همدلی بین اعضای خانواده از دیدگاه قرآن کریم و روایات

مریم شاکری

چکیده                             

خانواده، مهمترین و پر برکت ترین نهاد در تاریخ و فرهنگ و تمدن انسانی است که پایه و اساس آن به محور روابط زناشویی و روابط میان اعضای خانواده استوار است که از جمله مهارت هایی که برای برقراری ارتباط در درون سیستم خانواده لازم است یادگیری مهارت همدلی است در حقیقت همدلی به معنای توجه و فهم عقاید و باورهای دیگران است؛ یعنی نیازها خواسته ها و احساسات دیگران را درک کرده و آن ها را همانطور که هست پذیرفت. هنگامی که این مهارت همدلی را بیاموزید قادر خواهید بود زندگی دیگران را حتی زمانی که شما در آن شرایط قرار ندارید درک کنید. در زندگی مشترک و روابط خانوادگی تنها اکتفا کردن به اعتبارات زبانی کارگشا نیست. همانطور که از قدیم گفته اند: هم زبانی هرگز جای همدلی را نمی گیرد. بنابراین برای برقراری یک رابطه مثبت و همدلانه لازم است تا پیش زمینه آن را که کسب مهارت است را فراهم آوریم.

برای نیل به این هدف مهم تحقیقی با استفاده از حدود 44 منبع، که مطالب آن با روش تحلیلی- اسنادی از طریق مطالعه منابع و متون دینی، ابتدا فیش برداری، سپس دسته بندی و منظم گردیده، تهیه و گرداوری شده است.

فرضیه تحقیق: عوامل تقویت همدلی سبب تقویت روابط بین اعضای خانواده می شود.

بهترین و برترین پیشنه تحقیق را می توان ایات قرآن و روایات ائمه معصومین (علیه سلام) می توان نام ببرد. که همچنین کتب حدیثی از جمله بحار الانوار اثر محمد باقر مجلسی، الکافی اثر محمد بن یعقوب کلینی، وسائل الشیعه اثر محمد بن حر عاملی و غیره نام برد.

علاوه بر کتب مذکور از کتاب رضایت از زندگی اثر عباس پسندیده، و همسران سازگار علی حسین زاده، روابط سالم در خانواده داوود حسینی، روانشناسی روابط مردمی رابرت برلتون و غیره استفاده شده است. این تحقیق شامل 4 فصل است.

فصل اول کلیات، فصل دوم مفهوم شناسی، فصل سوم موانع همدلی در خانواده، فصل چهارم عوامل تقویت همدلی در خانواده است.

کلید واژه های تحقیق: همدلی، خانواده

فصل اول:

1- تعریف و تبیین موضوع:

موضوع این تحقیق دارای متغیر هایی ( همدلی و خانواده ) است در جوامع انسانی نهاد خانواده از اهمیت بالایی بر خوردار است عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا این نهاد مهم را پویا نگه دارد.

از طرف دیگر خانواده زمانی سالم تلقی می شود که اعضای آن، فرصتی برای پرداختن به مسائل خاص خود داشته باشند. گاهی اوقات خانواده ها این مضوع را نادیه می گیرند و فراموش می کنند اعضای خانواده نیاز دارند فرصتی داشته باشند تا هویت خود را بیابند. به این امر موضوع همدلی میان اعضای خانواده یکی از برنامه های کلیه مدیریتی است که اجرای آن به ویژه در زندگی مدرن امروزی که مسئولیت ها و وظایف هر کدام از اعضای خانواده نسبت به گذشته بیشتر شده است و معمولا زنان نیز دوشادوش مردان فعالیت می کنند. ضروری به نظر می رسد چرا که قرار گرفتن در یک رابطه زوجی، مستلزم حمایت کردن و حمایت شدن است[1].

همدلی علاوه بر اینکه خانواده را سریعتر به رشد اهدافشان نزدیک تر می سازد، موجب دلگرمی هر کدام به ادامه زندگی می شود. این گونه هست که هریک از اعضای خانواده با رغبت بیشتری فعالیت ها را انجام میدهد و سنگینی بار کارهای خانه که خود یک شغل تمام وقت به حساب می آید بر عهده یک نفر نمی افتد. این در حالی است که در تعداد قابل توجهی از خانواده ها فقدان همکاری در محیط خانواده زمینه خروج یک نواختی را فراهم آورده است.

همدلی در ایات و روایات یکی از اصول اخلاقی مهم است خداوند در سوره مائده می فرماید: « و ( همواره ) در راه نیکی و پرهیزکاری با هم تعاون و همکاری کنید. و هرگز در راه گناه و تعدی، همکاری ننمایید[2]»

در این آیه هم جنبه مثبت قضیه و هم جنبه منفی آن بیان شده است و اشاره به این دارد که تعاون همدلی باید در دعوت به نیکی ها و هم در مبارزه با بدی ها انجام بگیرد.

امام علی ( علیه السلام) در این باره می فرماید: « بر شماست که یکدیگر را نصیحت کنید و نیکو همکاری نمایید درست است که هیچ کس نمی تواند حق اطاعت خداوندی را چنان که باید بگذارد، لکن باید به قدر توان، حقوق الهی را رعایت کند و یکی از واجبات الهی، یک دیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، و بر پا داشتن حق، و یاری دادن به یکدیگر است[3] .»

در خصوص فضیلت تعاون و همدلی روایات فراوانی وجود درد که به اهمیت همدلی و تعاون اشاره کرده و فضیلت آن را از بسیاری عبادات بیشتر شمرده است. در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

- پیامبر اکرم (ص) می فرماید: رفع گرفتاری و همدلی با مردم بهتر از روزه و اعتکاف یک ماه است[4].

- امیرالمؤمنین ( ع ) می فرماید: از پیامبر (ص) شنیدم که می فرمود کسی که یک مشکل از مؤمن رفع کند، مثل کسی است که تمام عمرش را عبادت کرده باشد.[5]

- امام صادق ( ع ) می فرماید: قضای حاجت مؤمن از آزادی هزار بنده و از هزار اسب سواری که به جنگ میرود فضیلتش بیشتر است[6].

بنابراین، با توجه به روایت ذکر شده در میابیم که این صفت از جمله صفاتی است که مورد توجه و تأکید بسیاری از ائمه معصومین بوده است؛ چرا که یاری رساندن به مؤمن از جمله عباداتی است که مورد رضایت خداوند است.

به همین دلیل از بسیاری از عبادات با فضیلت تر و مهم تر شمرده شده است. لذا، در این تحقیق در پی آن هستیم که به سؤالاتی از این قبیل پاسخ بدهیم: آیا همدلی بین اعضای خانواده به فضای روانی حاکم بر خانواده، میزان رضایت افراد از زندگی خانوادگی و تعاملات و تجربیاتی که افراد با همدیگر دارند اثری مثبت دارد و آیا بسیاری از کارکردهای اساسی خانواده در سایه همدلی بین اعضا تحقق می یابد . آیا همدلی در خانواده به امنیت روحی و روانی اعضای خانواده کمک نموده  و جو اعتماد و خوش بینی را برای خانواده به ارمغان می آورد؟

2- ضرورت و اهمیت موضوع:

امروزه در جهان و از جمله در ایران شاهد آن هستیم که هر روز خانواده های زیادی دچار از هم پاشیدگی میگردند و از سوی دیگر اگر خواهان جامعه ای سالم هستیم باید به خانواده هایی سالم بیندیشیم چون نهاد خانواده بدون شک مهم ترین سازمانی است که بستر ساز رشد جسمی، روانی و اجتماعی فرد و عامل رسیدن وی به تعادل ( فیزیکی، روانی و اجتماعی ) است. بنابراین، سلامت جامعه در گرو خانواده سالم است و یکی از عوامل مهم در سلامت، استحکام و تعادل خانواده همدلی بین اعضای خانواده است .

از سوی دیگر بارها این جملات را شنیده اید: « مرا درک نمی کند، با یکدیگر تفاهم نداریم، متوجه حرف هایم نمی شود، احساس تنهایی می کنم و ….» آیا باید کار خاصی انجام داد تا به دیگران نشان دهیم که به آن ها توجه دارید یا احساسات آن ها را درک می کنید؟

ارتباط بهترین راه برای رفع نیاز آدمی است و از جمله مهارت هایی که برای برقراری ارتباط بهتر با دیگران لازم است، یادگیری مهارت همدلی است. در حقیقت همدلی به معنای توجه و فهم عقاید و باورهای دیگران است، یعنی نیازها، خواسته ها و احساسات دیگران را درک کرده و آن ها را همان طور که هستند پذیرفت. هنگامی که این مهارت را بیاموزید قادر خواهید بود زندگی دیگران را حتی زمانی که شما در این شرایط قرار ندارید درک کنید.

در زندگی مشترک و رابطه زناشویی نیز چنین است و همسران باید با هم رفتار همدلانه داشته باشند و احساست یکدیگر را درک کنند. برای این منظور تنها اکتفا کردن به ارتباط زبانی کارگشا نیست. همانطور که از قدیم گفته اند: هم زبانی هرگز جای همدلی را نمیگیرد. بنابراین برای برقراری یک رابطه مثبت و همدلانه با همسر خود لازم است تا پیش زمینه هایی را فراهم آوریم. به طور کلی روابط خانوادگی به گونه است که همواره نیاز به حمایت عاطفی داردو تا زمانی که در این رابطه همسران نتوانند دنیا را از دید طرف مقابل بنگرند، نمی توانند روابط عمیقی بر قرار سازند. گوش کردن واقعی و از ته قلب به حرف ها، دردها و دلتنگی های همسر، شناخت احساسات خود و همسر و توجه به آنها احترام قائل شدن برای همسر و خود را جای او گذاشتن از راه های همدلی کردن اسن. همدلی در واقع بدین معناست که فضای حسی را به گونه ای فراهم کنید که طرف مقابل توانایی ابراز احساسات خود را بیابد. لازم نیست شما هم دقیقا درگیر همان عواطف و احساسات شوید، فقط کافی است که به همسرتان یا فرزندانتان نشان دهید که حرفش را می فهمید و احساساتش را درک می کنید.

از سوی دیگر رفتارها و کنش های منفی نیز وجود دارند که مانع بر قراری ارتباط همدلانه محسوب می شوند از جمله مقایسه کردن همسر یا فرزندان با دیگران، انتقاد کردن، بزرگ کردن یا بی اهمیت کردن و کوچک کردن مشکل و تعدادی دیگر که همگی جزء موانع ارتباط همدلانه معرفی خواهد شد.

بنابراین این تحقیق درصدد آن است که به شناخت این عوامل و موانع در برقراری ارتباط در خانواده بپردازد.

3- اهداف و فوائد تحقیق:

هر کار تحقیقی درصدد رسیدن به یک سری اهداف است این پژوهش به دنبال دو دسته اهداف کلی و جزئی است.

هدف کلی: بررسی همدلی بین اعضای خانواده از دیدگاه قرآن کریم و روایات.

 

اهداف جزئی:

(1) آشنایی با مهارت ارتباطی همدلی بین اعضای خانواده.

(2) آشنایی با موانع همدلی در خانواده.

(3) آشنایی با عوامل تقویت همدلی در خانواده

4- پیشینه تحقیق:

با توجه به اهمیت مهارت همدلی در روابط میان زوجین و علی الخصوص روابط خانوادگی آنچنان که در خور این امر است به آن توجه چندانی نشده است.بلکه اگر هم توجهی موجود باشد به صورت کاملا جزئی و اندک در مباحث کتاب های روابط خانوادگی و روابط همسران است از جمله کتاب هایی که مورد استفاده قرار گرفته : روابط سالم در خانواده داوود حسینی، همسران سازگار علی حسین زاده، مهارت های زندگی زناشویی مک کی میتو، روانشناسی روابط مردمی رابرت برلتون ……. بوده است. هم چنین مقالاتی را از اینترنت گرفته و استفاده شد از جمله: چگونه در خانواده هم دلی کنیم بیژن قربانی، صمیمیت و همدلی بین اعضای خانواده و عوامل مؤثر بر آن محمد حسین پناهی، منصوره زارعان و مطالبی هم از سایت تبیان گرفته شد که به صورت جزئی آمده است.

5- سوالات تحقیق:

الف: سوال اصلی:

 عوامل مؤثر در تقویت همدلی بین اعضای خانوداه چیست؟

ب: سوالات فرعی:

1) همدلی چیست؟

2) آیا ممکن است همدلی با رفتار دیگری اشتباه گرفته شود؟

3) موانع همدلی بین اعضای خانواده چیست؟

6- فرضیه:

عوامل تقویت همدلی سبب تقویت روابط بین اعضای خانواده می شود.

7- روش تحقیق:

روش تحقیق در این پایان نامه تحلیلی، استنادی است که از حیث گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای ایست و جنبه های کاربردی دارد.

8- ساختار تحقیق:

تحقیق حاضر در چهار فصل تنظیم شده است.

[1] - علی محمد، نظری، مبانی زوج درمانی و خانواده در مانی، تهران نشر علم، 1390
[2] - قرآن کریم، سوره مائده، آیه 2. « و تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الثم و العدوان»
[3]- محمد، دشتی، نهج البلاغه، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین، پاییز 1381، خطبه 216.
[4] - محمد بن حسان، حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت- لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج 11، ص 566
[5] -ملا حسن، فیض کاشانی، راه نجات، ترجمه رجب زاده، رضا، منهاج النجات، تهران، پیام آزادی، ص 122
[6] - هجرات، آیه 10 « انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم واتقوا الله لعلکم ترحمون»