راهبرد انتظار فرج در مقابله با ناتوی فرهنگی
ملیحه عظیمی[1]
چکیده
این پژوهش که با عنوان “راهبرد انتظار فرج در مقابله با ناتوی فرهنگی” عنوان شده است. در ابتداکلیات و مفاهیم مربوط به موضوع مطرح شده است و مفاهیمی شامل مفهوم فرهنگ، ناتوی فرهنگی و انتظار فرج عنوان شده است. فصل بعدی به ناتوی فرهنگی پرداخته شده است و به تبیین اهمیت شناخت فرهنگ، تاریخچه ناتوی فرهنگی و این که ناتوی فرهنگی مخرب تر است یا نظامی و انگیزه ناتوی فرهنگی چیست، هدف های راهبردی آن کدام است و در پایان این قسمت ویژگی های ناتوی فرهنگی بیان شده است. در واقع بخش پایانی این تحقیق انتظار فرج و ناتوی فرهنگی است و شامل هفت گفتار میشود. در ادامه تلاش شده است از طریق یارآوری وظایف هر منتظر در آخرالزمان راه هایی برای مقابله با ناتوی فرهنگی پیدا شود؛ گفتار اول شیعه و انتظار و در گفتارهای بعدی به ترتیب انتظار فرج، وظایف منتظر در زمان غیبت و وظایف منتظران آخرالزمان، انتظار فرج و انقلاب فرهنگی، راهبردها و نتیجه گیری می آید.
کلید واژه ها: انتظار فرج، فرهنگ ، هویت فرهنگی، ناتوی فرهنگی، راهبرد
مقدمه
در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است که چگونه از طریق انتظار فرج و مسائلی که یک منتظر واقعی میداند و به کار میگیرد میتوان به مقابله با ناتوی فرهنگی پرداخت. انتظار فرج موضوعی است که برای همه واضح و آشکار است ولی ناتوی فرهنگی واژه ای غریب و ناآشناست. بحث ناتوی فرهنگی که در سخن مقام معظم رهبری(دام ظله) به سمنان مطرح شد فقط برای لطمه زدن به ارزش های دینی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و …کشور عزیزمان ایران است و این نشانگر وسعت و فراگیری بالای ناتوی فرهنگی است و همه در قبال آن مسئولیم.
در عصر کنونی جامعه ما از جهات مختلفی مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته است و شرایط ایجاب میکند تا با توجه به نوع هجوم دشمن مقابله به مثل صورت بگیرد. باید توجه نمود که امروزه فرهنگ اسلامی هدف قرار گرفته است تا از طرق گوناگون فاسد شود و گستره این منظور فقط کشور ایران نیست بلکه کشورهای اسلامی را در برگرفته، خصوصاٌ ایران هدف اصلی قرار دارد. موضوع انتخابی نیاز جامعهی امروز است و بسیار اهمیت دارد و راه گشاست، چرا که با مطالعه ابعاد مختلف انتظار فرج و فراگیری وظایف منتظران در زمان غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که با فطرت انسان ها رابطه تنگاتنگی دارد بهتر میتوان به پاسداری از بحث فرهنگ و مقابله با ناتوی فرهنگی همت گماشت.
هدف از طرح انتظار فرج به عنوان مقابله با ناتوی فرهنگی مشخص است، چرا که شناخت ارزش های دین مبین اسلام و شناخت فرهنگ اسلامی و به کارگیری آن همانند دژ محکم در برابر تمامی فتنه ها و هجمه ها میباشد و میتواند راه کارهای مناسبی فرا روی مخاطب قرار دهد و به تبع آن اثر گذاری نوشته دوچندان خواهد شد.
به عنوان نمونه بحث ولایتمداری که امروزه مورد هجوم واقع شده و سیل شبهات با آن رو بهروست با افزایش تقوا و بصیرت و دین شناسی میتوان پاسخ تمام شبهات را داد؛ و این سه عنصر لازمهی منتظر واقعی بودن است و کسی که این ها را به دست آورد سونامی فرهنگی هم دیگر او را تحت تأثیر قرار نخواهد داد.
پیشینه موضوع
موضوع انتخابی قبلاٌ به عنوان فراخوان مقاله در کنار موضوعات دیگر مطرح شده بود؛ موضوع ناتوی فرهنگی هم در کتب مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است، از جمله در کتاب های : قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل، ناتوی فرهنگی در تقابل با هویت اسلامی و ملی، فرهنگ علوم سیاسی و جنگ سرد فرهنگی و کتب دیگری که به این موضوع پرداخته است.
سوال اصلی تحقیق این است که راهبرد انتظار فرج در مقابله با ناتوی فرهنگی چیست؟ و سوالات فرعی عبارتند از:1.انتظار فرج چیست؟ 2.فرهنگ چیست؟3.هویت فرهنگی چیست؟4.ناتوی فرهنگی چیست؟5.قربانیان ناتوی فرهنگی چه ویژگی هایی دارند؟6.آیا انتظار فرج میتواند با ناتوی فرهنگی مقابله کند؟7.ناتوی فرهنگی مخرب تر است یا ناتوی نظامی؟8.ناتوی فرهنگی فراگیر تر است یا ناتوی نظامی؟
فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از تقویت ایمان و تقوا و به تبع آن منتظر واقعی بودن و شناخت وظایف آن برای مقابله با ناتوی فرهنگی بسیار راهگشاست.
این پژوهش بر اساس روش کتابخانه ای و تهیه فیش صورت گرفته است و از اینترنت و کتب مذهبی هم استفاده شده است.
مفهوم فرهنگ
واژه فرهنگ بر اساس موقعیت زمانی[قبل و بعد از اسلام] به شکل های مختلف معنا شده است. به عنوان نمونه در قابوس نامه؛ به معنای آموختن، در کارنامهی اردشیر پاپکان؛ به معنای فنون و روش ها میباشد.[2] فرهنگ به معنای رأی و تدبیر و سنجیدگی نیز به کار رفته است. فردوسی میگوید؛
جوان گرچه دانا دل و پرفسون بود نزد پیر آزمایش فزون
جوان کینه را شاید وجنگ را کهن پیر تدبیر و فرهنگ را
همچنین در جایی دیگر، فردوسی واژه فرهنگ را مترادف با دانش و هنر میداند و اینطور میسراید؛
ز دانا بپرسید پس دادگر که فرهنگ بهتر بود یا گهر
چنین داد پاسخ بدو رهنمون که فرهنگ باشد زگوهر فزون
که فرهنگ آرایش جان بود زگوهر سخن گفتن آسان بود
گهر بیهنر زار و خوار است وسست به فرهنگ باشد روان تندرست[3]
زمانی که تعلیم و تربیت درست، در ایران آغاز شد، واژه فرهنگ به معنای آموزش و پرورش هم به کار رفت؛ اما مفهومی که اخیراً، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در آثار علما منتشر شده است، به معنای بینش اصول و فروع دین و مسائل فکری و نظری در معتقدات اسلامی به کار میرود و بیشتر به ایدئولوژی تأکید میکند. البته در این مقاله نیز، بیشترین اشاره روی همین تعریف فرهنگ میباشد.
تایلور [مردم شناس انگلیسی] نیز تعریفی جامع از فرهنگ ارائه داده که عبارتست از:« فرهنگ مجموعهی پیچیده ای است که شامل ؛ معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، فنون اخلاق، قوانین، سنن و بالاخره تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که فرد به عنوان عضو جامعه، از جامعهی خود فرا میگیرد و در برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را بر عهده دارد.[4]
حال که مفهوم فرهنگ را از زبان دانشمندان و شاعران دریافتیم، میخواهیم ضرورت شناخت فرهنگ را ارزیابی کنیم.
مفهوم انتظار فرج
«انتظار فرج» در لغت به معنای آمادگی است؛ یعنی زمینه سازی برای ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ آن طوری که دین به ما سفارش کرده است.
چطور وقتی منتظر مهمان هستیم بسیار منظم و دقیق کارهایمان را در حد اعلاء انجام میدهیم؛ ار نظافت منزل تا خرید پذیرایی، همه را به خوبی تهیه میکنیم.
بله، سال هاست منتظریم که مهمان بیاید، تا چه حد کارهایمان را انجام دادهایم، همین انتظار فرج است، باید خانهی قلب و جانمان را آماده کنیم.
مفهوم ناتوی فرهنگی: ناتوی فرهنگی از شبیخون فرهنگی مخرب تر است، شبیخون یعنی تهاجمی که شما اصلاً متوجه آن نباشید و به یکباره در تغافل کامل و به شگلی ناجوانمردانه توسطدشمن مورد هجوم واقع شوید که در این مرحله ممکن است قتل عام فرهنگی رخ دهد.
ناتوی فرهنگی، مفهومی است که مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنهای(دام ظله) طی سفر استانی در سال1385 در جمع اساتید و دانشجویان سمنان با عنوان تحول در کار ویژه و استراتژی ناتو به منظور توجه و هوشیاری نخبگان جهان اسلام وجمهوری اسلامی مطرح نمودند.[5]
این واژه برگرفته از اصطلاح نظامی آن است که معروف به پیمان آتلانتیک شمالی است، کشورهای غربی در مقابل شوروی سابق پیمان نظامی را امضاء کردند که هرکدام از کشورها مورد حمله قرار گرفتند همه آن ها دفاع نمایند. مقام معظم رهبری معتقدند:« این کشورها در مسائل فرهنگی هم یک اتحادی علیه فرهنگ های دیگر تشکیل دادهاند.[6] »
فرهنگ و ناتوی فرهنگی
اهمیت شناخت فرهنگی
چرا شناخت فرهنگ اهمیت دارد؟ مگر فرهنگ چه تاثیری برجامعه می گذارد؟ در پاسخ باید اینچنین مطرح شودکه فرهنگ، پایه و اساس زندگی انسانها و جوامع است و به سان ریشه های درخت زندگی است.اگر فرهنگ یک جامعه آسیب ببیند، ریشه های این درخت خشک می شود و ناامنی فرهنگی و اخلاقی، امنیت ملی را تهدید خواهدکرد، امنیت ملی که سست شود، قدرت ملی هم از بین می رود.
امروزه در جوامع اسلامی، خصوصاً ایران ما،دست دشمنان برروی مؤلفه های فرهنگی قرارگرفته ومی خواهندباسست کردن اندیشه و باورهای دینی ما، به فرهنگ وارزشهایمان لطمه بزنند.
امام خمینی درسخنرانی سال1356، پس از فاجعه کشتار 19 دی، نقش فرهنگ درآماده سازی نیروها برای رسیدن به اقتدار ملی را اینطورتشریع نمودند:
«فرهنگ مبدأ همهی خوشبختی ها و بدبختی های ملت است، اگر فرهنگ ناصالح شد، این جوانهایی که تربیت می شوند به این تربیت فرهنگ ناصالح، اینها درآینده فساد ایجاد می کنند، و وقتی فرهنگ فاسد شد، جوانهای ما نیز که زیربنای تأسیس همه چیز هستند، ازدست می روند و این یعنی از دست رفتن نیروی اصلی و جوان اجتماع،که بازوی اقتدار ملی جامعه می باشند[7]»
برای اینکه اهمیت فرهنگ در نظر ما واضح تر جلوه نماید مطلب بعدی را به سخن گهربار از رهبر فقید انقلاب اختصاص می دهم. ایشان می فرمایند:
«سیاست ما مقهور فرهنگ ماست و چهرهی بیرونی و نمادین انقلاب، یک چهرهی فرهنگی است. فرهنگ ما ساخته شده مکتب و انقلاب ماست، لذا با این ادعای بزرگ، مردم از ما توقعات بسیاری دارندکه باید به آن عمل کنیم و از بین بردن نواقص کار را جدی بگیریم.[8]»
با این اوصاف، فکرمی کنم که به اهمیت شناخت فرهنگ پی برده باشیم.
هویت فرهنگی
مفهوم هویت:یعنی اصل وپایه واساس. هر چیزی هویتی خاص خود را دارد، فرهنگ هرجامعه نیز هویتی برای خودش دارد. هویت فرهنگ، به زبان مادری، باورها، گذشته های تاریخی، حماسههای آبا و اجدادی، سرزمین نیاکان، مفاخر ملی، سنتهای طایفه ای وتعصبهای قومی برمی گردد.
در واقع فرهنگ، عنصر اصلی هر جامعه است که در صورت رشد و شکوفایی آن، می توان به استقلال و خودکفایی رسید و دست بیگانگان را از رخنه و رسوخ در امور فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی کشور قطع نمود.
ما باید «هویت فرهنگی» جامعه خود را به طورکامل و با دقت فراوان بشناسیم تا بتوانیم توسط آن روحیات خویشتن را بهتربشناسیم و از خودبیگانگی دوری کنیم.
در دوران پهلوی، به خاطر وابستگی فرهنگی ما به بیگانگان، هیچ کاری در داخل کشور به دست نیروهای خودی، انجام نمی شد و ما ازهمه لحاظ وابسته به بیگانگان بودیم.
یکی از شاخصه های «هویت فرهنگی» جامعه اسلامی ما همین «باورها و اعتقادات و ارزشهای دینی» می باشد، که اخیراً به طرق مختلف مورد هجوم دشمنان اسلام- آمریکا و اسرائیل- قرارگرفته و با شبهه افکنی و تحریفات در دین اسلام، می خواهند افراد را از راه به درکنند و این همان مفهوم «ناتوانی فرهنگی» است که توسط رهبر تیزبین انقلاب به موقع شناسایی شد.
ناتوی فرهنگی (تاریخچه)
در جنگ جهانی دوم، شوروی با حمایت آمریکا، کشور آلمان و متحدین را شکست داد و بدین طریق به عنوان یک قدرت بزرگ مطرح شد، چون آمریکا بزرگترین ارتش جهان را داشت و از تکنولوژی هسته ای و موشکهای قاره پیما نیز بهرمند بود.
در این بین شوروی سابق و آمریکا، که دو بلوک شرق وغرب را تشکیل داده بودند و از نظر تسلیحات نیز، هردو از امکانات پیشرفته بهرهمند بودند، جنگ سردی بین آنها صورت گرفت که ابعاد آن از«جنگ مسلحانه» بسیارگستردهترو فراگیرتربود؛ سرانجام در این جنگ آمریکا پیروز شد، چون حربهاش«جنگ فرهنگی» بود.
«جنگ فرهنگی» چیست؟جنگی که با صرف هزینههای کلان بردانش و بینش و رفتارمردم، مدیران و با تأثیرگذاری برروی افراد اهل قلم و مطبوعات مورد نظر، پشت حریف را به خاک می مالد.
در واقع این جنگ، «ناتوی فرهنگی» یعنی همان «استراتژی فرهنگی سازمان سیا» میباشد.معادل این واژه در فرهنگ ما،«با پنبه سربریدن» است.
در عصر ما نیز، مطبوعات و مجلات، رادیو و تلوزیون و سینما، که می توانند عالیترین معلم برای تربیت و رشد افکارجوانان ما باشند، به جای بالا بردن سطح افکارعمومی- با نشان دادن برنامههای زندگی ساز- برعکس با نوشتن مقالههای شهوت انگیزو نمایش صحنه های عشقی و جنایی و صورتهای بزک کردهی زنان، افکارزندهی جوانان ما را به باطل سوق می دهند و یأس را درآنها می پرورانند،همین فسادگران می خواهند درمیان افراد با ایمان رخنه کرده، منکرات را شیوع دهند و با آتشی که به پا می کنند جوانان را بسوزانند.اما طبق فرموده قرآن کریم:
«خدای بزرگ درمقابل فسادگری آنان عذابی دردناک برایشان فراهم آورده که دردو جهان گرفتارآن خواهند بود[9]»
فاتح خیبر، درسخنانشان، اینچنین راهنمایی می کنند:«همانا شیطان- دربحث ما منظوردشمنان هستند- راههای خود را به شما آسان جلوه می دهد، تا گرههای محکم دین شما را یکی پس ازدیگری بگشاید و به جای وحدت و هماهنگی، برپراکندگی شما بیفزاید و درپراکندگی شما را دچارفتنه گرداند. ازوسوسه و زمزمه و فریبکاری شیطان روی گردانید، و نصیحت آن کس را که خیر خواه شماست گوش کنید و به جان و دل بپذیرید.[10]»
ناتوی فرهنگی مخرب تر است یا ناتوی نظامی
ناتوی فرهنگی به مراتب مخرب تر از ناتوی نظامی است چون حمله نظامی احساس مسئولیت و تکلیف ملت را تحت عنوان ارزش های دینی برمیانگیزد و آن ها را وارد میدان نبرد میکند؛ اما توطئه های اخلاقی و فرهنگی و خدشه دار کردن هویت ملی و دینی برعکس حمله نظامی عمل میکند، چگونه؟
چون در ابتدای امر، احساس مسئولیت را از ملت میگیرد و به تبع آن حس پایمردی و مقاومت در مقابل دشمن را از آن ها میستاند. چه بسا علی رغم بیغیرتی نسبت به وطن، فرهنگی مثل فرهنگ دشمن پیدا کند؛ پس ناتوی فرهنگی، در واقع با مسخ کردن ارزش های دین و هویت اسلامی هدف خود را اجرا میکند.
ناتوی فرهنگی فراگیرتراست یا ناتوی نظامی
در ناتوی نظامی محدودهی مشخصی مورد حمله قرار میگیرد، سلاح ها برد مشخصی دارند، اما شبیخون فرهنگی، مرز مشخصی ندارد و مثل جنگ نظامی سروصدا هم ندارد؛ بلکه با ابزاری که میتواند در دسترس همه قرار گیرد، در عمق مغز، اندیشه و ایمان افراد نفوذ میکند و روحیهی وطن دوستی و اعتنا به احکام الهی را از آن ها دور میکند؛ در عوض به جای آن فساد و منکرات دیگر را جایگزین مینماید.
در چنین جامعه ای جهل و غفلت فراگیر خواخد شد و دشمن به راحتی هرکاری بخواهد، انجام میدهد.
آیزون هاور، پس از جنگ جهانی دوم اعلام کرد:
«بزرگ ترین جنگی که در پیش داریم جنگی است برای تسخیر اذهان انسان ها.[11]»
کارتر هم در زمان ریاست جمهوری خود اعلام کرد:
«یک دلار برای تبلیغات بهتر است از ده دلار برای تسلیحات.[12]»
انگیزه ناتوی فرهنگی
مقام معظم رهبری، با حساسیت و دقتی که دارند در مورد این جریان ضد فرهنگی هشدار دادهاند. دشمنان با هدف قرار دادن ولایت فقیه نیز، تلاش میکنند کل ایدئولوژی و جوهر الهی- اسلامی را محو کنند و یک ایدئولوژی شیطانی با عنوان موجه «دموکراسی خواهی» را جایگزین آن نمایند.
آن ها با توهین به ساحت مقدس رسول اعظم(صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه معصومین( علیهم السلام) و ترویج شبهات و سوالات بیپایه و اساس در خصوص حقانیت قر/ان و مسائل دینی و تشویق گروه های الحادی که عمدتاً از جوانان و دانشجویان یارگیری شدهاند سعی میکنند، اصل نظام مقدس جمهوری اسلامی را مورد هجوم قرار دهند.
آنان پس از ناامیدی از جنگ تحمیلی، با جمع آوری همهی امکانات خود(تحریم ایران اسلامی، تفرقه بین مردم و مسئولان، تأخیردر روند بازسازی و ….) میدان جنگ دیگری گشوده و با تبلیغ ناکرآمدی نظام اسلامی ایران سعی دارند به مردم مومن این مرز و بوم القا کنند که ایران اسلامی بدون کمک استکبار قابل بازسازی نیست.
این خوک های بیدین و کثیف به این بهانه میخواهند در امور کشور ما داخل شوند و نگذارند که کشور عظیم الشأن ما به وظایف خویش در صحنهی بین المللی و در صحنهی کشور خود عمل کند.
طبق فرمایش آیت الله العظمی خامه ای(مد ظله العالی):« امروز جهاد بزرگ ملت ایران - درهر کجا که هستند- این است که سعی کنند این کشوررا – همان طور اسلام و قرآن گفته اند- با عزت و به کمال معنای آبادی و عمران بسازند.[13]»
ایشان در جایی میفرمایند:« همه باید در دوران سازندگی کشور، که یک مبارزه عظیم است، با وحدت کلمه و فداکاری، پشت سر مسئولان کشور حرکت بکنند؛ جامعه اسلامی ان شاءالله باید پرجم دار علم و صنعت و پیشرفت و آزادی و معنویت و عبودیت الهی و دین و باورهای دینی در همه دنیا باشد.[14]»
خلاصه این که باید همانند دژی محکم در برابر دشمنان ایستادگی کنیم تا به اهداف پلید خود نرسند و نباید تسلیم آن ها شویم؛ همان طور که امام حسین(علیه السلام) در کربلا جنگید و علی اکبر(علیه السلام) و دیگر عزیزانش را در راه خداون متعال داد و فرمود: هرگز تسلیم دشمن نخواهم شد.
هدف های راهبردی ناتوی فرهنگی
دشمن عقبه جمهوری اسلامی یعنی اخلاق اسلامی، ایمان و توکل به خداوند، ارزش های الهی و علاقه به اسلام را هدف قرار داده است و با شعار دهکده جهانی، جهانی سازی و ….به صدور آزادانه فرهنگ مصرفی، گسترش ضد ارزشها، تحمیل سبک زندگی غربی و نابودی سنت های اصیل فرهنگی در زیر چرخ مدرنیسیته و دیجیتالی شدن زندگی روی آورده است.
فریاد بلند ناتوی فرهنگی عاری از ساختن جهان اسلام از هویت انسانی- اسلامی و نیز براندازی جمهوری اسلامی است. دشمن این هدف استراتژیک را به صراحت بیان کرده است؛ «دیددیدکیو،مأمور سازمان سیا، میگوید: مهم ترین حرکت در براندازی جمهوری اسلامی ایران تغییر فرهنگ فعلی ایران است، و ما مصمم به آن هستیم.»
شجاع الدین شقا، ضد انقلاب مقیم خارج، مینویسد:« اصولاٌ استرانژی جدید ما مبارزه فرهنگی است، ما باید بینش مردم را عوض کنیم تا جمهوری اسلامی ساقط شود.[15]»
مقام معظم رهبری(دام ظله) با حساسیت و دقت نظری که دارند در مورد این جریان ضدفرهنگی هشدار دادهاند، دشمنان با هدف قرار دادن ولایت فقیه نیز تلاش میکنند کل ایدئولوژی و جوهر الهی- اسلامی را محو کنند و یک ایدئولوژی شیطانی با عنوان موجه «دموکراسی خواهی» را جایگزین آن نمایند؛ طبق فرمایش ایشان:« امروز جهاد بزرگ ملت ایران –در هر کجا که هستند- این است که سعی کنند این کشور را –همان طور که اسلام و قرآن گفتهاند- با عزت و به کمال معنای آبادی و عمران بسازند.[16]»
ویژگی های ناتوی فرهنگی
1.نامحسوس و نامرئی بودن اقدامات، فعالیت ها و تجهیزات مخصوص به خود.
2.به ظاهر رسمی و قانونی بودن، مانند تولید و نمایش فیلم، انتشار کتاب و مجله و روز نامه، سخنرانی، مباحثه، شعرو….در قالب ترویج فرهنگ وهنر تبادل اندیشه و تضرب آراء.
3.دراز مدت و دیرپا و ماندگار در روح و فکرو تخریب اندیشه ها.
4.هدف گرفتن فرهنگ به عنوان سنگ زیرین و پایه اصلی جامعه و نسخ هویت اسلامی و ملی و بیگانه کردن انسان ها از خود.
5.استفاده از تمامی حربه های سیاسی، اقتصادی، نظامی، روانی، تبلیغاتی و….
6.با برنامه عمل کردن و داشتن طرح و برنامه در فواصل کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت؛ برنامه هایی با عناوین: ایران شناسی، اسلام شناسی، شیعه شناسی، عاشورا شناسی و فرهنگ انتظار
7.استفاده از ابزارها و امکانات تکنولوژی گسترده و متنوع با تخصیص بودجههای کلان
8.استفاده از ادبیات و الفاظ مردم پسند مانند آزادی، دموکراسی و حقوق بشرو….
9.بهره گیری گسترده از مواد مخدر و سایت های مستهجن و فساد وفحشا.[17]
انتظار فرج و ناتوی فرهنگی
شیعه و انتظار
شیعه در انتظار حکومتی است که نور ایمان و فروغ عدل و فضیلت در جهان گسترده شود و طومارتباهی و سیاهی در هم پیچیده شود. حکومتی جهانی که توسط رهبری الهی که به فرمودهی قرآن«میراث بر مرسلین است» برای انتشار قرآن به وجود آید.
شیعه از آغاز پیدایش، یعنی زمان رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) برای تکامل خویش در انتظار بوده است.
پیامبراعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:« هنگامه رستاخیز به پا نمیشود تا این که مردی از فرزندان من، که هم نام من است مالک زمین شود و زمین را پس از آن که از ظلم و جور پر شد، مملو و سرشار از عدالت و برابری خواهد کرد.[18]»
امت اسلامی، در انتظار چنین روزی به سر میبرند که برادری و برابری در تمامی گیتی حکمفرما شود.
شیعه به دلیل عشق به عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تا کنون توانسته است با دادن جان و مال و مجاهدت علیه سرکشان اندیشه کش، حیات اسلامی خود را حفظ کند.
مولای متقیان، علی(علیه السلام) در نهج البلاغه آورده اندکه:«آری، خداوند زمین هیچگاه از حجت الهی خالی نیست، که برای خدا با برهان روشن قیام کند، یا آشکار و شناخته شده، یا بیمناک و پنهان، تا حجت خداوند باطل نشود و نشانه هایش از میان نرود. تعدادشان چقدر ودر کجا هستند؟ به خدا سوگند تعدادشان اندک ولی نزد خدا بزرگ مقدارند، که خدا به وسیلهی آنان حجت ها و نشانه های خود را نگاه میدارد، تا به کسانی که همانندشان هستند بسپارد و در دلهای آنان بکارد، آنان که دانش، نور حقیقت بینی را بر قلبشان تابانده و روح یقین را دریافتهاند، که آنچه را خوشگذران ها دشوار میشمارند، آسان گرفتند.[19]»
حضرت(علیه السلام) در این حکمت، ویژگی رهبران الهی را وصف کردهاند؛ در سخنان ایشان نیز صحبت از قیام حجت الهی میباشد.
انتظار فرج
امام صادق(علیه السلام) از قول امام علی(علیه السلام) این طور فرمودهاند:«کسی که انتظار فرج دارد، مثل کسی است که در راه خداوند، به خون خود غوطه ور باشد.»
«انتظار فرج» در لغت به معنای آمادگی است؛ یعنی ما شیعیان آن حضرت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باید خودمان را برای ظهورش آماده کنیم؛ زمینه را طوری مهیا سازیم که دینمان به ما امر فرموده است.
«انتظار فرج» است که عالیترین انگیزه سوق بشر، به راه کمال و جمال و رشد و تعالی است و در چایه گذاری حکومت قرآن، که درآن انسان الهی فرمان میدهد، اثری بسیار عظیم دارد و میتواند وسیلهی سعادت یک امت استوار باشد.
انتظار، این اندیشهی بلند، یعنی خود را برای مبارزه با ستمگران و غاصبان حقوق بشر آماده کردن و عشق و ایمان به خداوند و این که برای سرکوبی دشمن تا آخرین لحظهی حیات برجای نمینشینند تا محبوب خداوند خویش گردند، رادر انسان میپروراند.
درک این مفاهیم از انتظار فرج توسط جوانان ما کافی است تا هرگونه ترفند و توطئهای که به میهن عزیز ما میرسد، خنثی گردد.
یکی از جامعهشناسان میگوید:« اگر شیعه توانسته بماند و سرانجام میتواند جهان را مسخر کند، برای انتظار فرج، است.[20]»
اگر بخواهیم یک جنبه از موقعیت انتظار فرج در مقابله با ناتوی فرهنگی را متذکر شویم مصداقش همین سخن نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) میباشد که اینچنین فرمودند:« در آخرالزمان بلای شدیدی بر امت من از جانب سلطان خود نازل خواهد شد، تا آن جا که عرصه بر آنان تنگ شود، پس خداوند مردی را از عترت من برانگیزد [و او پس از قیام خویشتن] زمین را، چنان که پر از ظلم و جور شده، از قسط و عدل آکنده سازد و ساکنان آسمان و ساکنان زمین از او خشنود گردند.[21] »
آری، عصری که ما درآن زندگی میکنیم نیز به نوعی آکنده از ظلم و جور شده است، در یک گوشه جهان فلسطین، در گوشهای دیگر افغانستان و پاکستان و…. از ظلم بیداد میکنند. استکبار ظالم به جان مسلمین افتاده و میخواهد باورهای آنان را صاحب شود، میخواهد کفر را در وجود آنان بکارد و آن را جایگزین عدالت و تقوا کند، ولی همه آن ها مبارزه میکنند و تسلیم ظلم و ظالم نخواهند شد. در کشور ما هم میخواهند فرهنگ پوچ و غربی خود ر ا به ما تحمیل کنند، آنان میخواهند جوانان ما نماز نخوانند و واجباتشان را انجام ندهند ولی جوانان ما حسینیاند، میدانند پیام سیدالشهدا(علیه السلام) نماز بود، امربه معروف و نهی از منکر بود. این از شیر مادر به جوانان ما رسیده و آغشته با گوشت وخون آن ها است.
در سخن رسول اکرم(صلی الله علیه وآله و سلم) آمده بود بالاخره بعد از ظلم زمین را پر از عدل و داد خواهد نمود. پس انتظار فرج سازنده است، ما باید منتظر بمانیم تا آقایمان بیاید و ما را نجات دهد؛ انتقام خون سیدالشهدا(علیه السلام) را بگیرد و پوزهی یزیدیان زمان ما را نیز به خاک بمالد.
وظایف فرد منتظر در زمان غیبت
وظیفه ما در زمان غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) منتظر بودن برای فرج میباشد، که بهترین اعمال همین انتظار فرج است.
1.بسیار دعا کردن برای فرج و خواندن دعاهای منسوب به آن حضرت(علیه السلام)، ادعیه فرج، دعای اللهم عرفنی نفسک، خواندن دعای« یا الله و یا رحمن و یا رحیم، یا مقلب القلوب، ثبت قلبی علی دینک.[22]»،خواندن زیارت جامعه کبیره، چرا که علامه مجلسی دوم(رحمة الله علیه):« صحیح ترین زیارات از نظر متن و سند، زیارت جامعه کبیره است.[23]»
2.شناخت صفات و ویژگیهای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و شناخت علائم ظهور ایشان.
3.انتظار فرج وظهورآن بزرگوار و اطاعت از ولی فقیه در زمان غیبت.
4.اندوه و ندبه و زاری در فراق آن بزرگوار.
5.ذکر صلوات و قرائت قرآن و خواندن نماز و اهدای ثواب آن به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
6.تهذیب نفس و خودسازی و توبه واقعی و ادای حقوق برادران دینی.
7.حفظ زبان از غیر یاد خداوندمتعال و فضیلت سکوت.
8.گریه بر مصائب امام حسین(علیه السلام) و زیارت مرقد مطهر ایشان.
9.کسب آمادگی برای ظهور(زمینه سازی) و اصلاح جامعه با امربه معروف ونهی از منکر.
10.کوشش و همبستگی واتحاد در راه یاری امام زمان(علیه السلام) با اعمال و رفتاری که مورد رضایت قلبی ایشان است و نیت قطعی داشتن برای یاری ایشان در زمان ظهور.
در بحث قبلی، برخی از وظایف فرد منتظر در زمان غیبت را بازگو کردیم، اما اگر بخواهیم موضوع و عنوان مقاله را بررسی کنیم، در واقع باید وظایف خویشتن – منتظران واقعی- را در آخرالزمان، یعنی دورهای که در آن به سر میبریم، مرور کنیم.یقیناً با اجرای درست این وظایف، با ناتوی فرهنگی مبارزه کردهیم؛
وظایف منتظرن در آخرالزمان
1.مرزبانی از عقاید اسلامی
«مردم در آخرالزمان در صبحگاهان مومناند و در عصرگاهان بیایمان و کافر میشوند.[24]» دشمنان ارزشهای اسلامی، همیشه و همه جا، در فکر مسموم کردن اذهان مردم، از معارف اسلامی میباشند و این تلاش آن ها در دورهی غیبت بسیار وسیعتر شده است.
علمای دین با استفاده از وعظ و خطابه و نوشتن کتابهای ارزنده، تشنگان حقیقت را از چشمهسار قرآن و سنت ائمه(علیهم السلام)، سیراب مینمایند و دست دزدان اندیشه اسلامی و ایمان اسلامی را از دئین اسلام، کوتاه میکردند.
امام صادق(علیه السلام) در روایتی از امام هادی(علیه السلام) میفرمایند:« اگر بعد از غیبت قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، عالمانی نباشند که از دین حمایت کنند و مردم را به سوی قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فراخوانند و شیعیان ناتوان را از وقوع در دامهای و پیروان سرکش او نرهانند، کسی باقی نمیماند مگر آن که از دین خداوند برمیگردد، لیکن عالمان دینی زمام دلهای شیعیان ضعیف را در دست میگیرند و همچون سکانداران کشتی، آنان را ازخطرات و تهدیدات نجات میدهند، آنان بهترین انسانها در پیشگاه خداوند هستند.[25]»
در مقابل، ما هم وظیفه داریم حامی و پشتیبان مراجع بزرگوار باشیم و دستورات آن ها را با جان ودل بپذیریم، به تقویت ایمانمان اهمیت دهیم که اهم همه امور، همین است.
ما نباید مانند دشمنان که کوچکترین اختلاف را بزرگنمایی میکنند عمل کنیم و تیشه بر ریشهی خود بزنیم.
2.حفظ نظام اسلامی با تمام توان
انقلاب اسلامی در حکومت ما برکات زیادی داشته است، یکی از هزاران برکات آن، رواج قرآن در جامعه است. این امر مهم مرهون خون شهدا است. ما باید با جان و دل از این انقلاب، پاسداری کنیم، باید مشترکات یکدیگر را جمع کنیم و آن ارزشهای مثبتی را که داریم، سرمایهی ایجاد اتحاد بین خود قرار دهیم.
ما نمیگوییم نظام مقدس ما، نقص ندارد، اما نباید بعضی از نقصهای جزئی محبت ما را به نظاممان کم رنگ کند. در زمان حضرت علی(علیه السلام) هم، به خاطر ناشایستگی بعضی والیان و حاکمان، در حکومت نقصهایی بود، ولی حکومت ایشان مطلوب بود. چرا؟ چون ولایت و محوریت آن را امام علی(علیه السلام) عهدهدار بود.
محوریت نظام مقدس ما را هم، سید علی خامنهی(حفظه الله) بر عهده دارد و نهایت تلاش خود را برای اجرای احکام اسلام و اجرای عدالت به کار میبرد تا مبادا وسوسههای شیاطین در دل بعضی جوانان ما رخنه کرده و محبتشان نسبت به نظام اسلامی و رهبری اسلامی کمرنگ شود.
3.حمایت همه جانبه از رهبر انقلاب
یک جنبه از انتظار فرج، برمیگردد به ولایتمداری؛ یعنی در زمان غیبت اگرچه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در بین ما نیست، ولی نائب بر حق ایشان، مقام عظمای ولایت، هستند و ما موظف هستیم از ایشان پیروی کنیم.
برخی از عمال دشمنان، سعی میکنندما را از پیروی رهبرمان باز دارند و میگویند شما باید از عقل خودتان استفاده کنید و ما را تحریک میکنند تا ارتباطمان را با مراجع بزرگوار- که عقلشان کاملتر است- قطع نمایند، میخواهند ارزش اسوههای ما را تنزل دهند.
امیرمومنان،حضرت علی(علیه السلام)، در خطبهای میفرمایند:« با توجه به این همه خطرات، روشهای گمراه کننده شما را به کجا میکشاند؟ تاریکیها و ظلمتها تا کی شما را متحیر میسازد؟ دروغپردازیها تا چه زمانی شما را میفریبد؟ از کجا دشمن در شما نفوذ کرده، به این جا آورده و به کجا باز میگرداند؟ آگاه باشید که هر سرآمدی را پروندهای، و هر غیبتی را بازگشت دوبارهای است. مردم به سخن عالم خداشناس خود گوش فرا دهید، دلهای خود را درپیشگاه او حاضر کنید و با فریادهای بلند بیدار شوید. رهبر جامعه باید با مردم به راستی سخن گوید و پراکندگی مردم را به وحدت تبدیل نماید و اندیشه خود را برای پذیرفتن حق آماده گرداند. پیشوای شما چنان واقعیت ها را برای شما شکافت، چونان شکافتن مهرههای ضعیف و حقیقت را از باطل چون شیرهی درختی که از بدنه آن خارج شود، بیرون کشید.[26]»
ما اهل کوفه نیستیم که علی تنها بماند-آری، اگرعلی(علیه السلام) العان نیست، نهج البلاغه اش را باید زنده بداریم و اجرا کنیم، باید مطالعهاش کنیم و به کار گیریم و ایشان را از خود راضی گردانیم.
سید علی خامنهای، علی زمان ماست، ایشان با ارائه راهبردهای اساسی، یک نوع حاکمیت دینی مستحکم را اداره میکند و همچون پدری دلسوز و مهربان وحدت ملی جامعه را کنترل میکند- خواستههای ایشان و توقعاتشان برمبنای فرمایشات حضرت علی(علیه السلام) است، هیچوقت نباید پشت ایشان را خالی بگزاریم و همواره باید لبیک گویانش باشیم.
انتظارفرج وانقلاب فرهنگی
این حکومت با این همه برکات، فقط تابش پرتوی از نور ولایت تشریعی امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) میباشد.
حال اگر به طور کامل از انوار مقدس خورشید پنهان ولایت بهرمند گردیم چه خواهد شد؟!
درحدیثی از امام صادق(علیه السلام) چنین میخوانیم:«علم و دانش 27حرف(27شاخه)است،تمام آنچه را که پیامبران الهی برای مردم آوردند، دوحرف بیش نبود و مردم تا کنون جزآن دو حرف را نشناختهاند، اما هنگامی که قائم ما قیام کند، بیست و پنج (25) حرف دیگر را آشکار می سازد و در میان مردم منتشر میکند و دو حرف دیگر را به آن ضمیمه میکند تا بیست وهفت حرف کامل شود.»[27]
حدیثی که ذکر شد، جهش فوق العاده علمی عصر انقلاب فرهنگی امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را مشخص میکندو در پرتو هدایت حضرت مهدی، بیشتر در مسیر تکامل به حرکت در میآید، اندیشهها شکوفا میگردند، تمام تنگ نظریها و افکار پست برطرف میشود.
خلاصه اینکه مردمی بلند نظر، با افکاری باز و همتی والا و بینشی وسیع پرورش پیدا میکنند که میتوانند بسیاری از مشکلات اجتماعی را در روح خود حل کنند و جهانی از صلح و صفا میسازند.
امروزه نیز هر گونه اصلاح اجتماعی در هر مقیاس، به این دگرگونی فکری وانقلاب روحی و فرهنگی بستگی دارد. امروزه تقویت فرهنگ دینی مهمترین رکن است.
راهبردها
1-اینکه فرهنگ غربی را به خوبی بشناسیم و فرهنگ بومی را نیز بسیار با دقت مطالعه کنیم زیرا انسانهای دوران غیبت تنها زمانی میتوانند به ریسمان ولایت مهدوی چنگ زنند و به تمام معنا در سلک منتظران موعود قرار گیرند که باطل زمان خویش را به درستی بشناسند و با تمام وجود از آن بیزاری جویند.
2-شناخت و نقد جدی مناسبات فرهنگی سیاسی و اقتصادی حاکم بر جوامع اسلامی مناسباتی که عمدتاً به تقلید از الگوهای توسعه غربی و تحت تأثیر اندیشههای عصر مدرنیسیته در این جوامع شکل گرفته است چرا که این جوامع بدون شناخت جدی از وضع موجود خود نمیتوانند به راهکارهای مبتنی بر آموزههای دینی برای خروج از فتنههای فراگیر عصر غیبت دست یابند.
3.تلاش در جهت تدوین استراتژی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، نظامی جوامع اسلامی در عصر غیبت و انتظارفرج تا رسیدن به عصر طلایی ظهور، بر اساس و اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار.
4.تبیین وظایف و مسئولیت نهادها و دستگاههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار با بهرهگیری از منابع متقن و مستدل و استفاده از همه توان مراکز علمی، حوزوی و دانشگاهی در زمینه مباحث کلامی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی، حقوقی، سیاسی و ….
5.تلاش در جهت پالایش اندیشه ناب مهدوی از هرگونه شائبه و جهل و تحریف و، زدودن این اندیشه از زنگارهای جهل و طرفه سخنان سست و بیاساس و هرگونه دیدگاه انحرافی مبتنی بر افراط یا تفریط.[28]
6.پاسخ گویی عالمانه و متناسب با نیازهای روز به شبهات، پرسشها و ابهامهای موجود در زمینه منجی گرایی شیعی.
7.شناساندن معارف مهدوی نسل جوان و نهادینه ساختن این معارف در متون آموزشی از دبستان تا دانشگاه.
8.احیاء و گسترش فرهنگ انتظار و تلاش برای شناساندن نقش سازنده این فرهنگ در پایداری و پویایی جوامع اسلامی.
9.تبیین وظایف و تکالیف مردم در برابر حجت خداوند و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، نهادینه ساختن این وظایف و تکالیف در فرد واجتماع و آماده ساختن جامعه اسلامی برای استقبال از واقعه مبارک ظهور.
10.مقابله جدی با کلیه جریانهای سیاسی، فرهنگی که در قالب کتاب، نشریه، فیلم، نرم افزارهای رایانهای، پایگاههای اینترنتی و …. به تقابل با اندیشه موعودگرایی شیعی میپردازند، از طریق گسترش فرهنگ ناب مهدوی و نقد و بررسی جریانها و تفکرهای انحرافی التقاطی.
11.بررسی و نقد کلیه دیدگاههایی که از سوی متفکران مادیگرا و فرقههای انحرافی در زمینه جهان آینده و آینده جهان مطرح شده است.
12.بهرهگیری شایسته از ابزارهای هنری و رسانههای دیداری و شنیداری بویژه سینما و تلویزیون برای تبلیغ و ترویج معارف مهدوی.
13.ترویج و گسترش مفاهیمی چون امید به آینده، یاری مظلومان، منجی گرایی، ظلم ستیزی، عدالت خواهی، معنویت گرایی و …..که از عناصر جوهری فرهنگ مهدویت وانتظار به شمار میآیند، از طریق قالبهای مختلف هنری(ادبیات داستانی، شعر، نمایشنامه، فیلم و….).
14.گشودن زوایای جدید در طرح مباحث مهدوی و پرداختن به موضوعات مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی از منظر فرهنگ انتظار.[29]
نتیجه گیری
بیتردید«ناتوی فرهنگی» برای رسیدن به اهداف خود از همه تواناییها و شیوهها و راهکارها استفاده میکند و هدف او انهدام عقبه نظام اسلامی و دین و اخلاق مردم جهت براندازی یا بیمحتوا کردن جمهوری اسلامی میباشد. دشمن در عرصه فرهنگی در پی اندلسی دیگر است تا به آسانی سنگرهای از پیش تعیین شده را فتح کند.
آن چه در این نبرد کارساز است جهاد فرهنگی و بسیج عمومی مسئولان و دستاندرکاران فرهنگی را میطلبد تا با به کارگیری راهبردها و راهکارهای طراحی شده در تقابل با ناتوی فرهنگی پیروزی را نصیب خود سازد.
فهرست منابع
*قرآن
*نهج البلاغه
1.حسینی شیرازی، موعود قرآن، مترجم: موسسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ناشر: موسسه الامام المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، تهران:1360
2.حنجی، محمدتقی، شیعیان و انتظار ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، چاپ ششم، میثم تمار، قم: 1384
3.روح الامینی، دکتر محمود، زمینه فرهنگ شناسی، چاپ هفتم، انتشارات عطار، تهران: 1382
4.شایانفر، سلمان، وحدت و امنیت ملی از دیدگاه مقام معظم رهبری(مدظله)، چاپ اول، نذیر، تهران: 1380
5.مظاهری، حاج آقاحسین، زندگانی چهارده معصوم(قرآن و عترت)، سازمان چاپ دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز پژوهشهای قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی
6.مصباح یزدی، محمدتقی، آفتاب ولایت، تدوین: محمدباقر حیدری، چاپ اول، مرکزانتشارات موسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی، چاپ صدف، قم:پائیز1382
7.واعظ، محمدراجی، خصائص المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)،دفتر نشریه حسینیه، چاپخانه حیدری، چاپ اول، تهران: پائیز1381
8.وثوقی، منصور، نیکخلق، علیاکبر، چاپ هشتم، انتشارات بهینه، چاپ پنج رنگ، تهران: 1383
9.مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، نهضت انتظار و انقلاب اسلامی، معاونت آموزش نیروی مقاومت سپاه، چاپ اول، تهران: بهار1381
10.ماهنامه هدایت، سال ششم، شماره66، نمایندگی ولی فقیه در بسیج، مدیرمسئول: رمضان شعبانی سارویی، مرکزچاپ میثاق
11.ماهنامه هدایت، سال هفتم، شماره72، نمایندگی ولی فقیه در بسیج، مدیرمسئول: رمضان شعبانی سارویی، مرکزچاپ میثاق
12.اندیشه بسیج، شماره18
13.نشریه نسیم خدمت، شماره6، آذر86، صاحب امتیاز: بنیادتعاون ناجا، مدیر مسئول: حمیدرضا منیری، سردبیر: خلیل شریعتی
14.مرادی، حجتالله، قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل، نشر ساقی، تهران:1388و1389
15.نشریه صالحین (تربیتی، بصیرتی، معرفتی، مهارتی)، سعید دسمی، رضا تاران، چاپخانه روزنامه جوان، قم:سال اول، پیش شماره دوم، شهریور91، ویژه مربیان
16.فصلنامه مربیان، شماره24 www.farhangi.ac.ir
17.موعود مهر، 1385، شماره68 www.hawzah.net
[1] طلبه سطح2 مدرسه علمیه خواهران هاجر خمین
[2] . زمینه فرهنگ شناسی، ص112
[3] . مبانی جامعه شناسی، ص112
[4] . همان، ص113
[5] . مرادی، حجت الله، قدرت جنگ نرم از نظریه تا عمل، ص537
[6] . صالحین، شماره دوم، ص86
[7] . هدایت سیاسی، ش72
[8] . وحدت و امنیت ملی، ص67
[9] . «ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم فی الدنیا و الاخره» سوره نور، آیه 11
[10] . نهج البلاغه، گزیدهای ازخطبهی 108 - ص143
[11] . ماه نامه هدایت، ص44
[12] . همان
[13] . نشریه نسیم خدمت، ص10، سخنرانی رهبری در تاریخ30/5/70
[14] . سخنرانی رهبری، 10/1/69
[15] . فصل نامه مربیان، شماره24
[16] . نشریه نسیم خدمت، ص10، سخنرانی رهبری30/5/70
[17] . فصل نامه مربیان، شماره 24
[18] . شیعیان و انتظارظهورحضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، ص56
[19] . نهج البلاغه، حکمت147، ص471
[20] . زندگی چهارده معصوم (علیهم السلام) (قرآن و عترت)، ص190
[21] . موعود قرآن،ص125
[22] . زندگانی چهارده معصوم(علیهم السلام) (قرآن وعترت)، ص192
[23] . همان،ص193
[24] . آفتاب ولایت،ص97
[25] . نهضت انتظار،ص83
[26] . گزیدهای از خطبه108 نهج البلاغه، ص143
[27] . خصائل المهدی، ص240
[28] . موعود مهر، 1385، شماره68
[29] . همان
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات