فلسفه دعا برای ظهور
طیبه طاهری نمک کوری
چکیده
با توجه به اینکه دعا برای فرج امام زمان (ع) یک واجب تکلیفی است لذا برای تحقق آن فرد باید دو امر را یکی برطرف کردن موانع قبلی و دیگری نورانیت و صفای باطن را در خود ایجاد کند و برای مستجاب شدن باید آداب و شرایط دعا را مراعات کند چون یکی از مهم ترین عبادات و بالاترین مقامات بندگی دعا است. دعا نوعی ارتباط عاطفی است که بین انسان و خدا برقرار می شود و این دعا هم ضرورت عقلی دارد و هم ضرورت نقلی که از نظر عقلی راندن زیان از خویش در صورت توان واجب است و از نظر روایی همه روایات این مطلب را بیان می کنند که همه به دعد نیاز دارند خواه به بلا مبتلا شده باشند و خواه نشده باشند. نتیجه توجه به حضرت بقیه الله الاعظم (ارواحنا فداه) توجه به خداوند کریم است، پس زیارت و توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام) مایه توجه به خداوند کریم است. برخی عوامل موجب جلب بیشتر مودت و محبت امام و در نتیجه افزایش دعای آنان می شود از قبیل؛ توسل، دعا و احسان کردن در حق حضرت و .. یک سری افراد هم آنگونه در مسائل دنیوی غرق شده اند و آن چنان به اسباب دوخته اند که مسبب الاسباب را فراموش کرده اند. به جهت اهمیت دعا و عظمت مخاطب دعا دارای آداب و شرایطی می باشد که مراعات کردن آنها در استجابت آن تاثیر بسزایی دارد. در حال حاضر نیز که در غیبت امام عصر به سر می بریم، لازم ترین و واجب ترین دعا برای ظهور مولامان می باشد. همانطور که می بینیم دعا برای حضرت سیره و سنت ائمه اطهار بوده است و امامان معصوم (علیهم السلام) بارها و بارها به در گاه حق تعالی برای آخرین حجت دعا کرده اند و این دعا برای فرج هم تأثیر در ظهور امام زمان (ع) دارد و هم فوایدی برای دعا کننده دارد.
کلیدواژه: دعا، فرج، ظهور، امام زمان (ع)،فلسفه
مقدمه
دعا در لغت به معنای خواندن، صدا زدن و در اصطلاح خداوند و یاری جستن از قدرت بی کران اوست. برای اینکه دعا به استجابت برسد باید فرد دو چیز را در خود به وجود آورد یکی برطرف کردن موانع قلبی و دیگری ایجاد صفا و نورانیت باطن و به دلیل اهمیت جایگاه دعا و عظمت مخاطب فرد باید آداب و شرایط دعا را انجام دهد. با توجه به شرایط کنونی از جمله انحرافات دینی، بیبند و باری ها و ظلم و ستم هایی که در دنیای امروز وجود دارد واجب ترین دعا، دعا برای فرج امام زمان (ع) می باشد لذا به دلیل اهمیت بالای مسئله دعا برای فرج و آثار دعا در ظهور و برای دعا کننده تحقیق حاضر به شیوه فیش برداری و کتابخانه ای با اهداف کاربردی با محوریت متون معتبر اسلامی انجام شده است که ساختار تحقیق شامل هفت قسمت می باشد که به مباحثی همچون مفهوم شناسی دعا، ضرورت دعا از نظر عقل و نقل، دعاهای مخصوص امام زمان (ع) و … پرداخته است.
مفهوم شناسی دعا
دعا در لغت به معنای خواندن، صدا زدن، علاقه مند شدن، از او کمک گرفتن که ریشه اصلی آن (د ع و) می باشد. (بندرریگی، ۱۳۶۰، ص ۱۵۷)و در اصطلاح عبارت است از خواندن خداوند و یاری جستن از قدرت بی کران او.
به هنگام دعا نوعی رابطه عاطفی بین انسان و خدا برقرار می شود؛ به گونه ای که انسان می تواند دردهای ناگفتنی اش را با او در میان گذارد. دعا یکی از رفتارهای مذهبی است که با سلامت و تندرستی ارتباط دارد. (بهجت پور، ۱۳۸۹، ص ۱۹۴)
دعا یکی از مهم ترین عبادات و از بالاترین مقامات بندگی است. قرآن کریم دعا را به عنوان عبادت نامیده است و ملاک ارزش انسان قرار داده است. دعا ضرورت همیشگی زندگی و محبوب ترین کارها نزد خداوند است. (جباران، ۱۳۹۱، ج۱، ص ۱۳۲)
ضرورت دعا از نظر عقل و نقل
دعا و نیایش نقش انکارناپذیر در اصلاح زندگی مادی و معنوی بشر دارد. کمتر کسی را می توان یافت که در طول زندگی خویش این احساس را تجربه نکرده باشد؛ چرا که اظهار عجز و نیاز در برابر خداوند و دعا و درخواست از آن مظهر قدرت لایزال، یک نیاز فطری و ذاتی انسان هاست و همه ادیان و مذاهب مراسم، متون و آداب خاصی برای نیایش و گفتگو با معبود کم و بیش وجود دارد. (مهدوی، ۱۳۸۹، ص ۱۶)
دعا در حقیقت نوعی درخواست از خداوند و ابراز احتیاج به آستان بی نیاز است. آن کسی که این حقیقت را با تمام وجود درک کند و خود را فقیر محض و سر تاپا نیاز و عجز بپندارد و از سوی دیگر خداوند یکتا را بی نیاز و غنی مطلق بداند به ضرورت دعا اذعان می کند. (همان، ص ۲۰)
ضرورت دعا را می توان با دلیل عقلی و نقلی اینگونه بیان کرد:
الف) دلیل عقلی: راندن زیان از خویش –درصورت توان- واجب است؛ از سویی رسیدن زیان در این دنیا بر هر انسانی حتمی است زیرا هر انسان مسائلی دارد که عقلش را مشغول ساخته است فکرش را مشوش می کند. این مسائل یا از درونش است، مثل بیماری جسمی و یا از خارج است همچون آزار ستمگران یا مشکلاتی از ناحیه همسایه و یا شریک می رسد.
و اگر اکنون به این ضررها مبتلا نباشد عقل احتمال رویداد آنها را در آینده می دهد اکنون چگونه این حقیقت را انکار نماییم و حال آنکه آدمی در منزلگاه حادثه هاست و این منزلگاه هیچگاه به یک حال نیست و سختی های آن از او جدا نمی گردد.
بنابراین ضررهای دنیا بر انسان وارد شده اند و یا وارد خواهند شد و در صورت توان و امکان هر دو را باید از بین برد. با دعا چنین توانی وجود دارد. دعا هم که در توان است، پس در هر حال انسان باید به دعا رو آورد.
ب) دلیل روایی:
از روایات هم در می یابیم که همه به دعا محتاجند خواه به بلا مبتلا شده باشند و خواه نشده باشند. فایده دعا یا رفع بلایی است که وارد شده یا بدی ای که به آدمی رسیده است، یا به دست آوردن نفع و فایده ای است که دلخواه می باشد یا پایدار کردن و دوام و جلوگیری از زوال چیزی است که موجود می باشد. (مجتهدی سیستانی، ۱۳۸۲، ص ۲۶-۲۵)
در کلام پیشوایان معصوم (ع) دعا محبوب ترین اعمال نزد خداوند متعال، برترین عبادت، همسنگ نماز، ستون دین، نور آسمانها و زمین، کلید تمام رحمت ها و خزائن الهی، رمز پیروزی و رستگاری، اسلحه ی پیامبران، سپر و سلاح مؤمن، مغز تمام عبادات و حلقه ارتباطی خالق و مخلوق معرفی شده است. (مهدوی، ۱۳۸۹، ص ۱۷)
رسول خدا (ص) می فرمایند: «ألا اولکم علی سلاح ینجیکم من اءعدائکم و یدر ارزقکم؟ قالوا: بلی یا رسول الله، قال: تدعون ربکم باللیل و النهار، فاِن سلاح المؤمن الدعا» (کلینی، ۳۸۰/۹۳)
نتیجه توجه به حضرت بقیه الله الاعظم توجه به خداوند کریم است، پس همانگونه که توجه به بقیه ائمه طاهرین (ع) توجه به خداوند می باشند پس زیارت و توسل به ائمه اطهار (ع) مایه ی توجه به خداوند کریم است. به این جهت کسی که قصد تقرب به خداوند بزرگ بنماید به ائمه اطهار روی می آورد.
در زیارت جامعه می خوانیم: «و من قصده توجه بکم؛ کسی که او (خداوند) را قصد نماید به سوی شما روی می آورد.»
انسان با توجه به ائمه اطهار (ع) نه تنها عامل موفقیت در پیشرفت را به سوی خود جلب می کند بلکه موانع گناهانی را که مانع رسیدن به مقامات عالی هستند برطرف می نماید؛ زیرا به وسیله توجه به امام زمان (ع) و همچنین بقیه ائمه اطهار (ع) دهای رحمت و مغفرت الهی به سوی انسان گشوده می شود ویژگی های باطنی از قلب او برطرف می شود.
حضرت باقر (ع) در شرح کلام امیرالمؤمنین (ع) که فرمودند: «انا باب الله» می فرماید: «یعنی من توجه بی الی الله غفر له» یعنی کسی که به وسیله من توجه به خداوند نماید آمرزیده می شود. (مجلسی، ۳۹/۳۴۹، به نقل از مجتهدی سیستانی، ص۸۰)
بنابراین با توجه به باب الله، انسان مورد آمرزش قرار گرفته و گناهان و موانع روحی خود را برطرف می نماید.
امام زمان (ع) درباره غیبت خویش فرمودند:
«و اَما الانتفاع بی فی غیبتی فکما لانتفاع بالشمس اذا غیبها عن الابصار السحاب؛ (هراتیان، ۱۳۹۱) همانطور که مردم از نور خورشید در پس ابرها سود می برند، در زمان غیبت، از وجود پشت پرده ی غیبت من نیز بهره مند می گردد و فرمودند: «و بی یدفع الله البلاء من اهلی و شیعتی» (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰ به نقل از رحیمی، ۱۳۹۱)
خداوند به وسیله من، بلاها را از خانواده و شیعیانم برطرف می سازد. همانگونه که خورشید پشت ابرها، تمام منظومه شمسی از جمله زمین را مانند مادری مهربان در آغوش جاذبه ی خود نگه می دارد و سبب امان و حفظ منظومه شمسی اسا و ابرها مانع ارزشمندی و فوائد بی شماری آن نمی شوند، وجود مقدس امام زمان (ع) نیز تمام آثار و برکات خود را دارد هر چند دیده نمی شوند. (رحیمی، ۱۳۹۱، ص ۲۴)
در این تشبیه نکات لطیفی نهفته است از جمله:
۱. خورشید لازمه حیات موجودات است و امام نیز مایه حیات جامعه است.
۲. خورشید یکی از مخلوقات است و در عین حال واسطه فیض الهی در همه شئون اعم از خلقت، رزق و هدایت و … است.
۳. منکر وجود امام (ع) در زمان غیبت (با توجه به کثرت آثار و برکات آن حضرت) همانند منکر وجود خورشید در روزهای ابری است.
۴. ابر مانع بهره الهی، غیبت نیز مانع بهره بردن مردم از امام (ع) نیست.
۵. در مناطق ابری گاهی اوقات و برای لحظاتی خورشید از پشت ابرها نمایان می شود، در زمان غیبت نیز گاه عده ای توفیق زیارت امام (ع) را پیدا می کنند.
۶. از خورشید، همگان اعم ار مؤمن و کافرِ، انسان و حیوان، جماد و نبات و … بهره می گیرند، آثار و برکات امام (ع) نیز عالمگیر و همه عالم وجود را در بر می گیرد.
۷. زمین های بایر که هیچ حجابی میان آنان و خورشید نیست، بیش از همه نور خورشید بهره مند می شوند، اگر در اتاق ما نور وارد نمی شود، به خاطر دیوارها و پرده هایی است که خود کشیده ایم. (هراتیان، ۱۳۹۱، ص ۲۹)
برخی عوامل، موجب جلب بیشتر مودت و محبت امام و در نتیجه، افزایش دعا برای آنان شود. در اندیشه اسلامی امور ذیل در جلب توجه بیشتر حضرت مهدی (ع) و دعای ایشان مؤثر شناخته شده است:
۱. توسل:
امامان (ع) هر کدام در عصر خود و امام عصر در این زمان واسطه فیض الهی اند؛ از اینرو توسل به آن بزرگوار، بهره ها را از برکات ایشان بیشتر خواهد کرد.
۲. دعا و احسان کردن در حق حضرت:
به حکم فطرت و عقل، هر انسانی شکر منعم را بر خود لازم می داند. از طرف دیگر، مسلم است که در احسان و کرم به کریمان، از لطف و کرم بیشتری بهره مند می گردیم و هر چه طرف احسان ما کریم تر باشد، بهره مندی ما از کرم او بیشتر خواهد بود.
۳. تهذیب نفس:
تهذیب نفس بدون عمل به تکالیف شرعی به دست نمی آید. عمل به تکالیف است که موجبات خشنودی حضرت را در پی دارد. کسی که باعث سرور یوسف زهرا (ع) شود از دعای خیر آن حضرت بی نصیب نخواهد ماند. (جمعی از محققین مرکز تخصصی مهدویت، ۱۳۹۰، ص ۵۶)
۴. اعمال بندگان هفته ای یک یا دو بار بر آن حضرت عرضه می شود:
چون ایشان حجت خدا هستند. هیچ چیز از لو پوشیده نیست. او باید از همه مسائل با اطلاع باشد. بنابراین، رفتار همه مردم به صورت گزارش هر هفته به عرض آن حضرت می رسد و او افرادی را که اعمالشان مورد رضایت اوست دعا می کنند و از اعمالی که مورد پسندش نیست ناراحت می شود. (رحیمی، ۱۳۹۱، ص ۲۹)
یکسری افراد آنگونه در مسائل دنیوی غرق شده و آنچنان چشم به اسباب دوخته که مسبب الاسباب را فراموش کرده است، درست است که دنیا دار اسباب می باشد و ما باید برای کارهای خود در پی اسباب و وسیله باشیم، ولی این نباید تا به آن حد باشد که به خاطر یافتن وسیله و سبب، سبب آخرین را فراموش کنیم.
افراد هم به خداوند که سبب آخرین است کم توجه می باشند و هم از ولی و جانشین او غفلت می ورزند. یکی از علل مهمی که باعث غفلت و کم توجهی بسیاری از مردم نسبت به امام عصر (ع) شده است، عدم آگاهی آنان از مقام و شخصیت آن بزرگوار است که در روایات خاندان وحی کاملا به آن تصریح شده است، متأسفانه بسیاری از کسانی که موظف بوده اند این حقایق را به مردم برسانند. و آنان را به سوی سرور عالم وجود و رهبر جهان هستی متوجه سازند، موفق به انجام این وظیفه مهم شرعی نشوند. امید است که با عفو و بخشش آن حضرت از گذشته ما، آینده را جبران نمود. و در یاد آن بزرگوار باشیم و تا توان داریم دیگران را به سوی ساحت مقدس آن حضرت متوجه سازیم. (مجتهدی سیستانی، ۱۳۸۲، ص ۸۴)
لذا دلایل مختلفی را می توان برای این امر بیان کرد:
۱. تحریف در آموزه های متعالی و راستین دین در این عصر فزونی می گیرد و ادیان و مکاتب مختلفی شکل می گیرد؛ این ادیان ساختگی، رنگ و بویی از حقیقت ندارند و تهی از معنویت و باورهای راستین حق گرایانه هستند.
۲ . غول های ارتباط جمعی و رسانه ای، به شدت با اسلام درگیر می شوند و با انواع تخریب ها و تحریف ها و سیاه نمایی ها، سعی برآن دارند که چهره ی خشن و سیاسی از اسلام و دین نشان دهند و در این کار، جان ماهرانه و شیطنت آمیز واقعیت ها را تحریف و تخریب می کنند که حتی برخی از مسلمانان نیز دچار تردید می شوند و از طرفی دیگر، ظواهر دنیا را چنان فریبنده و زیبا جلوه می دهند که بازار فسادهای مالی و اخلاقی چنان گرم می شود که برخی/۷همه چیزرا به فراموشی می سورند و حتی انسانیت را زیر پا قرار می دهند.
۳. مردم از محتوای اسلام و قرآن و حقیقت آن دور می شود. توجه بیش از حد به ظاهر و غفلت از محتوا و پیام؛ یعنی مردم به جای اینکه دنبال فهم معانی قرآن باشند بیشتر به خواندن آن و لحن و صوت ارزش بدهند. (کارگر، ۱۳۹۱، ص ۱۲)
واجب تکلیفی بودن دعا برای فرج
در کتاب صحیفه مهدیه آمده این چنین آمده است که آقای میرزا محمدباقر اصفهانی می گوید: در خواب، یا در حالت بین خواب و بیداری در یکی از شب ها دیدم که امام بزرگوارمان حضرت امام حسن مجتبی (ع) سخنان با این مضمون فرمودند: بر منبرها به مردم بگویید و دستور دهید که توجه کنند و برای فرج و تعجیل ظهور امام زمان (ع) دعا کننده این دعا واجب کفایی نیست که همانند وجوب نماز بر مرده باشد و اگر یک یا چند نفر از مردم بر مرده نماز گذارند، تکلیف از دیگران برداشته شود؛ بلکه همانند نمازهای روزانه بر تمام مکلفان واجب است که انجام دهند. (مجتهدی سیستانی، ۱۳۸۲، ص ۵۱)
و برخی از بزرگان شیعه دعا برای فرج امام عصر (ع) را بر شیعیان واجب می دانند که در این قسمت از بحث متن پاسخ یکی از مراجع تقلید معاصر آیت الله محمدهادی میلانی به سوال در خصوص وظایف شیعیان در خصوص حضرت صاحب الزمان (ع) را عینا نقل می کنیم:
«بسم الله الرحمن الرحیم- الحمد لله الذی خلقنا و هدانا الی المعرفه و ارشدنا الی ابواب رحمته و جعلنا من محبی اولیائه و صیرنا من المنتظرین لخاتم اصفیائه اعنی حجه بن الحسن المهدی عجل الله تعالی ظهوره و اکرمنا برؤیته و فرج عنا بدولته»
تمام جهان هستی طفیل وجود حجت حق بوده وریزه خود خوان احسانش می باشند. مدح و ثنایش و شکر الطاف بی کرانش بر جمیع امت مرحومه از تهم واجبات است و در این زمان که مردم غفلت از حق دارند و دوران فتنه هاست بر جمیع شیعیان فرضی است که در تمام مجالس عمومی و خصوصی و بعد از صلاه واجبه و مستحبه از خداوند تعجیل در ظهور عزیزش را خواستار و قبل از او همه ی خواسته های خود را از خداوند تبارک و تعالی بخواهند که به زودی به دوران غیبت آن امام مبین خاتمه دهد و دوران ظلم و جور را پایان بخشد. (مهدوی، ۱۳۸۹، ص ۴۳)
عوامل مؤثر در استجابت دعا
انسان برای اینکه تیر دعایش به هدف بخودرد به دو چیز نیاز دارد و باید آن دو را در وجود خود ایجاد کند اول اینکه: رفع موانع قلبی و زدودن تیرگی های درونی از قلب. دوم: به وجود آوردن صفا و نورانیت باطن
بنابراین باید هم تیرگی ها را از قلب برطرف کند و هم نورانیت را جایگزین آن نماید و یقینی این کار را انجام دهد. هم ظلمت ها، تاریکی ها و زنگارها را از قلب می زداید و هم صفا و نورانیت را در قلب انسان ها ایجاد می کند. (جباران، ج ۱، ۱۳۹۱، ص ۱۲۶)
بدیهی است به جهت اهمیت جایگاه دعا و عظمت مخاطب، دعا آداب و شرایطی دارد. امام صادق (ع) می فرماید: «آداب دعا را مراعات کن و توجه کن چه کسی را می خوانی و برای چه می خوانی؟»
در اینجا مهمترین آداب دعا را در سه بخش به طور خلاصه بیان می کنیم:
الف) آداب مقدماتی دعا؛ ب) کیفیت دعا یا حال دعا؛ ج) آداب دعا
الف) آداب مقدماتی دعا
۱. توبه: اگر توبه را بازگشت به سوی خدا بدانیم و دعا را وسیله تقرب، دعای بدون توبه تعارضی است که گاه انسان به آن گرفتار می شود. از اینرو مهمترین ادب مقدماتی دعا توبه از گناهان است.بنده گنهکار اگر چه مکن است به خواسته ی خود نائل شود؛ ولی از هدف اصلی دعا که نزدیکی به خداست کم بهره خواهد بود و هم از آن رپکه خدا از بنده گنهکار خویش ناخرسند است، علاقه ای به شنیدن صدایش ندارد.
۲. انتخاب وقت مناسب دعا: هیچ گاهوقت برای دعا و گفتگو با خداوند نامناسب نیست؛ اما آنچه در روایات آمده حاکی از آن است که پاره ای از اوقات برای اجابت دعا مناسب تراست؛ از آن جمله است روز عرفه، ماه مبارک رمضان، روز جمعه، وقت سحر، وقت زوال ظهر و هنگام نماز عشاء، هنگام باریدن باران، هنگام برخورد مجاهدان با دشمن، بین اذان و اقامه، پس از نماز واجب و حالت روزه داری نیز از حالاتی است که موجب تسریع در اجابت دعا می شود.
۳. دعای جمعی: دعای جمعی سرعتر از دعای فردی به اجابت می رسد. امام صادق (ع) می فرماید: «ما اجتمع اربعه رهط قط علی امر واحد دعوا الا تفرقوا عن اجابه» هر گاه چهار نفر با هم برای یک خواسته دعا کنند، پیش از آنکه متفرق شوند دعایشان به اجابت می رسد. (همان، ص ۱۲۶)
ب) کیفیت دعا یا حال دعا
۱. تضرع: گریه و زاری به درگاه خداوند از بلندی روح و کمال انسان حکایت می کند. به همین دلیل خداوند متعال زاری و تضرع بندگان خویش را دوست دارد همانطور که در سوره اعراف آیه ۵۵ از بندگانش می خواهد او را با زاری و تضرع بخوانند، دعای همراه با تضدع را به بندگانش آموزش داده است.
اوج تضرع و زاری به صورت گریه نمایان می سود. از اینرو گریه، سید آداب دعا نام گرفته است چرا که اولا از رقت قلب حکایت می کند که خود نشان دهنده اخلاص است و ثانیا بر انقطاع انسان از غیر خدا دلالت دارد.
۲. خلوت: از دیگر آداب دعا، خلوت کردن با حضرت حق و مخفی داشتن دعاست. اینگونه است که در قرآن کریم می فرماید: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیه» پروردگارتان را با تضرع بخوانید.
۳. صدای دعا کننده: آهسته دعا کردن نیز از آداب دعا است؛ لذا بنده جز به هنگام اعتراف به گناه فریاد نمی زد.
۴. عدم تکلف: لازم است دعا با زبان ساده و بدون بافتن سجع و قافیه باشد، چرا که تکلف و عبارت پردازی با حال دعا سازگار نیست.
۵. دعا برای عموم: یکی از آداب دعا این است که انسان هر چیزی را که برای خودی خواهد برای همه مسلمانان نیز بخواهد.
۶. تصریح به خواسته: خداوند می داند که بنده برای چه است به دعا برداشته است ولی خدا دوست دارد بندگان حاجت خود را در پیشگاه او بازگو کنند.
۷. اصرار و پافشاری: از آداب دعا این است که دعا کننده خسته نشود و حاجت خود را به طور مکرر بخواهد.
۸. حضور قلب و توجه: مهم ترین آداب دعا توجه قلب به مبدأ اعلی است؛ در غیر اینصورت دعا لفظی بی محتواست و سزاوار پاسخ نیست. (همان، ص ۱۲۹)
ج) آداب دعا
۱. شروع کردن با نام خدا ۲. دعا با حمد و ستایش خداوند باشد. ۳. صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد (ع) ۴. طلب شفاعت کردن ۵. اعتراف به گناهان ۶. اینکه دعا از روی غفلت و بیهودگی نباشد ۷. پاک بودن غذا و نوشیدن و لباس ۸. حق مردم که بر گردن دعا کند باشد ادا کند ۹. گناهی که مانع از برآوردن حاجت می شود آن را تر ک کند ۱۰. حسن ظن داشتن به اجابت دعا. (مجتهدی سیستانی، ۱۳۸۲، ص ۴۰-۲۸)
دعاهای مخصوص امام زمان (ع)
پس از بیان چگونگی و شرایط دعا، لازم است که بان کنیم مهمترین و لازم ترین دعا در زمان غیبت، دعا برای ظهور مولایمان حضرت بقیه الله (ع) است؛ زیرا او صاحب و زمامدار ما، و صاحب زمان بلکه صاحب امر و سرپرستی تمام جهان است. دعا برای ظهور یعنی توجه به یکی از اصول و پایه های دین. بدین سان دعا برای آن حضرت بیش از دعا برای خویشتن، خانواده و برادران صورت گیرد دعا برای آن بزرگوار از مسائل و شیوه های مورد اهتمام مسلمانان و مؤمنان بوده است. (همان، ص ۴۷)
امام صادق (ع) در توقیع شریف خطاب به شیعیان فرموده اند:
«و أکثروا الدعا یتعجل الفرج فان ذلک فرجکم» (هراتیان، ۱۳۹۱، ص۳۸)
برای هر چه زودتر فرار رسیدن فرج (ظهور) بسیار دعا کنید که همانا فرج و گشایش شما در آن است.
در این حدیث دعای برای فرج و گشایش در کارهای دنیوی وثواب اخروی کنار هم وعده داده شده است. دعا برای فرج یکی از راههای ابراز محبت به آن حضرت و اشتیاق برای ظهور ایشان است علت توصیه به دعا چیست؟
ظاهرا آن است وقت ظهور امام زمان (ع) از امور بدائیهاست که امکان پیش و پس افتادنش است … بنابراین شاید جلو افتادن آن به جدیت و اهتمام اهل ایمان در دعا کردن برای تعجیل فرج آن حضرت مشروط باشد.
در کتاب «مکیال المکارم فی فوائد الدعا للقائم» به چهل و یک فایده دعا برای فرج آن حضرت اشاره شده است که می توان به زیاد شدن نعمت، زنده کردن امر ائمه، رنجش شیطان، نجات از فتنه های آخر زمان، ادا کردن حقوق آن حضرت، تعظیم خدا و دینس و رسول اکرم (ص)، دعای حضرت صاحب الزمان، رستگاری به شفاعت آن حضرت و پیامبر اکرم (ص)، تقرب به خدا و مستجاب شدن دعا اشاره کرد. (متقی زاده،۱۳۹۰، ص ۷۶)
الف) دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن
این دعا معروف به «دعای سلامتی امام زمان (ع)» است و خواندن آن در تمام حالات و ساعت های شبانه روز مستحب است. ترجمه دعا این چنین است؛ «خداوندا در این لحظه و تمام لحظه ها حجت ابن الحسن را که –درود تو بر او و اجداد او باد- دوست او، ولی و نگهبان، او را راهبر و راهنمای او، یار و یاور او باش تا او را در زمین ساکن نمایی و سال های بسیاری او را از حکومت حق بهره مند سازی.» (رحیمی، ۱۳۹۱، ص ۳۱)
دوران ما، عصر انتظار پویا و سازنده و معنای آن چشم به راه بودن، دعا کردن، صبر و تحمل داشتن و تقویت ایمان و یقین است. ما از این طریق می توانیم ارتباط روحی و قلبی عمیقی با امام (ع) برقرار سازم و برای سلامتی و فرج آن حضرت دعا کنیم. (کارگر، ۱۳۹۱، ص۸۴)
در ابتدای دعا از لفظ «الله» اسم خاص خداوند است و همه صفات کمالی او را در بر می گیرد، استفاده از این لفظ، نشانه آن است که مطلبی بزرگ، مهم و فراگیر را از خداوند مسئلت می کنیم. سپس اراده خداوند را خواستاریم.
«کن» اراده خداوند است که دو گونه است: تکوینی (مربوط به خلق وعالم هستی) و تشریعی (مربوط به قوانین). ما در این دعا، اراده از نوع اول را –که حنمیت داشته و تخلف از آن معنا ندارد- خواستاریم.
در ادامه دعا لفظ «ولی» را برای امام عصر (ع) به کار می بریم. «ولی خدا» یعنی کسی که برگزیده خداست و میان او و خدا، مانع و فاصله نیست.
بر این اساس او برترین مخلوق خداوند است و کسی از او به خدا نزدیکتر نیست. در معنای «ولی» سرپرستی نیز نهفته است؛ پس او از طرف خدا سرپرست امور عالم است و در امور تصرف می کند. این بالاترین مقامی است که یک مخلوق می تواند داشته باشد.
لذا اطاعت مطلق از او واجب است چرا که او ولی خداست به همین روی در ابتدای دعا آمده است: «اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن» (جمعی از محقن مرکز تخصصی مهدویت، ۱۳۹۰، ص ۶۳)
همانطور که خداوند در قرآن کریم می فرمایند: «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید. (نساء، آیه ۵۹)
ب) دعای ندبه
دعای ندبه از دعاهایی است که در اعیاد اسلامی، از جمله در نیمه شعبان روز ولادت امام عصر (ع) در روز عید فطر و قربان و جمعه خوانده می شوند. این دعا مضامین عالی دارد و تقریبا سه بخش دارد که بخش اول آن تاریخچه حوادث و مصائبی است که بر اسلام و اهل بیت (ع) وارد شده و در قسمت دوم آن معرفی امام عصر (ع) و قسمت سوم آن ترکیبی از دعا و تضرع و ناله به پیشگاه امام عصر (ع) است. بیشترین قسمت دعا متناسب با امام عصر (ع) و فریاد خدا از ایشان است. (رحیمی، ۱۳۹۱، ص ۶۹)
صدر الاسلام همدانی اعلی الله مقامه در کتاب «تکالیف الانام» درباره اهمیت دعای ندبه می فرماید: از خواص دعای ندبه این است که اگر در جایی با حضور قلب و اخلاص تمام و توجه به مضامین محال آن خوانده شود عنایت و توجه امام زمان (ع) را به آن مکان جلب می کند بلکه حضرت ارواحناه فداه آنجا حضور می یابد.(مجتهدی سیستانی، ۱۳۸۲، ص ۲۴۱)
دیدگاه های پیرامون دعا برای امام عصر (ع)
الف) دیدگاه امامان (ع) در مورد دعا برای امام عصر (ع)
دعا برای حضرت بقیه الله (ع) سنت و سیره ائمه اطهار (ع) است و علاقه مندان خاندان عصمت و طهارت (ع) باید در این زمینه به پیشوایات خود اقتدا کنند.
تردیدی نیست که امامان معصوم (ع) بارها و بارها به درگاهحق تعالی برای آخرین حجت الهی دعا کرده اند و مرحوم صاحب مکیال المکارم بیش از یکصد دعا را که از ناحیه مقدسه معصومین (ع) راجع به حضرت بقیه الله (ع) صادر شده است برشمرد. و در جایی دیگر می نویسد: «بر کسی که تتبع و ممارست در حالات و دعوات ائمه طاهرین (ع) داشته باشد، میزان اهتمام آن بزرگواران به امر دعا برای حضرت صاحب الزمان (ع) و درخواست فرج آن جناب از خداوند عالمیان جلّ ثنائه پوشیده نیست و اگر بخواهی اندکی بر درستی این ادعا آگاه شوی ملاحظه کن دعای حضرت امیر مؤمنان (ع) را در ضمن حدیثی که در کتاب «غیبت نعمانی» نقل شده است.
دعای حضرت سید الساجدین (ع) را در روز عرفه در «صحیفه سجادیه» و بعد از نماز ظهر و نماز عصر روز جمعه در «جمال الاسبوع» و دعای حضرت امام صادق (ع) را برای امام عصر (ع) بعد از نماز ظهر در «فلاح السائل» و نیز دعای آن حضرت در صبح بیست و یکم ماه رمضان در «اقبال الأعمال» و دعای حضرت امام موسی بن جعفر (ع) پس از نماز عصر در «فلاح السائل» و دعای حضرت امام رضا (ع) در جمال الاسبوع و دعای حضرت جواد (ع) در کافی و دعای حضرت امام حسن عسکری (ع) در «مهج الدعوات» و دعای روایت شده از خود مولای صاحب الزمان (ع) در «کمال الدین» و قنوت نماز ظهر جمعه در «جمال الاسبوع» و دعای بعد از دو رکعت اول نافله شب در مصباح المتهجد و مفتاح الفلاح و … که ذکر آنها موجب اطاله کلام است. بلکه از عبارت های دعای روز عرفه و دعای روایت شده در «جمال الاسبوع» در باب قنوت روز جمعه و بعضی ادله دیگر معلوم می شود که مؤمن بیش از هر دعایی ابتدا باید برای وجود مقدس امام زمان (عج) دعا نماید.» (مهدوی، ۱۳۸۹، ص ۳۶-۳۵)
این سنت یعنی دعا برای ظهور صاحب الامر (ع) در میان انبیاء گذشته نیز جاری بوده است و در حدیث است که از جمله توسلات حضرت ابراهیم (ص) به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) دعا در جهت تعجیل فرج قائم ایشان بوده است.
آری ائمه اطهار (ع) نه تنها خود برای امام عصر (ع) دعا می کردند بلکه دوستان و شیعیان خویش را نیز به این عمل امر و توصیهمی فرمودند به عنوان مثال یکی از یاران حضرت امام هادی (ع) از آن بزرگوار درباره عملی شیعه و وظیفه ی عمومی شیعیان در زمان غیبت سؤال کرد: شیعیان چه کاری (در زمان غیبت) انجام دهند؟ آن حضرت فرمودند: «علیکم بالدعا و انتظار الفرج؛ بر شما باد به دعا و نیایش (برای فرج) و دارا بودن حالت انتظار» (همان، ص ۳۷)
ب) دیدگاه امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی)
تأسیس جمهوری اسلامی در ایران گاهی در جهت آماده سازی محیط برای ظهور آن حضرت است و باید به گونه ای عمل شود که یاد و نام آن بزرگوار بر سر زبان ها و دل ها باشد و مردم از آن حضرت غافل نشوند و در مشکلات به او رو بیاورند و بدانند که او حجت خداست و بر همه حال آگاه است. (رحیمی، ۱۳۹۱، ص ۳۱)
با تأمل و درنگ در حقیقت انقلاب و اهداف آن می توان دریافت که حکومت اسلامی ایران زمینه ساز امام زمان (ع) است و امام راحل و رهبر معظم انقلاب به این مطلب اشاره داشته اند. این انقلاب اسلامی و تحولات جهانی متأثر از آن به میزان بسیار زیادی در نزدیک شدن به زمان ظهور و فراهم شدن شرایط حکومت مهدوی تأثیرگذار بوده است. این حقیقت را از زبان معمار کبیر انقلاب، امام خمینی و جانشین بر حق ایشان این کونه فرموده اند:
۱. انقلاب مردم ایران، نقطه شروع انقلاب جهان اسلام به پرچم داری حضرت حجت است که [امیدوارم] خداوند به همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد.
۲. دست عنایت خدای تبارک و تعالی بر سر این مطلب کشیده شده است و ایمان آن ها را تقویت فرموده است که یکی از علائم ظهور بقیه الله است.
و مقام معظم رهبری (حفظه الله) می فرماید:
انقلاب ما در راه آن هدفی که امام زمان (ع) برای تأمین آن هدف مبعوث می شود و ظاهر می شود، ما یک مقدمه لازم و یک گام بزرگ بوده است. اگر این گام بزرگ بر نمی داشتید، یقینا ظهور ولی عصر (ع) به عقب می افتاد. مردم ایران و شما مادران شهید داده و پدران داغدار و افرادی که در طول این مبارزه زحمت کشیدید، بدانید و شما ای امام بزرگوار امت بدانید که بهتر از ما می دانید شما موجب پیشرفت حرکت انسانیت به سوی سر منزل تاریخ و موجب تسریع در ظهور ولی عصر شدید. شما یک قدم این بار را به منزل نزدیکتر گردیدید. (جمعی از محققین مرکز تخصصی مهدویت، ۱۳۹۱، ص ۴۳-۴۲)
آثار دعای فرج
الف) آثار دعا برای امام زمان (ع)
دعا در سلامتی حضرت مؤثر است؛ زیرا آن حضرت به این سبب که انساناست و در همین عالم زندگی می کند. در معرفی آفات و بلایا است و دعا می تواند در دور کردن بلاها و معرفی ها از وجود عزیزش مؤثر باشد؛ همان گونه که می تواند در بهبود بیناری اثر داشته باشد. این با اراده خداوند مبنی بر سلامتی امام منافاتی ندارد؛ زیرا اراده خدا از طریق اسباب اعمال می شود و دعا از مهمترین وسیله ها و سبب ها برای جریان اراده خدا در زندگی است. همچنین آنچه که اراده الهی بر آن تعلق گرفته حفظ جان حضرت از مرگ حتمی است و این منافاتی با بیماری جسمی حضرت ندارد. (همان، ص ۹۲)
و همچنین دعا در اندیشه اسلامی به عنوان رابطه انسان با خدا و خاستگاه ارزش ها شناخته شده است. انس و الفت با دعا، موجب تسریع در امر فرج و ظهور امام زمان (ع) خواهد شد. مرور ادعیه معدودی نشان می دهد، دعا ظرفیت مهدی باوران را در پذیرش آموزه امامت و مهدویت پرورش می دهد. چنانچه جامعه از دعا لب فرو بسته، فرج امام زمان (عج) را به عنوان خواسته خویش مطرح نکند، توفیقی برای اجابت خداوند نسبت به این نیاز بنیادی جامعه نخواهد بود. از دقت در مجموع روایات معلوم می شود، دعا تأثیر بسزایی در تعیین سرنوشت و تغییر و تحول جامعه اسلامی داشته حتی موجب تغییر تقدیر می شود.
بنابراین انس و الفت با دعا موجب تغییر وضعیت کنون جامعه و بهبود زمینه برای ظهور می گردد و تمسک و توسل به خداوند متعال و اهل بیت (ع) در قالب دعا، موجب تسریع ظهور امام زمان (ع) خواهد شد. (همان، ص ۷۰)
ب) تأثیر دعا برای دعا کننده
آثار دعا کردن برای دعا کننده فراوان است از جمله: دعا کردن راهی است برای اینکه امام عصر (ع) را یاد کنیم و به این وسیله با آن عزیز ارتباط روحی معنوی پیدا کنیم و این ارتباط، ثمرات بسیاری برای رشد و کمال روحی ما دارد. دعا کردن برای امام، نوعی عزمی ارادت و محبت به اوست که قطعا از سوی آن منبع جود و کرم، بی پاسخ نخواهد ماند و دعا کننده را مورد لطف و عنایت خاصی خود قرار خواهد داد.
دعا کردن برای امام، یعنی آن وجود عزیز برابر بسیاری از موجودات و پدیده ها مقدم دانستن وجود و نقش او را مدنظر قرار دادن.این موضوع، سب زیاد شدن محبت آن عزیز در دل ها و جان ها می گردد؛ زیرا ذکر محبوب، سبب فراوانی محبت نسبت به او است. (همان، ص ۹۳)
وساطت در رساندن فیض الهی از بزرگترین نقش های امامان معصوم (ع) در عالم وجود است و در زمان ما مجرا و مسیر همه ی نعمت های الهی، روح و عالم وجود و واسطه فیض میان عالم غیب و و شهود حضرت بقیه الله الاعظم می باشد. (هراتیان، ۱۳۹۱، ص ۲۷)
و حاصل مطلب آنکه در اخبار مستفیضه ثابت شده است که اهل بیت (ع) وسایل بین خلق و حق در افاضه ی همه ی رحمت ها و علوم و کمالات بر جمیع خلق هستند. یعنی هر چه توسل به ایشان و اذعان به فضایل آنان بیشتر باشد فیضان کمالات از خداوند متعال بیشتر خواهد بود. (همان، ص ۲۹)
توسل به آن حضرت، بهره ما را از برکات ایشان بیشتر خواهد کرد. محال است در حق حضرت دعا کنیم، برای سلامتی حضرتش صدقه بدهیم و …؛ امام حضرت پاسخی ندهد یا همانند و هم اندازه احسان ها، کرم و لطف نماید.
قطعا کرم آن بزرگوار که قابل قیاس با کرم دیگران نیست، به مراتب بالاتر از احسان و کرم ما خواهد بود. (جمعی از محققبن مرکز تخصصی مهدویت، ص ۵۶)
معرفی کتب مخصوص دعا برای امام زمان (عج)
بزرگان شیعه تا کنون کتاب های گرانسنگی راجع به وجود مقدس حضرت مهدی (ع) تألیف کرده اند که آشنایی با این کتاب ها و مطالعه آنها برای شیعیان مفید و بلکه ضروری است.
برخی از این آثار ارزشمند عبارتند از:
۱. کمال الدین: مهم ترین و غنی ترین منبع روایی شیعه راجع به امام عصر (ع) که به امر آن حضرت توسط شیخ صدوق (ره) نوشته شده است.
۲. الغیبه مرحوم نعمانی: قدیش ترین و از مهم ترین کتاب ها راجع به امام عصر (ع) که مؤلف آن کتاب شیخ کلینی (ره) بوده است.
۳. الغیبه مرحوم شیخ طوسی
۴. نجم الثاقب مرحوم محدث نوری (ره)
۵. در السلام شیخ محمود عراقی (ره)
۶. نوائب الدهور علامه میرجسانی (ره)
۷. مکیال امکارم سید محمد تقی موسوی اصفهانی (ره)
۸. یأتی علی الناس موسوی دهسرخی
۹. مهدی منتظر (ع) شیخ جواد خراسانی (ره)
۱۰. مهدی موعود (ع) (ترجمه جلد ۱۳ بحارالانوار علامه مجلسی (ره)
۱۱. فوز اکبر در توسلات به امام عصر (ع) علامه فقیه ایمانی (ره)
۱۲. صحیفه مهدیه سید مرتضی مجتهدی سیستانی
در میان کتب معرفی شده دو کتاب که به اشاره و با عنایت ویژه حضرت بقیه الله به نگارش درآمده است کتاب کمال الدین و مکیال المکارم می باشد. (مهدوی، ص ۱۴)
نتیجه گیری
دعا و زیارت، دو بال برای پرواز آدمیان به سوی کمال مطلق و رسیدن به قرب الهی است. هر انسان برای دستیابی به اخلاق اسلامی، پالایش روح خود از تیرگی گناه و معصیت و وسوسه های شیطان و تقویت اراده و نیروی تفکر در خویشتن، نیاز به دعا و نیایش و مناجات با حق تعالی دارد؛ از اینرو بخش عظیمی از تعالیم پیامبران، به خصوص رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) را دعا و نیایش تشکیل می دهد. آن عزیزان با توجه به شناخت و معرفت وسیعی که نسبت به خداوند و شناختی که از انسان دارند، حقایق دل . روح و نیازهای آدمیان را در زمینه های گوناگونه با زبان دعا بیان داشته اند و خداوند نیز در قرآن این بشارت را به بندگان خود داده است که اگر او را با اخلاص بخوانند دعاهایشان را مستجاب گرداند.
برای استجابت دعا دو چیز لازم است و انسان باید آن دو را در خود ایجاد کند اول اینکه رفع موانع قلبی و زدودن تیرگی های درونی از قلب و دوم ایجاد مقتضیو به وجود آوردن صفا و نورانیت باطن. بنابراین باید هم تیرگی ها را از قلب برطرف کند و هم نورانیت را جایگزین آن نماید.
بدیهی است به جهت همیت و جایگاه دعا و عظمت مخاطب، دعا آداب و شرایطی دارد. مهمترین آداب دعا شامل آداب مقدماتی دعا و کیفیت دعا و آداب دعا می شود. از جمله این موارد می توان توبه، انتخاب وقت مناسب دعا، تضرع، خلوت،اصرار و پافشاری و … را بیان کرد.
یکی از مهمترین و لازم ترین دعاها در زمان غیبت دعا برای فرج مولایمان حضرت بقیه الله ارواحنا فداه است، زیرا او صاحب و زمامدار و صاحب زمان بلکه صاحب امر و سرپرستی تمام جهان است و دعا برای ظهور یعنی توجه به یکی از اصول و پایه های دین است.
دعا برای فرج فواید زیادی از جمله ریاد شدن نعمت، زنده کردن امر ائمه، ادا کردن حقوق آن حضرت و …. می باشد. یکی از معروفترین دعاها برای فرج امام زمان (ع) دعای «اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن» است که معروف به دعای سلامتی امام زمان (ع) است. و دیگری دعای ندبه است که این دعا سه بخش دارد اول آن تاریخچه حوادث و مصائبی است که بر اسلام و اهل بیت (ص) وارد شده و در قسمت دوم آن معرفی امام عصر (ع) است و قسمت سوم آن ترکیبی از دعا و تضرع و ناله به پیشگاه امام عصر (ع) است. دعا برای حضرت حجه الله عجل فرجه سنت و سیره ائمه اطهار است و امامان معصوم (ع) بارها و بارها به درگاه حق تعالی برای آخرین حجت الهی دعا کرده اند.
و همچنین امام راحل و رهبر معظم انقلاب به این مطلب اشاره اشته اند که این انقلاب اسلامی و تحولات جهان متأثر از آن به میزان بسیار زیادی در نزدیک شدن به ظهور و فراهم شدن شرایط حکومت مهدوی، تاثیرگذار بوده است و امام راحل می فرماید: دست عنایت خدای تعالی بر سر ماست کشیده شده است و ایمان آن ها را تقویت فرموده است که یکی از علائم ظهور بقیه الله است.
دعا برای فرج هم برای امام و هم برای دعا کننده تاثیراتی دارد. برای امام در سلامتی و ظهور ایشان موثر است و برای دعاکننده از این جهت که دعا کردن راهی است برای اینکه امام عصر (ع) را یاد کنیم و به این وسیله با آن عزیز ارتباط روحی معنوی پیدا کنیم و این ارتباط، ثمرات بسیاری برای رشد و کمال روحی ما دارد.
فهرست منابع
· قرآن کریم
１. بندرریگی، محمد، فرهنگ عربی به فارسی، چاپ اول ، ۱۳۶۰.
２. بهجت پور عبدالکریم، تفسیر موضوعی قرآن کریم،قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹.
３. جباران، محمدرضا، درسنامه علم اخلاق،ج۱، قم ، مرکز نشر هاجر، ۱۳۹۱.
４. .رحیمی، عباس، امید فردا، قم، نشر جمال، ۱۳۹۱.
５. جمعی از محقن مرکز تخصصی مهدویت، آفتاب مهر، دفتر اول و دوم، ۱۳۹۰.
６. کارگر، رحیم، مهدویت (دوران ظهور)، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۱.
７. متقی زاده، زینب، جهانی شدن و فرهنگ مهدوی، قم، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج)، ۱۳۹۰.
８. مجتهدی سیستانی، سید مرتضی، صحیفه مهدیه، قم، نشر الماس، ۱۳۸۲.
９. مهدوی،علی، چرا دعا برای فرج، قم، عطر عترت، ۱۳۸۹.
１０. هراتیان،علی، آشنای غریب، قم، عطر عترت، ۱۳۹۱.
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات