تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل از دیدگاه نهج البلاغه

عالیه السادات امینی

چکیده

موضوع این مقاله «تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل از دیدگاه نهج البلاغه» می باشد. در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم های یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، واژه ی جدید «اقتصاد مقاومتی» به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. چنین اقتصادی باید قابلیت انعطاف در شرایط مختلف و توانایی عبور از بحران را داشته باشد، معنای دیگر «اقتصاد مقاومتی» همان درست و بجا استفاده کردن از منابع و امکانات کشور است. اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی ها و تأکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خود اتکایی است. اقتصاد مقاومتی مقاوم، سازی اقتصاد در برابر شوک های داخلی و خارجی است لازمه تحقق چنین اقتصادی کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی و هر درآمدی که با نوسان خارج از حیطه اختیار رو به رو باشد است. اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی نمی باشد، بلکه اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند. همان گونه که مقام عظمای ولایت در بیانات خود به این مقوله به کرات اشاره فرمودند و این سال را به نام اقتصاد مقاومتی و اقدام و عمل نام گذاری نمودند؛ این امر موجب انگیزه جهت نگارش این مقاله و تبیین این مفاهیم والا از دیدگاه نهج البلاغه گردید.

امید است که این مقاله مورد استفاده علاقمندان و باعث توجه و اقدام و عمل جدی مسئولان و تمامی اقشار مردم باشد و گامی هرچند کوچک جهت رسیدن به آرمانهای مقدس نظام مقدس اسلامی و رهبری گرانقدر (حفظه الله تعالی) باشد.      

کلیدواژه: اقتصاد مقاومتی، اقدام، عمل، نهج البلاغه  

                       

 

مقدمه

واژه «اقتصاد مقاومتی» ابتدا در سال ۲۰۰۵ میلادی یعنی در زمانی که غزه تحت محاصره کامل رژیم صهیونیستی قرار گرفته بود و قادر نبود کالاهای خود را صادر کند یا وارداتی انجام دهد ابداع شد لذا می توان گفت اقتصاد مقاومتی شیوه ای است که باید ظرفیت آن را دارا باشد، که در مقابل تحریم کشورهای دیگر که مانع صادرات و واردات یعنی تجارت خارجی آنها می شوند، مقاومت کند. در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم های یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، واژه ی جدید «اقتصاد مقاومتی» به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است.

چنین اقتصادی باید قابلیت انعطاف در شرایط مختلف و توانایی عبور از بحران را داشته باشد، معنای دیگر «اقتصاد مقاومتی» همان درست و بجا استفاده کردن از منابع و امکانات کشور است. اقتصاد مقاومتی، کاهش وابستگی ها و تأکید روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خود اتکایی است. اقتصاد مقاومتی مقاوم، سازی اقتصاد در برابر شوک های داخلی و خارجی است لازمه تحقق چنین اقتصادی کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی و هر درآمدی که با نوسان خارج از حیطه اختیار رو به رو باشد است. برخی از مهمترین محورهای اساسی و مهم اقتصاد مقاومتی عبارتند از:۱ - حمایت از تولید ملی۲- افزایش سطح اشتغال ۳- تثبیت سطح عمومی قیمت ها ۴- تاکید بیشتر بر مدیریت مصرف و پرهیز از اسراف و تبذیر ۵-کاهش وابستگی به نفت ۶- مردمی کردن اقتصادو ارتقای بخش خصوصی در اقتصاد ۷- ارتباط با دنیای خارج و رشد و شکوفایی در زمان تحریم.

اقتصاد مقاومتی معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهای تدافعی نمی باشد، بلکه اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که به یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتی در شرایط فشار هم رشد و شکوفایی خودشان را داشته باشند. همان گونه که مقام عظمای ولایت در بیانات خود به این مقوله به کرات اشاره فرمودند و این سال را به نام اقتصاد مقاومتی و اقدام و عمل نام گذاری نمودند؛ این امر موجب انگیزه جهت نگارش این مقاله و تبیین این مفاهیم والا گردید.

در این مقاله با روش کتابخانه ای و مراجعه به سایت ها و استفاده از فضای الکترونیک، به جمع آوری مطالب پرداخته ایم. ساختار این مقاله شامل سه گفتار می باشد: 1. مفهوم شناسی که شامل تعاریف لغوی و اصطلاحی کلیدواژگان اصلی است؛ 2. اقتصاد مقاومتی از دیدگاه نهج البلاغه؛ 3. اقدام و عمل از دیدگاه نهج البلاغه.

امید است که این مقاله مورد استفاده علاقمندان و باعث توجه و اقدام و عمل جدی مسئولان و تمامی اقشار مردم باشد و گامی هرچند کوچک جهت رسیدن به آرمانهای مقدس نظام مقدس اسلامی و رهبری گرانقدر (حفظه الله تعالی) باشد.                                                                                    ان شاء الله

1.     گفتار اول: مفهوم شناسی

1-   1 اقتصاد در لغت:

 اقتصاد: میانه روی در هر کاری، رعایت اعتدال در دخل و خر ج، میانه روی در هزینه ها، میان کاری، مجازاً صرفه جویی. (معین، دهخدا، عمید، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه اقتصاد)

در آیات و روایات متعدد، کلمه اقتصاد به معنی اعتدال و میانه روی به کار برده شده است؛ از جمله: «و اقصد فی مشیک…؛ در راه رفتن اعتدال بورز…» (لقمان، 19)

«و علی الله قصد السبیل…؛ بر خداست که راه اعتدال را بنمایاند…» (نحل، 9)

«فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد…؛ پس بعضی از آنها به خویشتن ستم کردند و بعضی از آنها اعتدال ورزید..» (فاطر، 32)

 در روایت: «لن یهلک من اقتصد..؛ هرکس میانه روی کرد، هرگز هلاک نشد..» (غرر الحکم، ج 3، ص 2365)

1-2  اقتصاد در اصطلاح:

یکی از رشته های علوم اجتماعی است که در باب کیفیت فعالیت مربوط به دخل و خرج و چگونگی روابط مالی افراد جامعه با یکدیگر و اصول و قوانینی که بر امور مذکور حکومت می کند و وسایلی که باید در عمل با توجه به مقتضیات زمان و مکان اتخاذ شود تا موجبات سعادت و ترقی جامعه و رفاه و آسایش افراد آن تأمین گردد، بحث می کند. (فرهنگ فارسی، معین، دهخدا، عمید، ذیل کلمه اقتصاد)

1-3 مقاومت در لغت:

مقاومت: ایستادگی و برابری و مقابله، پافشاری، استقامت، پایداری. (معین، دهخدا، فرهنگ فارسی، عمید، ذیل کلمه مقاومت)

مقاومت، مصدر از باب مفاعله است و مصدر دیگر آن قوام است. (قاموس،ذیل کلمه مقاومت)

1-4 مقاومت در اصطلاح:

مبادرت به نبرد تدافعی، وضعیتی می داند که فرماندهی آن را موضع مقاومتی معرفی کرده و بر اساس همین موضع مقاومتی با تمام قوای خود مبادرت به نبرد می کند. بنابراین معنای غالب مقاومت، ایستادگی و پایداری در برابر چیزیست که توازن را چه از بعد داخلی و چه خارجی بر هم زده باشد. (فرهنگ فارسی، معین، دهخدا، عمید، ذیل کلمه مقاومت)

1-5          اقتصاد مقاومتی در اصطلاح:

این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، رهبر معظم انقلاب «اقتصاد مقاومتی» را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برایی جهش» را معرفی نمودند. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور، 16 / 6 / 89)

برای مفهوم اقتصاد مقاومتی در همین مدت زمان کم، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند:

«اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده رشد و شکوفایی کشور باشد.» (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، 16 / 5 / 91)

1-6 اقدام در لغت:

اقدام: پیش رفتن درکاری، به کاری دست زدن، گام برداشتن و پاپیش گذاشتن درامری، پیشی کردن، دلیری کردن. (دهخدا، عمید، معین، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه اقدام)

 

1-7          اقدام در اصطلاح:

برای این کلمه، معنی اصطلاحی خاصی بیان نشده و در همان معنای لغوی (به کاری دست زدن) به کار برده می شود.

1-8          عمل در لغت:

عمل: کنش، اقدام (مصدرحال)؛ کارداشتن (فعل). (دهخدا، عمید، معین، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه عمل)

1-9          عمل در اصطلاح:

برای این کلمه، معنی اصطلاحی خاصی بیان نشده و در همان معنای لغوی (کنش) به کار برده می شود.

1-10     نهج البلاغه در لغت:

نهج: راه، روش، طریقه. (دهخدا، عمید، معین، فرهنگ فارسی ذیل کلمه نهج) بلاغه: فصاحت، هنر نويسندگی، علم بيان، سخنورى. (دهخدا، ذیل کلمه نهج و بلاغه)

نهج البلاغه: راه روشن و گشاده، طریق واضح، راه فراخ، راه پیدا، راه راست و گشاده. (دهخدا، ذیل کلمه نهج البلاغه)

1-11     نهج البلاغه در اصطلاح:

نام كتابى است كه در آن سخنان و گفتارها و خطبه هاى حضرت امير المؤمنين على بن ابى طالب (علیه السلام) گردآورى شده است. بر این کتاب شروحی چند نوشته اندکه معروف تر از همه شرح ابن ابی الحدید معتزلی است. (دهخدا، ذیل کلمه نهج البلاغه)

 

 

 

2.     گفتار دوم: اقتصاد مقاومتی در نهج البلاغه

«سلوک سیاسی امام علی (علیه السلام) در همه وجوه مبتنی بر اعتدال و میانه روی بود و آن حضرت در رفتار خود نسبت به دوست و دشمن، خویش و بیگانه، موافق و مخالف کاملاً معتدل عمل می کرد. تمام رفتارهای حکومتی و مدیریتی امام علی (علیه السلام) بر مداراعتدال بود و آن حضرت در مقابل هرگونه عبور از مدار اعتدال می ایستاد و به راه و رسمی معتدل و به دور از افراط و تفریط هدایت می نمود. محبوب ترین کار نزد امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در عرصه ی سیاست و حکومت، مواضع و اقداماتی معتدل بود، چنان که در عهدنامه مالک اشتر بر این امر تأکید کرده و فرموده است:

«ولیکن أحبّ الأمور إلیک أوسطها فی الحقّ؛ و باید از کارها آن را بیشتر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند.» (نهج البلاغه، نامه 53) (دلشاد تهرانی، 1379، صص267-272)

«آن حضرت رفتار و سلوک و مواضع مسئولان و کارگزاران خود را با معیار اعتدال می سنجید و هرگاه متوجه می شد که از این معیار دوره شده اند بلافاصله به آنان گوشزد می کرد و اجازه نمی داد به افراط و تفریط میل کنند.

امام علی (علیه السلام) در تمام مراحل حکومت خود، در فراز و نشیب ها، در گشایش ها و تنگی ها، در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، اعتدال و میانه روی را پاسداری کرد و از این جهت حکومتی موفق ارائه نمود.» (دلشاد تهرانی، 1382، صص 382-386)

در نامه ۵۳ نهج البلاغه امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «ثم استوص بالتجار و ذوی الصناعات و أوص بهم خیرا؛ سپس سفارش به نیکی در حق بازرگانان و صعنتگران را پذیرا باش و درحق آنان به کارگزارانت به نیکی سفارش کن.» در این فراز از نامه ۵۳ نهج البلاغه امام علی (علیه السلام) به مالک سفارش می کند بدنه اقتصادی جامعه را که بازرگانان و صنعتگران هستند؛ مورد توجه قرار دهد. امام اینان را سه دسته معرفی می کنند: «المقیم منهم و المضطرب بماله و المترفق ببدنه؛ چه آنان که در یکجا مقیم هستند و چه آنان که با سرمایه خود به این سو و آن سو می روند و چه آنان که با دسترنج خود چیزی فراهم می آورند» این سخن امام در جامعه کنونی ما فروشندگان و مغازه داران خرده فروش و عمده فروش و بازرگانان و دست اندرکاران صادرات و واردات جنس و صنعتگران خرد و کلان را در بر می گیرد. از این رو در حاکمیت دین همه بدنه دولت موظف به رعایت حقوق فعالان اقتصادی هستند.

امام علی (علیه السلام) در ادامه کلام نورانی خود (نامه ۵۳) علت توجه ویژه به فعالان اقتصادی را چنین بر می شمرند: «فإنهم مواد المنافع و أسباب المرافق و جلابها من المباعد و المطارح فی برک و بحرک و سهلک و جبلک و حیث لا یلتئم الناس لمواضعها ولایجترئون علیها؛ زیرا آنان مایه منافع اند و اسباب آسایش جامعه را فراهم می سازند و سودها را از سرزمین های دوردست در خشکی و دریا، زمین هموار و ناهموار، از مناطقی که مردم در آنجا گرد نیایند و جرأت رفتن به آنجا را ندارند، به سوی مملکت تو می آورند.»

فعالان اقتصادی به تعبیر امام علی (علیه السلام) سه دستاورد مهم دارند: منفعت رسانی، آسایش و رفاه ،  سودآوری. همین دستاورد با توجه به سختی کار و ریسک بالای آن برای توجه ویژه دولت به آنان کفایت می کند چراکه رونق اقتصادی و رفاه در هر جامعه ای زیربنای اقتصاد پویاست و جامعه را در مقابل بحران های اقتصادی  مقاوم می سازد.

امام علی (علیه السلام) در ادامه فرازهای یاد شده در نامه ۵۳ درباره فعالان اقتصادی می فرمایند:«فإنهم سلم لاتخاف بائقته و صلح لاتحشی غائلته؛ این گروه مردمی آرامند که از فتنه گری شان بیم نیست و اهل آشتی اند که ترسی از آسیب رسانی شان نیست.»

امروزه در علم اقتصاد از علومی همچون روان شناسی، جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی جهت ارائه الگوهای پیشرفت و توسعه اقتصادی بهره گیری می شود و اندیشمندان و صاحب نظران علم اقتصاد از علوم دیگری  جهت نظریه پردازی بدون هیچ تکبرعلمی استفاده می کنند چیزی که متأسفانه در کشور ما نه تنها در علم اقتصاد بلکه در هیچ علم دیگر هم باب نیست و به تعبیر پروفسور رفیع پور از معضلات بزرگ جامعه ماست. (رفیع پور، 1391، صص۱۹و۲۰) 

حال با توجه مجدد به جمله امام علی (علیه السلام) متوجه استفاده آن حضرت از روان شناسی اجتماعی می شویم. به عبارتی امام به حاکمان سیاسی تذکر می دهد، جامعه فعالان اقتصادی به عنوان یک قشر مهم دارای خصوصیات روانی مثبتی مانند آرامش و دوری از فتنه و صلح طلبی هستند که می توان از آن در جهت ایجاد رونق اقتصادی استفاده کرد، ضمن این که در شرایط سخت اقتصادی نیز اینان می توانند به دولت کمک کنند.

چنانچه امام علی (علیه السلام) در هنگام توصیه به رعایت حال مالیات دهندگان در هنگام روی دادن حوادثی که باعث از دست رفتن سرمایه شان می شود، در این فراز از نامه ۵۳ می فرمایند: «لا یثقلن علیک شیء خففت به المؤونة عنهم فإنه ذخر یعودون به علیک فی عمارة بلاک و تزیین ولایتک مع استجلابک حسن ثنائهم ….. فربما حدث من الأمور ما إذا عولت فیه علیهم من بعد احتملوه طیبة أنفسهم به؛ و كاستن از خراج بر تو گران نيايد، زيرا اندوخته اى شود براى آبادانى بلاد تو و زيور حكومت تو باشد، كه ستايش آنها را به خود جلب كرده اى …. چه بسا كارها پيش آيد كه اگر رفع مشكل را بر عهده آنها گذارى، به خوشدلى به انجامش رسانند.» (شیروانی، 1390، صص 68-70)

امام می فرمایند در صورت رعایت حال آنان در هنگام سختی، آنان با طیب نفس به تو کمک خواهند کرد. از اینرو فعالان اقتصادی که خود اکثریت مالیات دهندگان را تشکیل می دهند می توانند نقشی اساسی در اقتصاد مقاومتی بازی  کنند.

اما در کنار این خصائص نیکو امام علی (علیه السلام) با توجه به نگاه ساختاری، حاکمان سیاسی را به خصلت ها و نقاط منفی نهفته در وجود فعالان اقتصادی نیز توجه می دهند. ایشان می فرمایند: «واعلم مع ذلک أن فی کثیر منهم ضیقا فاحشا و شحا قبیحا و احتکارا للمنافع و تحکما فی البایعات» تنگ نظری، بخل، احتکار و منفعت طلبی شخصی در قیمت گذاری چهار نکته منفی در وجود فعالان اقتصادی است که ممکن است بروز کند و به تعبیر امام علی (علیه السلام) موجب زیان مردم شده و مایه ننگ والیان گردد. لذا دولت وظیفه دارد با نظارت و برنامه ریزی از بروز چنین بلیه هایی که موجب فساد اقتصادی می شود جلوگی ی نماید.

از جمله مبانی مهم اقتصاد مقاومتی جایگاه زهد در ساختار اقتصاد است. امام علی (علیه السلام) در نامه ۲۷ نهج البلاغه به محمدبن ابی بکر می فرمایند: «واعلموا عبادالله أن المتقین ذهبوا بعاجل الدنیا و آجل الآخرة  فشارکوا أهل الدنیا فی دنیاهم و لم یشارکوا أهل الدنیا فی آخرتهم» در این قسمت امام اهل دنیا و آخرت را در استفاده از دنیا شریک می دانند ولی برای أهل آخرت یک ویژگی قائل می شوند و آن استفاده اهل آخرت از نعمات الهی در آخرت است. این ویژگی همان نظام ساختاری دین است که در قرآن نیز به آن با جمله «لاتنس نصیبک من الدنیا؛ سهم و بهره ات از دنیا را، فراموش نکن.» (قصص، 77) آنهم بعد از اشاره به آخرت پرداخته شده است.

امام پس از این جملات می فرمایند: «سکنوا الدنیا بأفضل ماسکنت و اکلوها بأفضل ما أکلت فحظوا من الدنیا بما حظی به المترفون و أخذوا منها ما أخذه الجبابرة المتکبرون» این جملات امام نیاز انسان های مؤمن به رفاه را مورد تأکید قرار می دهد کما اینکه امام سجاد (علیه السلام) نیز در دعای خود به درگاه الهی می فرمایند: «اللهم أسئلک الرفاهیة فی المعیشة؛ خداوندا از تو رفاه در معیشت می خواهم.» لذا دولت های اسلامی باید به رفاه و معیشت انسان های دین دار توجه نمایند. لذا اقتصاد مقاومتی هیچ مناسبتی با ریاضت اقتصادی ندارد. اما در ادامه امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «ثم انقلبوا عنها بالزاد المبلغ والمتجر الرابح أصابوا لذة الزهد الدنیا فی دنیاهم» امام در اینجا نقش اساسی زهد را بیان نموده اند چراکه می فرمایند گرچه اهل دنیا و آخرت در دنیا شریکند اما اهل آخرت با زهد در دنیا همان دنیای زودگذر را مایه تجارت پرسود خود قرار می دهند. اما زهد چیست؟ چگونه می توان زهد را با این جملات جمع کرد؟ امام در خطبه ۸۱ می فرمایند: «أیها الناس الزهادة قصر الأمل و الشکر عند النعم و التورع عند المحارم» آرزوی دست یافتنی وشکر نعمات الهی و دوری از گناهان مصادیق زهد است لذا با توجه به دیگر آموزه های اسلامی می توان زهد را بی میلی به دنیا دانست نه فقر. (مطهری، 1388، ص210) لذا در اقتصاد مقاومتی یکی از پایه های اساسی در کنار ایجاد رفاه اقتصادی ایجاد روحیه و فرهنگ دنیاگریزی است.

البته منظور از دنیا گریزی بی میل شدن به دنیا و تجملات آن است و این با وظیفه دولت در ایجاد رفاه قابل جمع است زیرا رفاه اقتصادی تجمل گرایی و به دست آوردن مظاهر دنیا به هر قیمتی نیست بلکه برخورداری از امکانات مناسب برای زندگی است. لذا با گسترش فرهنگ زهد می توان در مقابل بحران های اقتصادی مقاومت کرد چرا که انسان زاهد چون آرزوهای بلند ندارد به آنچه اکنون می تواند برسد راضی است و چون شاکر است از نعمات الهی درست استفاده می کند و چون اهل معصیت نیست برای به دست آوردن رفاه هر حرامی مانند مخالفت با امام زمان خویش را مرتکب نمی شود.

از مهمترین شاخصه های اقتصاد مقاومتی اقتدار حاکمیتی علی الخصوص در حیطه های نظامی است امام علی (علیه السلام) در نامه ۵۱ نهج البلاغه خطاب به یکی از کارگزا ان اقتصادی خود که عازم منطقه ای برای جمع آوری خراج و مالیات است می نویسند: «لا تمسن مال أحد من الناس مصل و لا معاهد إلا أن تجدوا فرسا أو سلاحا یعدی به علب اهل الإسلام، فإنه لاینبغی للمسلم أن یدع ذلک فی أیدی أعداء الإسلام فیکون شوکة علیه» در این فراز امام دستور می دهند به اموال هیچ کس از مردم دست نزنید چه مسلمان و چه ذمی که در پناه اسلام زندگی می کند مگر تجهیزات نظامی که با آن بتواند به مسلمانان یورش برد.

این جمله امام وقتی زیباتر می شود که ایشان می فرماید شایسته نیست مسلمان اسب و سلاح را در دست دشمن واگذارد تا سبب نیرومندی آنان علیهِ اسلام شود. این توصیه ها آنهم به کارگزار اقتصادی اهمیت اقتدار دولت اسلامی را در مراودات اقتصادی دو چندان می کند. در دنیای کنونی اقتدار دولت اسلامی می تواند از فکر دشمن برای یورش به کشور اسلامی و به تبع آن مشکلات اقتصادی در حال جنگ و پس از آن جلوگیری نماید. علاوه بر این در دادوستد اقتصادی نیز قرارداد هایی همچون رژی و ترکمانچای را بر کشور تحمیل نمی کند.

 

 

3.     گفتار سوم: اقدام و عمل در نهج البلاغه

در این قسمت، به بررسی مساله اقدام و عمل و اهمیت پرداخته و جایگاه آن را از منظر نهج البلاغه مورد ارزیابی قرار می دهیم.

امام علی (علیه السلام) در حکمت 92 می فرمایند:

«أَوْضَعُ الْعِلْمِ مَا وُقِفَ عَلَى اللِّسَانِ وَ أَرْفَعُهُ مَا ظَهَرَ فِى الْجَوَارِحِ وَ الْأَرْکَانِ؛ بى ارزش ترین علم ، علمی است که بر سر زبان است ، و برترین علم ، علمى است که در اعضا و جوارح آشکار است.»

ایشان در حکمت 366 با تاکید بر رابطه علم و عمل، عمل را موجب توسعه و ماندگاری علم معرفی کرده و می فرمایند:

«الْعِلْمُ مَقْرُونٌ بِالْعَمَلِ فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ وَ الْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ؛ علم را با عمل بستگى است، هر که دانست‏ عمل کرد. و علم عمل را صدا می ‏کند، اگر اجابت کند می ‏ماند، و گر نه از آن کوچ می ‏کند.»

مقام معظم رهبری در تبیین این جمله می فرمایند:

«کار، ارزش‌آفرین است؛ ارزش است. در یک روایتی هست که: «العلم یهتف بالعمل فان اجاب و الّا ارتحل» یعنی حتّی دانش، مرهون کار است. در این روایت - که یک بیان نمادین و سمبلیک است – می فرماید: دانش، کار را صدا می زند؛ اگر کار پاسخ داد، دانش می ماند و توسعه پیدا می کند؛ اگر کار پاسخ نداد، دانش هم می رود. ببینید چه بیان زیبائی است. یعنی پیدایش دانش، پایداری دانش، پیشرفت دانش، وابسته‌ی به کار است.» (سخنان مقام معظم رهبری در دیدار مردم، بهار 1395)

مقام معظم رهبری در جای دیگری با اشاره به همین روایت می فرمایند:

«علم، عمل را به دنبال خود فرا می خواند، دعوت می کند. اگر عمل به دنبال علم آمد، آن وقت علم می ماند، باقی می ماند - یا شاید بشود گفت توسعه پیدا می کند، رشد پیدا می کند - اگر عمل به دنبال علم نیامد، علم هم باقی نمی ماند. «و الّا ارتحل»؛ عمل که نبود، علم هم می رود. اهمیت عمل را اینجا می شود فهمید؛ اهمیت کار را اینجا می شود فهمید.» (سخنان مقام معظم رهبری در دیدار مردم، بهار 1395)

امام علی(علیه السلام) در حکمت 274 نیز با اشاره به اهمیت اقدام و عمل می فرمایند:

لَا تَجْعَلُوا عِلْمَکُمْ جَهْلًا وَ یَقِینَکُمْ شَکّاً إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا وَ إِذَا تیقَّتم فَاقدموا: علم خود را نادانى و یقین خود را شک مپندارید، پس هر گاه دانستید عمل کنید، و چون به یقین رسیدید اقدام کنید.

همچنین ایشان در خطبه 16 با تاکید بر اهمیت عمل و لزوم استمرار در آن می فرمایند:

العَمَل العَمل، ثُمَّ النَّهایة النَّهایة، والاستِقامة الاستِقامَة، ثُمَّ الصَّبر الصَّبر، والوَرَع، إِنَّ لَکُم نَهایَة فَانتهوا اِلی نَهایَتِکُم؛

کار کنید و آن را به پایانش رسانید و در آن پایداری کنید؛‌ آن گاه شکیبایی ورزید و پارسا باشید. همانا شما را پایانی است؛ پس، خود را به آن پایان رسانید.

بلاشک جز در سایه عمل و اقدام و سخت کوشی نمی توان به جایی رسید همانطور که امام علی(علیه السلام) با اشاره به این حقیقت می فرمایند:

«الداعی بلاعمل کرامی بلا وتر؛ دعوت کننده بی عمل، چون تیرانداز بدون کمان است.»

 

 

 

 

 

نتیجه

اقتصاد مقاومتی یک شعار نیست بلکه واقعیتی است که رهبر معظم انقلاب برای برون رفت از مشکلات اقتصادی کشور و مقابله با تحریم های دشمنان ترسیم فرمودند ، طرحی که با توجه به ظرفیت های اقتصادی کشور کاملا قابل اجراست.

اقتصاد مقاومتی یکی از مهم ترین مولفه های انقلاب اسلامی است که در برگیرنده ابعاد گسترده ای از مناسبات عرصه اقتصاد در بعد ملی و بین المللی است و تحقق آن نیازمند اتخاذ سیاست های پولی و ارزی متناسب، دیده بانی دقیق فضای اقتصادی داخلی و خارجی و نیز گردآوری آمارهای واقعی و روزآمد، طراحی الگویی مشخص از شیوه زندگی مطلوب، همچنین تبلیغ و فرهنگ سازی بر پایه آموزه های دینی و معنوی است.

اقتصاد مقاومتی از لحاظ ساختاری اقتصادی مردمی است و بدون شک تحقق آن، به تغییر در بخشی از پندارها و رفتارهای نامناسب مانند هدر دادن انرژی هایی چون گاز، برق، آب و جلوگیری از اسراف در ذخیره سازی سرمایه و مواد خوراکی از سوی خانواده های ایرانی نیاز دارد. حمایت از تولید داخلی همانند کشاورزی و پتانسیل های دیگر از جمله راهکاره هایی هستند که می توانند به تحقق اقتصاد مقاومتی کمک کنند.

از دیدگاه نهج البلاغه، اعتدال و میانه روی، توجه ویژه به فعالان اقتصادی و رعایت حال آنان، زهد سازنده در میان مسئولان و کاگزاران، شناخت صحیح اقشار مردم و عدالت میان آنان و در نهایت اقدام و عمل سازنده می تواند به رشد و رونق اقتصادی جامعه کمک نماید و مردم را از بحران ها و مشکلات معیشتی نجات بخشد.

 

 

 

منابع و مآخذ

*قرآن کریم

1.     آیتی، عبدالمحمد، ترجمه نهج البلاغه، بی جا: بنیاد نهج البلاغه، 1376.

2.     استادی، رضا، 20 مجلس پیرامون عهدنامه مالک اشتر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1379.

3.     ابوطالبی، عباس، “تبیین مفهوم اقتصاد مقاومتی"، پایگاه خبری شمس.

 http://www.mobarakeh.net/

4.     پایگاه اطلاع رسانی الیگودرز. http://heygar.ir/

5.     پایگاه جامع اطلاع رسانی رادیو اقتصاد. radioeghtesad.irib.ir

6.     جهان بین، فرزاد، “اقدام و عمل در نهج البلاغه"، پایگاه کهلیک.  http://kahlek.ir

7.     دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، قم: جلوه کمال، 1385.

8.     دلشاد تهرانی، مصطفی، جمال دولت محمود، تهران: دریا، 1382.

9.     ————–، دولت آفتاب، تهران: دریا، 1379.

10.رفیع پور، فرامرز، آناتومی جامعه، بی جا: شرکت سهامی انتشار، چاپ نهم ،۱۳۹۳.

11.شیروانی، علی، مدیریت و مدارا در کلام علی (علیه السلام)، قم: قدس، 1390.

12. کامرانی راد، سید امیرحسین، “تعریفی جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی"، پایگاه حوزه نت. http://www.hawzah.net

13.فعال، احمد، “مبانی علمی و دینی اقتصاد مقاومتی در نهج البلاغه"، پایگاه خبری تحلیلی 598. http://www.598.ir/

14.فرهنگ فارسی عمید، سایت دیکشتری آبادیس.  http://dictionary.abadis.ir/

15.فرهنگ فارسی، سایت دیکشتری آبادیس.  http://dictionary.abadis.ir/

16.فرهنگ معین، سایت دیکشتری آبادیس.  http://dictionary.abadis.ir/

17.لغتنامه دهخدا، سایت دیکشتری آبادیس. http://dictionary.abadis.ir/

18.موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (علیهم السلام) http://ahlolbait.com  

19.معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیر کبیر، چاپ نوزدهم، 1381.

20.  معتزلی، عبد الحمید بن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، 20 جلدی، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ه-ق.

21.مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه و شرح نهج البلاغه، قم: هدف، بی تا.

22.مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، تهران: صدرا، 1388.

23.هدایتی، احمدرضا، “مفهوم شناسی اقتصاد مقاومتی از منظر ولایت"، پایگاه بصیرت. http://basirat.ir/