الگوي مصرف در قرآن

عاطفه سلطانعلي

 چكيده

آموزه هاي وحياني قرآن به عنوان راهنماي زندگي بشر، دربردارنده بهترين، آسان ترين و كامل ترين شيوه زندگي است. اسلام و قرآن به بيان الگوي صحيح و درست مصرف و تصرفات بشري توجه داشته و آن را در قالب فرمان ها و اوامر تشريح كرده است.  فرهنگ صحيح مصرف را با الگوگيري از مكتب قرآن و سيره اهل بيت عليهم السلام مي توان بدست آورد. ارايه الگوهاي هنجاري به معناي ارايه راهكارهايي است كه انسان را در مسير كمالي قرار مي دهد تا از هر چيز به مقدار توان و ظرفيت خويش به اندازه نياز بهره گرفته و آن را مورد استفاده قرار دهد. اخلاق مصرف يكي از بخش هاي مهم زندگي بشر است و قرآن به مساله مصرف به عنوان يكي از مهم ترين كليدهاي دست يابي به اخلاق كامل زيستي در كنار اخلاق معيشت توجه داشته است. از اين رو الگوهاي درست و نادرست در اين حوزه را به شكل آموزه هاي اخلاقي و يا حقوقي و بلكه فقهي بيان كرده است تا از آن بهره مند شده و در مسير تكاملي استفاده كنند. انگيزه هاي مصرف در متون ديني شامل تامين نيازهاي زندگي وكاميابي از مواهب الهي است. اسلام، سعي و فعاليت هاي توليدي به منظور دستيابي به نيازمنديهاي زندگي و فراهم كردن آسايش و رفاه خانواده را مقدس مي شمارد. هم چنين كاميابي انسان از نعمت هاي خداوند را حلال مي شمارد اما در عين حال براي تعديل انسان و جلوگيري از فرورفتن در ماديات برخي مصارف را حرام و نسبت به برخي ديگر محدويت هايي را قرار داده است. قوانين كلي اسلام در اصلاح الگوي مصرف شامل : برنامه ريزي براي هزينه كردن و ايجاد تعادل ميان دخل و خرج زندگي،رعايت اولويت ها،عدم اسراف و تبذير،پرهيز از اتراف و رفاه زدگي،رعايت اعتدال و پرهيز از افراط و تفريط،لزوم قناعت و ساده زيستي،نكوهش حرص و طمع و هم چشمي در مصرف،عدم تفاخر در مصرف،عدم تقليد از بيگانگان،لزوم رعايت درآمد،پس انداز و آينده نگري در مصرف ، لزوم رعايت رفاه عمومي وكنترل مصرف در شرايط بحراني است.

كليد واژه ها: الگو، مصرف، صرفه جويي، اسراف، تبذير، قناعت، آينده نگري

مقدمه

از ديدگاه اسلام، جهان هستي هدفدار است و بيهوده آفريده نشده و به سوي خداوند حركت مي كند.آسمان و زمين براي انسان و تامين نيازهاي او آفريده شده است. دين اسلام ، دين اعتدال و دوري از افراط وتفريط است. اسلام با دستورات و برنامه هاي فطري وكامل، سعي دارد پيروان خويش را در راه راست و خط اعتدال نگهدارد و با افراط وتفريط در هر امري مخالف است و آن را مضر زندگي دنيوي و اخروي مي داند. حضرت علي عليه السلام در مورد رعايت اعتدال در زندگي مي فرمايند: ناديده گرفتن برنامه اعتدال در زندگي باعث فقر و بدبختي مي گردد.

توجه به اعتدال و صرفه جويي در هزينه هاي زندگي مايه بقا و حافظ مناعت و شخصيت آدمي است. فرهنگ صحيح مصرف را با الگوگيري از مكتب قرآن و سيره اهل بيت مي توان بدست آورد. مساله اسراف وقناعت از مفاهيم و گزاره هاي مورد اهتمام دين مبين اسلام است كه در آيات قرآني و روايات اهل بيت عليهم السلام مورد تاكيد فراواني قرار گرفته است. اگرچه براي ما انسانهاي غافل ، مساله صرفه جويي وقتي جلوه گر مي شود كه محدوديت و مشكل بر ما چيره گردد، اما اسلام به عنوان مكتبي كه براي سعادت بشر برنامه دارد در همه حال و همه جا اسراف و درست مصرف نكردن را امري ناپسند مي شمارد و به او مي آموزد كه چگونه خود را از سقوط در اين ورطه حفظ كند. اندازه گيري در مخارج نسبت به درآمد براساس ضرورت ها و پس انداز مقداري از مازاد مصرف بنيان خانواده را تا حد زيادي در مقابله با خطرات محافظت خواهد نمود. اسراف برهم زننده تعادل و موازنه بين دخل و خرج و نيز نابودكننده توانايي مالي زندگي و ضايع سازي ثروت و امكانات حيات است و حال آن كه قناعت عامل عزت، بي نيازي، خودكفايي، آرامش روحي و رضايت ابدي است. از همين روست كه رسول خدا صلي الله عليه فرمودند: بر شما باد به صرفه جويي زيرا آن گنجي است تمام نشدني. در حقيقت صرفه جويي كم مصرف كردن نيست، درست مصرف كردن است.