرگرم کننده چه در لباس شعر و هنر باشد، یا در لباس نشر و فیلم ، عذاب خوار کننده حوالت داده شده است، تا فی حد نفسه از گناهان کبیره محسوب شود. بلکه اگر به قصد اضلال باشد تا در اثر سرگرمی و غفلت مردم را از تلاوت ایات قرآن و استماع موعظه ناصحان باز داردواحیاناً مردم را با تاثیرات ادب و هنر به فساد بکشد، عذاب خوار کننده برای همه
آنها از ضال و مضل ، خواننده ، شنونده و بیننده مهیا خواهد بود (بحرانی،1416،ص 112).
* عبدالأعلی گوید: از امام صادق علیه السلام درباره تفسیر «فاجتنبوا الرجس من الاوثان و اجنتنبوا قول الزور» پرسیدم، فرمود: پلیدی از اوثان شطرنج است و گفتار زور غنا و اوازه خوانی است.
حماد بن عثمان گوید: از امام صادق علیه السلام درباره معنی « و اجتنبوا قول الزور» پرسیدم فرمود: از جمله قول زور در آن است که شخص به کسی که غنا می خواند بگوید : آفرین
ابن ابی عمیر هشام عن ابی عبدالله : قال رجس من الاوثان: الشطرنج و قول الزور : الغناء
ابی بصیر می گوید از امام صادق علیه السلام پرسیدم از قول خداوند «فاجتنبوا قول الزور» فرمود: الغناء
سالت ابا عبدالله علیه السلام عن قوله الله عزوجل « فاجتنبوا قول الزور» فقال: الغناء
قابل ذکر است که بیش از دهها حدیث در کتب روایی مختلف بررسی گردید که همگی آنها (قول الزور) را به غنا تعبیر کرده بودند که به عنوان نمونه به ذکر سه مورد از آنها بسنده شده است (پاینده،1363،ص 77).
* امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه «الذین عن الغو معرضون» می فرمایند: مراد از لغو قول غنا و ملاهی و کارهای بیهوده می باشد.
لغو در سخنان اهل بیت تفسیر شده به گوش فرا دادن به آنچه گوش دادن به آنها حلال و روا نیست که شامل فحش، غیبت و … می شود. در حدیثی لغو تفسیر شده به اواز خوانی و سرگرمی های بیهود.
امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: « هر سخنی که در آن یادی از خدا نباشد لغو است (حرعاملی،1391،ص 319).
* امام صادق علیه السلام می فرمایند: کسی که آنچه را درباره مومنی ببیند و یا بشنود و برای دیگران بازگو کند مصادیق «ان تشیع الفاحشه» می باشد و در حدیث می خوانیم: کسی که کار زشتی را شایع کند مانند کسی است که آن را مرتکب شده است.
اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلّم می فرماید: من اذاع الفاحشه کان کمبتدئها ؛ هر کس عمل بدی را شایع کند مانند عامل آن است.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم : کسی که در باب مومنی بگوید چیزی را که چشم های او دیده و گوش های او شنیده باشد از اهل این آیه است و سپس آیه 19 سوره نور را تلاوت کردند.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند: کسی که بگوید درباره مومنی انچه را که دیدگانش دیده و گوشهایش شنیده که او را پست کند و مروتش را در هم بکوبد و عیبجویی از او کند ،مصداق این آیه است.
در پایان می توان گفت با توجه به احادیث بیان شده ذیل آیات: شبکه های فاسد ماهواره ای چون غنا پخش می کنند و قصد اضلال و سرگرمی و غفلت مردم را دارند و مردم را بدین وسیله از راه خداباز می دارد مصداق «لهو الحدیث» اشاره شده در حدیث امام صادق علیه السلام می باشد.
همچنین به غنا و آوازه خوانی می پردازند شامل «قول الزور» اشاره شده در حدیث امام صادق علیه السلام می باشند. از طرفی هم به ملاهی وکارها و سخنان بیهوده که باعث غفلت انسان از یاد خدا می شودمی پردازد مصداق «لغو» اشاره شده در حدیث امیرالمومنین علیه السلام و امام صادق علیه السلام می باشد. از سوی دیگر برنامه های این شبکه ها به غیبت و بدگویی مومنان می پردازد و کارهای زشت را گسترش می دهد شامل «ان تشیع الفاحشه» گفتار امام صادق علیه السلام و حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلّم می باشند (عروسی،1415،ص 138).
استفتائات مراجع و علما در خصوص ماهواره و مسائل مربوط به آن
از آنجايي كه امروز ماهواره در بسياري از منازل يافت مي شود و همچنين بعد از اينكه ازاهداف دشمنان از راه اندازي و ترويج شبكه هاي ماهواره اي و از آسيب هاي اين شبكه ها، و همچنين از ادله فقهي در خصوص ماهواره مطلع شديم، در صدد برآمديم تا در اين فصل به بيان نظرات مراجع تقليد شيعه و علماي شيعه و علماي اعل سنت بپردازيم باشد كه با اطلاع و آگاهي همه جانبه پيرامون اين مساله تصميم درستي در خصوص استفاده از اين وسيله (ماهواره) گرفته شود.
الف) نظرات مراجع شيعه
نظرات مراجع تقليد شيعه در مورد داشتن و استفاده از ماهواره متفاوت است كه با توجه به استفتائات ايشان را به سه دسته مي توان تقسيم كرد.
1) مراجع تقليدي كه داشتن ماهواره را جايز نمي دانند.
آيت الله فاضل لنكراني، آيت الله بهجت، آيت الله مكارم شيرازي، آيت الله نوري همداني
2) بعضي از مراجع تقليد داشتن آن را در صورتي كه مفسده نداشته باشد، جايز مي دانند: آيت الله سيستاني، آيت الله وحيد خراساني، آيت الله صافي گلپايگاني
3) مراجع كه داشتن آن را در صورت نداشتن مفسده جايز مي دانند، ولي مشروط به اينكه قانوني در مورد آن وجود داشته باشد، رعايت قانون را واجب مي دانند.
آيت الله خامنه اي، آيت الله ميرزا جواد تبريزي
*استفتائات اين مراجع
-آيت الله فاضل لنكراني (ره)
سوال: آيا خريد و نصب آنتن هاي ماهواره اي در منازل جايز است؟ و ثانياً استفاده افراد از برنامه ها
چگونه است؟ و ثالثاً آيا منع كودكان از ديدن برنامه ها، مجوز تهيه و نصب آنتن و استفاده بزرگترها (پدر و مادر) مي باشد يا خير؟
جواب اولاً: با توجه به آنچه مطلعين اظهار مي داند برنامه هاي ماهواره اكثراً موجب شيوع فحشا و منكر مخصوصاً در رابطه با نسل جوان مي باشد. لذا خريد و نصب آنتن هاي ماهواره اي جايز نيست.
ثانياً: صرف استفاده از برنامه ها، اگر خارج از برنامه هاي فوق الذكر باشد و موجب انحراف اخلاقي و يا اعتقادي و غيره نباشد، مانعي ندارد.
ثالثاً: اگر استفاده بزرگترها در همان محدوده اي باشد كه در جواب دوم ذكر شد، مانعي ندارد. ولي در عين حال عدم جواز خريد و نصب به قوت خود باقي است(فاضل لنکرانی،1379،ص 1001).
آيت الله بهجت (ره):
سوال: آيا آنتن ماهواره جزء آلات لهو است؟ خريد و فروش و استفاده از آن چه حكمي دارد؟
جواب: با وجود فساد، استفاده از آن و خريد فروش آن جايز نيست(بهجت،1384،ص 692).
آيت الله مكارم شيرازي:
سوال: خريد و نصب آنتن هاي ماهواره اي در منازل چه حكمي دارد؟
جواب: آوردن اين گونه مسائل در منازل كه غالباً موجب فساد است جايز نيست و خريد و فروش آن حرام است(علیان نژاد،1393،ص 127).
آيت الله صافي گلپايگاني:
سوال: آيا خريد و استفاده از ماهواره جايز است؟
جواب: استفاده مشروع و مفيد از آن اشكال ندارد ولي اگر معرض استفاده نامشروع و فساد اخلاق باشد جايز نيست. در اين زمان كه شرايط خاص رسانه ها و وسايل ارتباطي ، صيانت اخلاقي و هويت اسلامي جامعه مخصوصاً نسل جوان را تهيد مي كند، همگان مخصوصاً بزرگان خانواده و عائله بايد مراقبت نمايند. كه بستگان انها به اين خطر كه از خطر اعتياد زيان بارتر است مبتلا نشوند و حيات اخلاقي آنها محفوظ بماند (صافی گلپایگانی،1384،ص 115).
آيت الله خامنه اي:
سوال: آيا خريد و نگهداري و استفاده از دستگاه گيرنده برنامه هاي تلويزيوني ماهواره جايز است؟ و
اگر دستگاه گيرنده مجاني به انسان برسد چه حكمي دارد؟
جواب: دستگاه آنتن ماهواره اي از اين جهت كه صرفاً وسيله اي براي دريافت برنامه هاي تلويزيوني است كه هم برنامه هاي حلال دارد و هم برنامه هاي حرام، حكم آلات مشترك را دارد. لذا خريد و فروش و نگهداري آن براي استفاده در امور حرام، حرام است و براي استفاده هاي حلال جايز است. ولي چون اين وسيله براي كسي كه ان را در اختيار دارد زمينه دريافت برنامه هاي حرام را كاملاً فراهم مي كند و گاهي نگهداري آن مفاسد ديگري را نيز در بر دارد، خريد و نگهداري آن جايز نيست مگر براي كسي كه به خودش مطمئن است كه استفاده حرام از آن نمي كند و براي تهيه و نگهداري آن در خانه اش مفسده اي هم مترتب نمي شود. لكن اگر قانوني در اين مورد وجود داشته باشد بايد مراعات گردد (خامنه ای ،1394،ص 1213).
ب) نظر علمای اهل سنت
*حكم العمل في بيع الدش أو تركيبه
السؤال: ما هو حكم العمل فى مجال تركيب الدش؟
الفتوى: الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أما بعد: فالغالب على من يستعملون
(الدش) الوقوع في المحرمات، كمشاهدة الأفلام الخليعة أو الأفلام الجنسية التي عم بلاؤها وفشا شرها -نسأل الله العافية- لذلك فإنه يحرم على المرء العمل في مجال بيعها أو تركيبها، أو إصلاحها، بناء على الغالب الأعم، لكن إذا تيقن المرء أو غلب على ظنه أن إنسانا ما لا يستخدم هذا الجهاز إلا في النافع، فلا مانع حينئذ من مساعدته على شرائه أو تركيبه أو إصلاحه، وراجع في هذا الفتويين التاليتين: 20048 ، 12514 .
حكم كار كردن در بيع و فروش یا تركيب آن
سوال: حكم كار كردن در عرصه تركيب ديش چيست؟
فتوي: غالباً كساني كه از ديش استفاده مي كنند به دنبال وقوع و محرمات هستند مثل مشاهده فيلمهاي خلاف اخلاق يا فيلمهاي جنسي و بلاي ان عموميت يافته – و از خدا طلب عافيت مي كنيم- بنابراين كار كردن شخص در عرصه فروش يا تركيب ديش يا اصلاح و تعمير آن بنابر اينكه عموماً در كار حرام استفاده مي شود، حرام است وليكن اگر شخص يقين دارد يا ظن غالبش اين است كه انسان اين وسايل را جز در راه منفعت و سود استفاده نمي كند هيچ مانعي در اين حال از كمك كردن بر خريد و فروش و تركيب و اصلاح آن وجود ندارد (العثیمین،1414،ص 18).
*حكم تأجير البيت لمن علم أنه سيضع عليه دشاً أو شيئاً محرماً:
السؤال: إذا كان للإنسان محل استراحة أو بيت, وأتاه مستأجر يعلم أنه سيضع شيئاً محرماً كالدش, فهل
يجوز للمؤجر أن يؤجر منه؟
الجواب: إذا كان عند الإنسان بيت أو استراحة أو خيمة وجاء إنسان يستأجرها منه وهو يعرف أنه سيضع فيها هذا الدش الذي دمر العقائد والأخلاق والعادات, فلا يجوز أن يؤجره, أما إذا استأجره على أنه يريد السكنى, والمؤجر لا يعلم، ثم بعد أن سكن وضع فيه الدش فالإجارة صحيحة، لكن إذا تم العقد -أي: إذا تمت المدة- يقول له: إما أن تخرج الدش، أو تخرج أنت. وبالنسبة للمال فإن حرمت الإجارة فالمال حرام.
حكم اجاره دادن منزل به كسي كه علم داريم ديش يا چيز حرام ديگري در خانه قرار مي دهد.
سوال: اگر انسان خانه يا محل استراحتي دارد و ان را اجاره مي دهد به كسي كه چيز حرامي مثل ديش در خانه قرار مي دهد آيا اجاره اي كه مي گيرد جايز است يا خير؟
فتوي: اگر بداند كه ديشي را که در خانه می گذارند ديشي است كه عقايد و اخلاق و عادات را از بين مي برد و نابود مي كند پس آن اجاره گرفتن جايز نيست ولي اگر خانه را براي سكونت اجاره دهد و نداند كه مستاجر از ديش استفاده مي كند و بعد از سكونت در خانه ديش قرار داد در اين حال اجاره صحيح است . وليكن زماني كه عقد اجاره پايان يافت – يعني مدت عقد سپري شد- به او بگويد يا بايد ديش را خارج كني يا خودت خارج شوي و نسبت به مال اگر اجاره حرام شد مال حاصل از آن هم حرام مي شود (فقیه،1416،ص 7551).
*حكم إهداء الدش للغير .. وما العمل بعد ذلك؟
[السؤال:] لقد كان لدي دش فيما مضى وقد قمت بإهدائه إلى أحد أقربائي، والآن بعد أن منَّ الله علي بالهداية أردت أن أتلفه، فما العمل؛ علماً بأنني لا أستطيع أن أطلبه منه لأنه قد يعتقد أنني لا أريد أن أعطيه، أو أني تراجعت في هديتي؟
الجواب: أقول: الحمد لله الذي منَّ على هذا بالهداية، وليذهب إلى الذي أخذه ويسأله: هل هو يستعمله في المحرم كما هو غالب الاستعمال عند الناس، أو لا يستعمله إلا في الأخبار فقط؟ فإن كان الثاني وهو ثقة فلا حرج، وإن كان الأول وأنه يشاهد في هذا الدش ما هب ودب، فإنه يقول عني أنا: إن فلاناً يقول: خذه وكسره أمام الرجل الذي أهديته له، وبهذا يزول الشك من الرجل الذي أهدي له، ويقتنع إن شاء الله عز وجل.
حكم اهداء ديش به ديگري …. و بعد از اين چه كنم؟
سوال: در گذشته ديشي داشتم و آنرا به يكي از نزديكانم اهدا كردم و الان خداوند مرا هدايت كرده مي خواهم كه آن ديش را از بين ببرم چه كنم؟ نمي توان ديش را از او طلب كنم چرا كه او فكر مي كند من نمي خواستم ديش را به او هديه كنم؟ يا اينكه فكر مي كند من از هديه ام رجوع كرده ام؟
جواب: مي گويم خدا را شكر اينكه خدا تو را هدايت كرده است. بايد نزد كسي كه ديش را به او داده اي بري و از او بپرسي كه آيا در راه حرام كه اكثر مردم چنين هستند- از ديش استفاده مي كند يا اينكه نه فقط در اخبار آن را به كار مي گيرد؟ اگر جواب دوم را داد و او فرمود مورد اعتمادي بود، حرجي در كار نيست ولي اگر جواب اول را داد كه در راه حرام استفاده مي كند بايد به كسي بگويد كه برود و ديش را در مقابل شخصي كه اهدا كرده بشكند. در اين صورت شك از فرد اهدا كننده هم برداشته مي شود (القرنی،1408،ص 23).
*بذل النصيحة لمن استعمل الدش في المعصية
السؤال:السلام عليكم ورحمة الله وبركاته سؤالي هو أن أمي تملك عمارة وأجرت شقق العمارة إلى مستأجرين يضعون للأسف الدش فوق سطح العمارة ومن المستأجرين اثنان من أخوالي فهل على أمي إثم إذا سمحت بوضع هذا المنكر وبما تنصحونني وجزاكم الله كل خير
الفتوى
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أما بعد:
فإذا غلب على الظن أن هؤلاء المستأجرين يستخدمون هذا الجهاز لمشاهدة ما لا تحل مشاهدته من
قنوات خليعة ساقطة تدعوا إلى الفحش والرذيلة فإنه يجب نصحهم وأن يبين لهم أن ذلك لا يجوز
شرعاً، وأنهم مسؤولون أمام الله تعالى عن أفعالهم ومحاسبون عليها.
وعلى مالكة العمارة أن تخبرهم أنهم إن لم يعدلوا عن ممارستهم لهذا المحرم فإنها لن تجدد لهم عقد الإجارة مرة أخرى.
فإن أقلع المستأجرون وتابوا إلى الله تعالى فذلك المطلوب والحمد لله رب العالمين.
وإن استمروا في ذلك فلا إثم على المالكة، ما دامت قد بذلت لهم النصح، وقامت بما تستطيع من تغيير ذلك المنكر، ولكن يجب عليها عدم تجديد العقد بعد تمام المدة.
بذل نصيحت براي كسي كه از ديش در راه معصيت استفاده مي كند.
سوال: مادرم صاحب عمارتي است كه واحدهايي از آن را اجاره داده و متاسفانه مستاجرها در روي بام ديش قرار داده اند. مستاجرها دو تا از پسردايي هاي من هستند آيا گناهي بر مادرم است كه از قرار دادن منكر مسامحه مي كند مرا راهنمايي كنيد.
فتوي: اگر ظن قوي داريد كه اين مستاجرها اين وسايل را براي مشاهده كردن انچه حرام است مثل شبكه هاي خلاف اخلاق كه به فحش و رذيله فرا مي خواند، واجب است نصيحت كردن آنها و اينكه برايشان بيان كند كه اين امور شرعاً جايز نيست و اينها به خاطر اعمال و افعالشان مورد حساب واقع مي شوند و در مقابل خداوند مسئول هستند.
و بر مالك عماره است كه به آنها خبر دهد كه اگر دست از اين كار حرام برندارند با آنها قرار داد جديد نمي نويسد. پس اگر مستاجرها از كار خود دست برداشتند و توبه كردند پس مطلوب است و اگر به كار گذشته خود ادامه دادند ديگر گناهي بر مالك نيست البته تا وقتي كه آنها را نصيحت مي كند و به دنبال آن
است كه آن منكر را تغيير دهد وليكن بر مالك واجب است بعد از اتمام مدت اجاره ديگر قرارداد
جديد ننويسد (الدرویش،1412،ص 19).
خاتمه و نتيجه گيري
در عصر حاضر تمامي ابعاد زندگي انسانها متاثر از رسانه هاي جمعي بخصوص «ماهواره» مي باشد، كه اين ابزار توانسته زندگي انسانها را تحت سيطره خود درآورد. از سوي ديگر دشمنان كشورهاي اسلامي با بهره گيري از از اين رسانه قدرتمند در صدد نفوذ در كشورهاي اسلامي و استحاله آن كشورها هستند، از طرفي هم گريزي از پوشش ماهواره اي و شبكه هاي آن نداريم بنابراين مي توان گفت:
1- می توان گفت متصدیان شبکه های ماهواره ای برخی از اهداف بشر دوستانه مثل آموزش و اطلاع رسانی و اشنایی با فرهنگ و سنن کشورهای دیگر و … را در کنار بسیاری از اهداف شوم خود دنبال می کنند و استفاده از بعضی از برنامه های مثبت، ماهواره ای برخی از فواید فردی و اجتماعی را هم دارد که در کنار آسیب ها و مضرات آنها بسیار ناچیز می باشد.
2- متصديان اين شبكه ها با اهداف از پيش تعيين شده و با ترويج و پخش برنامه هاي خود درصددند آسيب های جدي در زمينه هاي مختلف فردي و خانوادگي و اجتماعي به كشورهاي اسلامي وارد كنند.
3- اين ابزار نوين ارتباطي مهمترين ابزار جنگ نرم به كار برده توسط دشمنان است و از آنجايي كه صدمات جبران ناپذيري را وارد مي كند پس بر فرد، خانواده و اجتماع لازم است كه مجهز به سلاح در مقابل اين صدمات شوند. به عبارت ديگر براي در امان ماندن از اين لطمات، مردم، مسئولين ، دولت ، نهادهاي اجتماعي با انجام رسالتهايي خود را در برابر اين تهاجم گسترده و عظيم بايد واكسينه سازند.
4- ماهواره و برنامه هاي آن را مي توان مصداق برخي از آيات و روايات دانست زيرا به دنبال گمراه ساختن مردم و سخنان باطل و لغوو هستند و گناه و زشتي و محرمات را گسترش مي دهند.
5- آگاهي و استفاده از نظرات مراجع و علماي اسلام (شیعه و سنی) در خصوص مسائل مرتبط با ماهواره ، ما را در اين زمينه ياري خواهد كرد به عبارت ديگر در يك نگاه كلي با توجه به مفسده موجود در اين شبكه ها می توان گفت تقریبا هيچكدام از علمای شیعه و سنی استفاده از ماهواره را جايز نمي دانند.
فهرست منابع
1. احمدزاده کرمانی، روح اله، 1390،بازاندیشی در فرهنگ و رسانه ، تهران، نشر چاپار،
2. امانلو حسین، 1393، بشقاب های سمی، چاپ سوم، تهران، فرهنگ اندیشه
3. بحرانی، سید هاشم، 1416،البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت
4. بهجت،محمد تقی، 1384.«جامع المسائل»، قم، انتشارات شفق،
5. پاینده، ابوالقاسم ،1363، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش
6. حر عاملي،محمد بن حسن ، 1391ق «وسايل الشيعه» ، بيروت،دار احياء التراث العربي،
7. خیری حسن، 1389 دین رسانه ارتباطات اجتماعی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،
8. خامنه ای، سید علی،1394،اجوبه الاستفتائات ، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی
9. دشتي برازجاني،عبدالمجيد، 1393، جاذبه هاي ماهواره» ،قم، كريمه اهل بيت،
10. الدرویش محمد،1412،دروس الشیخ محمد الدرویش،مکتبه المعارف،
11. سروري، حجت اله، 1394.«نقش ماهواره در زندگي»، تهران، جوانان موفق،
12. صافی گلپایگانی، لطف الله،1384جامع الاحکام، قم، انتشارات شفق،
13. العثیمین، محمد بن صالح ، 1414لقاءات الباب المفتوح ، ناشر: دارالمعرفه،
14. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، 1415ق، نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان،
15. عليان نژاد، ابوالقاسم،1393،«ششصد مساله» ،قم، اميرالمومنين،
16. فاضل،محمد، استفتائات ، 1379، قم، مطبوعاتی امیر
17. فقیه، عبدالله ،1423،فتاوی الشبکه الاسلامیه،ناشر: دار الکتب الاسلامیه
18. القرنی،عائض بن عبدالله،1408،بیروت،ص 23
19. كليني، ابوجعفر محمد بن يعقوب،1384، «الكافي» ، تهران، دار الكتب الاسلاميه،
20. مترجمان، 1377، تفسیر هدایت، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
21. مجلسی، محمد باقر، 1403ق.«بحار الانوار»، بیروت، دار احیاء التراث العربی،
22. محققیان، زهرا ،1388،جامعه شناسی انحرافات، تهران، انتشارات پرتو خورشید
23. مصباح، محمد تقی، 1380، تهاجم فرهنگی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
24. مغربی، نعمان بن محمد ابن حیون، 1385، دعائم الاسلام، قم، موسسه ال بیت علیه السلام
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات