بایسته های اخلاقی و آداب رفتاری شوهر نسبت به زن
سودابه باباخانی
چکیده
پژوهش حاضر با عنوان بایسته های اخلاقی و آداب رفتاری شوهر نسبت به زن درصدد بیان شاخصه های اخلاقی و رفتاری مرد در خانواده در مواجه با همسر خود می باشد. در این راستا ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی آداب و اخلاق پرداخته می شود و مفهوم واژگان مشخص می گردد و سپس به طور اجمالی به اهمیت ازدواج و همسر در اسلام پرداخته می شود و به دنبال آن بایسته های اخلاقی و رفتاری شوهر نسبت به زن تبیین می گردد که اشاراتی گذرا به برخی از شاخصه های رفتاری و اخلاقی می شود که از آن جمله مهرورزی و محبت و احترام به زن و پرهیز از امر و نهی و قدردانی از زحمات همسر و کمک و یاری مرد به زن در رابطه با مسائل خانوداگی از جمله تربیت فرزندان و همچنین صفت بسیار پسندیده گذشت و نادیده گرفتن لغزش ها مورد بررسی قرار می گیرد و در آخر به چند مورد از پاداش رعایت مسایل اخلاقی و رفتاری پسندیده و حمیده در رابطه با همسر از ناحیه شوهر سخن به میان می آید و سپس نتایجی که می توان از این بحث به آن رسید بازگو می شود.
کلید واژه: اخلاق، آداب، رفتار، بایسته های رفتاری شوهر نسبت به زن
مقدمه
خانواده با پیمان ازدواج و پیوند همسری زن و مرد بالغ و آگاه پایه گذاری می شود و این زوج ستون اصلی حیاتی ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده را تشکیل می دهند. اولین جوانه های ارتباط بین انسان ها در حریم خانواده پدیدار می گردد. روابط درون خانوادگی از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است. در بین این روابط، رابطه زن و شوهر به خاطر پیوند زناشویی و با هدف تامین نیاز جنسی از حساس ترین روابط است. برای اینکه این رابطه با محبت و مهرورزی و پایداری همراه باشد نیاز است از طرف هر دو حقوق و وظایفی رعایت شود و آداب رفتاری و اخلاقی خاصی رعایت شود که در این راستا رابطه ای شوهر نسبت به زن از نظر رعایت نکات اخلاقی و رفتاری که از نظر اسلام پسندیده و مورد تاکید است نیاز به بررسی دارد، زیرا یکی از عوامل خوشبختی و سعادت این است که زن از ناحیه همسرش چه از لحاظ عاطفی و روحی و چه از لحاظ جنسی به آرامش مطلوب برسد تا بتواند فرزندانی صالح و مفید برای جامعه تربیت نمایند. زن اگر در کانون خانواده از طرف شوهر حمایت عاطفی نشود و همسرش دارای رذایل اخلاقی باشد که حقوق زن را رعایت نکند، زن سرخورده و دلسرد می شود و تمرکز خود را از دست می دهد. روحیه شاداب و باطراوت نخواهد داشت، بنابراین نمی تواند فرزندانی موفق تربیت کند. بی تردید یک زندگی سعادتمند که بتواند خیر و سعادت دو جهان را تضمین کند، جز در سایه پیروی از تعالیم الهی امکان پذیر نمی باشد. این پژوهش به روش کتابخانه ای کار شده است و از کتاب های فراوانی در زمینه بررسی این موضوع استفاده شده است، از جمله کتاب مفاتیح الحیاۀ آیت الله جوادی آملی که در مورد پاداش نیکی شوهر نسبت به زن روایاتی آورده است و هم چنین کتاب آئین همسرداری آیت الله امینی که وظایف اخلاقی شوهر نسبت به زن را به طور اجمالی آورده است. از جمله کتب روایی می توان به کتاب بحارالانوار علامه مجلسی اشاره کرد که یک باب اختصاص به روایات مربوط به زنان آورده از جمله تحسین زنان، ارزش زنان، ارزش ازدواج با زنان و محبت به زنان و همچنین کتاب مطلع عشق از محمدجواد علی اکبری که بیانات شیوای مقام معظم رهبری به زوج های جوان را جمع آوری کرده است که ایشان به تمام جوانب پرداخته است و اشاراتی نموده است.
1- مفهوم شناسی
1-1: مفهوم لغوی اخلاق
اخلاق در اصل واژه ای عربی است که مفرد آن «خُلق» و «خُلُق» می باشد. در لغت به معنای « سرشت و سجیّه» به کار رفته است. اعمم از اینکه سجیّه و سرشتی نیکو و پسندیده باشد مانند جوانمردی و دلیری، یا زشت و ناپسند باشد، مثل فرومایگی و بزدلی. اخلاق جمع خلق به معنای خوی ها، طبیعت باطنی، سرشت درونی. (معین،174،1375) و همچنین دانش بد و نیک خویها. (دهخدا،1296:1372)
2-1: مفهوم اصطلاحی اخلاق
رایج ترین و شایع ترین کاربرد اصطلاحی اخلاق در بین اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی، عبارت است از صفات و هیأت های پایدار در نفس که موجب صدور افعالی متناسب با آن ها بطور خودجوش و بدون نیاز به تفکر و تأمل از انسان می شوند. علامه مجلسی در تعریف اخلاق در کتاب بحارالانوار آورده است: اخلاق ملکه ای نفسانی است که کار به آسانی از آن صادر می شود. برخی از این ملکات، فطری و ذاتی اند و پاره ای از آن ها نیز با تفکر و تلاش و تمرین و عادت دادن نفس به آن ها بدست می آیند؛ چنانکه بخیل در ابتدا با سختی و جان کندن چیزی را می بخشند، اما در اثر تکرار، بخشش به صورت خوی و عادت او در می آید. اخلاق هیأتی است استوار و راسخ در جان، که کارها به آسانی و بدون نیاز به تفکر و اندیشه از آن صادر می شوند. اگر این هیأت به گونه ای باشد که افعال زیبا و پسندیده از نظر عقل و شرع، از آن صادر شود، اخلاق نیک نامند و اگر افعال زشت و ناپسند از آن صادر شود، آن را اخلاق بد گویند. (مصباح یزدی،14:1382)
3-1: مفهوم لغوی آداب
آداب جمع ادب است که ادب به دو قسم است: ادب اکتسابی، یعنی آنچه که با درس و حفظ و نظر کسب گردد و ادب طبعی که که اخلاق پسندیده و صفات نیک است. تعابیر دیگری برای ادب آمده است، از آن جمله: حسن معاشرت، فرهنگ، دانش آزرم، حرمت، تأدیب و … . (معین،178:1375)
4-1: مفهوم اصطلاحی آداب
وقتی سخن از ادب و آداب به میان می آید نوعی رفتار خاص و سنجیده با افراد پیرامون ( از کوچک و بزرگ و آشنا و بیگانه) در نظر می آید. این رفتار که از تربیت شایسته نشأت می گیرد، به نحوه سخن گفتن، راه رفتن، معاشرت، نگاه، درخواست، سوال و جواب و … مربوط می شود. ادب، هنری آموختنی است. می توان گفت: « ادب تربیت شایسته است.» خواه مربی، پدر و مادر باشند یا استاد و مربی. (محدثی،132:1385)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند: « اَدَّبَنی ابی بثلاثٍ … قال لی : یا بُنیَّ! مَن یَصحَب صاحبَ السوءِ لا یَسلِم و مَن لا یقیّذ الفاظَهُ یندم و … ؛ پدرم مرا به سه نکته ادب کرد … فرمود: هرکس با رفیق بد هم نشینی کند، سالم نمی ماند و هر کس که مراقب و مقید به گفتارش نباشد، پشیمان می گردد و هر کس به جاهای بد، رفت و آمد کند، متهم می شود. (مجلسی،1403: ص261)
2- بایسته های اخلاقی و رفتاری شوهر از نگاه دین
1-2 : اهمیت ازدواج در اسلام
از نظر اسلام، تشکیل خانواده یک فرضیه است. عملی است که مرد و زن باید آن را به عنوان یک کار الهی و یک وظیفه انجام بدهند. اگر که شرعاً در زمره واجبات ذکر نشده اما به قدری تحریص و ترغیب شده است که انسان می فهمد خدای تعالی بر این امر اصرار دارد، آن هم نه به عنوان یک حادثه ماندگار و دارای تأثیر در زندگی و جامعه، لذا این همه بر پیوند میان زن و شوهر تحریص کرده و جدایی را مذمت نموده است. (حاج علی اکبری، 12:1384)
خداوند در قرآن کریم می فرماید: « و أنکحوا الأیامی مِنکم والصالحینَ من عبادکم وامائکُم ان یکونوا فُقَراءَ یُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ وَ اللهُ واسِعٌ علیمٌ ؛ بی همسران خود و غلامان و کنیزان شایسته تان را همسر دهید. اگر تهی دست باشند، خدا از فضل و کرم خود توانگرشان کند که خدا گشایشگر داناست.» (نور:32)
رسول خدا صلوات الله علیه و آله و سلم می فرمایند: « من أَحبَّ أن یَلقی الله طاهراً مطهراً فلیَلقَهُ بِزوجۀٍ ؛ هرکس دوست دارد که پاک و پاکیزه خدا را دیدار کند، با داشتن همسر به دیدارش برود.» (محمدی ری شهری، 80:1389) در بیانات شیوای رهبر معظم آمده است : « خداوند متعال از زن و مرد تنها خوشش نمی آید، مخصوصاً آن هایی که جوانند و بار اولشان هستمخصوص جوان ها هم نیست. خدای متعال از زندگی مشترک و مزدوج خوشش می آید. آدم تنها، مرد تنها و زن تنها که همه عمر را به تنهایی می گذرانند از دید اسلام یک چیز مطلوبی نیست. مثل یک موجود بیگانه است در مجموعه پیکر انسانی. اسلام این طور خواسته که خانواده، سلول حقیقی مجموعه پیکره ی جامعه باشد نه فرد تنها. (حاج علی اکبری، 12:1384)
پیامبر خدا صلوات الله علیه و آله و سلم فرموده اند: « شرارُکم عُزّابکم، رکعتانِ مِن متأهِّلٍ خَیرٌ مِن سَبعَینَ رَکعَۀً مِن غًیرِ مُتأَهِّلٍ ؛ بدترین شما، عزب های شمایند، دو رکعت نماز فرد متأهل بهتر از هفتاد رکعت نماز فرد غیر متاهل است.» (محمدی ری شهری، 86:1389)
و هم چنین پیامبر اسلام صلوات الله علیه و آله و سلم در حدیث دیگری می فرمایند: «ما بُنیَ فی الاسلام بناءٌ أحَبَّ الی اللهِ عزّوجل واعَزَّ مِنَ التَزویج ؛ در اسلام هیچ بنایی ساخته نشد که نزد خداوند عزوجل محبوب تر و ارجمند تر از ازدواج باشد.» (محمدی ری شهری، 80:1389)
امام سجاد علیه السلام می فرمایند : « و امّا حَقُّ رَعیَتُکَ بِملکِ النکاحِ فان تَعلم أنَّ اللهَ جَعَلَها سَکَناً و مُستراحاً و أُنساً و واقیۀً و … ؛ و اما حق همسرت آن است که بدانی خداوند متعال با آفرینش او وسیله آرامش، رفاه، انس و نگهداری تو را فراهم نموده است. هر کدام از شما زن و شوهر بر نعمت وجود دیگری خدا را سپاس گوید و بداند که این نعمت الهی است و بر او و بر تو واجب است که نعمت الهی را گرامی داشته و در معاشرت با او، خوشرفتاری و رفق پیشنه کنی اگرچه حق تو بر زن سخت تر و رعایت محبوب و مکروه تو ( اگر زیاده خواهی نباشد) بر او لازم تر است ولی زن حق مهربانی و انس بر تو دارد و جایگاه آرامش و آسایش، غریزه ای است که گریزی از انجام آن نیست و این حق بزرگی است.» (حیدری نراقی، 269:1390)
2-2- اصل مهرورزی و محبت
زن کانون محبت و یک موجود صد در صد عاطفه ای است از وجودش مهر و محبت می بارد. حیات و زندگی او به عشق و علاقه بستگی دارد. دلش میخواهد محبوب دیگران باشد. هرچه محبوب تر باشد شاداب تراست. اگر بداند محبوب کسی واقع نشده خودش را شکست خورده و بی اثر پنداشته، دائماً پژمرده و افسرده خواهد بود. بدین محبت می توان به طور قطع مدعی شد که بزرگترین رمز زن دارای اظهار محبت و علاقه است. اگر می خواهی دل همسرت را به طور مسخر گردانی که مطیع تو باشد اگر می خواهی پیوند زناشویی را استوار سازی اگر می خواهی او را نسبت به خودت علاقمند سازی و… راهش این است تا می توانی نسبت به همسرت اظهار عشق و علاقه کن. مهر و محبت خانوادگی از همه چیز ارزش دارتر است. (امینی، 191:1350)
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: « و مِن آیاتِه ایأَن خَلقَ لکُم مِن أَنفُسکُم أزواجاً لِتَسکنوا إلیها وجَعَلَ بَینَکم مَودۀً و رَحمَۀً … ؛ و ازجمله نشانه های او[خدا] این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و میان شما الفت و رحمت برقرار ساخت … .» ( روم : 21)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: « حَبَّب الی من الدنیا النساء والطیب و قُرۀَ عینی فی الصلاۀ ؛ از دنیای شما، زنان و بوی خوش را دوست دارم و نور چشم من در نماز است.» (مجلسی، 1403ق: 218)
در روایت دیگری امده است که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده اند: « هرچه ایمان انسان کاملتر باشد به همسرش اظهار محبت می نماید.» (مجلسی، 1403ق: 236)
3-2: احترام به زن
زن از نظر اسلام مهمان محترمی است که از جنبه احترام، مهمان است و از جهت دخالت در امور زندگی، شریک صاحب خانه (شوهر) و از نظر امور داخلی مدیر و سرپرست و وقتی بچه دار شود، مادر خانواده و مادر اجتماع است و بلکه زن خوب ملکه ایی است در کندوی عسل خانواده. (مصطفوی، 75:1382)
زن نیز مانند مرد خودش را دوست دارد و به حفظ شخصیت خویش علاقمند است. دوست دارد محترم و گرامی باشد. از تحقیر و توهین رنجیده خاطر می گردد. اگر مورد احترام قرار بگیرد احساس شخصیت نموده و به کار و زندگی دلگرم می شود. بزرگداشت او تو را کوچک نمی کند بلکه حق شناسی و صفا و صمیمیت و مودت تو را به اثبات می رساند. به همان اندازه بلکه بیشتر از آن مقدار که به دیگران احترام می گذاری به همسرت احترام بگذار. (امینی، 195:1350)
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام از پدر بزرگوارشان نقل می کنند: « هرکس زن گرفت باید او را گرامی و محترم بشمارد.» (مجلسی، 1403ق: 224)
البته احترام گذاشتن از حقوق متقابل زن و مرد است. رهبر معظم انقلاب در بیان شیوای خود می فرمایند: « زن و شوهر باید به یکدیگر احترام بگذارند نه احترام ظاهری و تشریفاتی، بلکه احترامی واقعی. احترام به این معنا نیست که مثلاً یکدیگر را با القاب و آداب صدا کنند. بلکه قلباً مرد نسبت به زن خود و زن نسبت به مرد خود احساس احترام داشته باشند. احترام را در قلب خود نگه دارید، برای هم حرمت قائل باشید، این در اداره زندگی مهم است. بین زن و شوهر اهانت و تحقیر و تذلیل نباشد.» (حاج علی اکبری، 70:1384)
4-2: عیب جویی نکردن
کسی در این جهان نیست که کلیه ی خوبی ها در او جمع و از تمام بدی ها و نواقص پاک و منزه باشد. مردها معمولا قبل از ازدواج زنی را در مغز خویش مجسم می سازند که دارای کلیه کمالات و از تمام بدی ها منزه باشد و به اصطلاح خودشان همسر ایده آل می نامند و در نظر دارند با یک همچو دوشیزه فرشته صفتی وصلت نمایند و از این مطلب غفلت دارند که یک چنین زنی در جهان خارج وجود ندارد. وقتی از ازدواج کردند، چون وجود خارجی همسرشان با صورت ذهنی همسر ایده آل کاملا مطابقت ندارد، بنای ایراد و عیب جویی را می گذارند. خودشان را در ازدواج شکست خورده و بدشانس می پندارند و همیشه در صدد عیب جویی و خرده گیری هستند. نتیجه این عیب جویی ها این می شود که زن قلباً مکدر خواهد شد و مهر و علاقه اش رفته رفته کم می شود، نسبت به زندگی و خانه داری و شوهرداری دلسرد می گردد. (امینی، 215:1350) در قرآن خداوند می فرماید: « وَیلٌ لِکُل هُمزَۀٍ لُمَزَۀ ؛ وای بر هر عیب جوی بدگوی.» (همزه،1)
با توجه به آیه شریفه در می یابیم که خداوند شدیداً نهی کرده که از دیگران عیب جویی کنیم. در اصل باید عیب پوشی کرد که این موضوع در قرآن تأکید شده آنجا که خداوند می فرماید: « هُنَّ لباسٌ لَکُم و أَنتم لباسٌ لَهُنَّ ؛ زنان لباس شما هستند و شما لباس زنان هستید.» (بقره،187) خداوند متعال زن و شوهر را نسبت به یکدیگر تشبیه به لباس و جامه می کند؛ یعنی چنان که لباس، حافظ تن است و حجابی است روی عیب های بدن، زن و شوهر هم نسبت به یکدیگر باید چنین باشند. (مصطفوی، 144:1382)
5-2: گذشت و نادیده گرفتن لغزش ها
بشر جائز الخطاست جز معصوم علیه السلام همه کس در زندگی اشتباه و لغزش دارند و ممکن است از روی جهالت و نادانی کارهای ناروایی را انجام دهند. در این جهت بین زن و مرد فرقی نیست. برای زن در زندگی زناشویی حتما لغزش ها و اشتباهاتی اتفاق خواهد افتاد. ممکن است از باب نادانی یا کم توجهی یا شدت عصبانیت نسبت به شوهرش بی ادبی کند …، بعضی از مردها خیال می کنند که مورد خطا و لغزش های زن ولو خیلی کوچک باشد باید کاملا سخت گیری کرد تا تکرار نشود. باید از همان اوایل عروسی از او زهر چشم گرفت و به اصلطلاح سر گربه را درب حجله برید تا حواسش را کاملا جمع کند که بعدا مرتکب خطا نشود. لیکن به تجربه ثابت شده که برنامه مذکور نتنها نتیجه مطلوب نمی دهد، بلکه غالباً نتیجه معکوس خواهد بخشید. زیرا زنی که تحت فشار و سخت گیری های زیاد شوهرش واقع شود گرچه ممکن است مدتی کوتاه بردباری کند. لیکن بالاخره از این وضع خسته می شود. آنگاه ممکن است تصمیم بگیرد قید و بندها را پاره کند و خودش را آزاد سازد. کم کم به ایرادها و عتاب و خطاهای شوهرش عادت کرده، نسبت به آنها بی اعتنا خواهد شد. پس بهترین طریق زن داری این است که مرد میانه روی را از دست ندهد و با عقل و تدبیر رفتار کند. خطاهای کوچک همسرش را که از روی اشتباه و یا غفلت و فراموشی صادر شده به کلی نادیده بگیرد و برای آن ها دعوا و داد و قال راه نیندازد، بلکه بهتر است اصلا به رویش نیاورد. (امینی، 229:1350)
خداوند در قرآن صریحاً اشاره به عفو و گذشت می کند، آنجا که می فرماید: « الذین ینفقون فی السراء والضراء والعافین عن الناس والله یُحب المحسنین ؛ [پرهیزگاران] کسانی [هستند] که در توانگری و تنگدستی انفاق می کنند و خشم خود را فرو می خورند و از خطای مردم در می گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.» (آل عمران، 134)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: « إن اللهَ عَفُوٌّ یُحبُّ العَفو ؛ خداوند بسیار با گذشت است و گذشت را دوست دارد.» (محمدی ری شهری، 459:1389)
و در جای دیگری می فرماید: « ألا اخبرکم بخیر خلایق الدنیا و آخرت؟: العفو عَمَّن ظَلَمَکَ و تَصِلُ مَن قَطعک و الاحسانُ الی من أساء إلیک و أعطاءُ مَن حَرَمَکَ ؛ آیا شما را از بهترین خوی های دنیا و آخرت خبر دهم؟ گذشت از کسی که به تو ستم کرده است و پیوستن به کسی که از تو بریده است و نیکی با کسی که به تو بدی کرده است، عطا کردن به کسی که از تو دریغ داشته است.» (محمدی ری شهری، 458:1389)
مروی است که حضرت موسی علیه السلام عرض کرد که پروردگارا! کدام یک از بندگان تو نزد تو عزیزترند؟ فرمود: آنکه در وقت قدرت و توانایی عفو نماید.» (نراقی، 206:1382)
6-2- پرهیز از امر و نهی
در بیانات مقام معظم رهبری به زوج های جوان ایشان می فرماید: « در روایت داریم «المراۀ ریحانه» زن گل است. حالا شما ببینید اگر مردی با یک گلی با خشونت و بی اعتنایی رفتار کند و پاس گل بودن او را نداند چقدر ظالم و بد است. مثل تحمیل کردن، زیاده روی کردن، زیاده خواهی کردن مردها از زن ها، توقعات بی جا و زیادی. «المراۀ ریحانۀٌ و لَیسَت بقهرمانَۀ» یعنی همان کارپرداز امروز زندگی … این زن، کارپرداز شما نیست که همه کارهای زندگیتان را روی دوش او بگذارید و بعد هم از او مواخذه کنید. نه! این یک گلی است در دست شما … حتی اگر دانشمند یا سیاست مدار باشد در بحث معاشرت خانوادگی، او گل است! (حاج علی اکبری، 50:1384)
زندگی با دستوری و خطابات قانونی اداره نمی شود. نباید زندگی را با اداره اشتباه گرفت. باید سیره عملی شما در ارائه نقاط ضعف و قوت به گونه ای عالمانه و اندیشمندانه باشد که زن و فرزندان درس بگیرند. از دختر مرحوم میرزای شیرازی صاحب فتوی تنباکو پرسیدند: برترین فضلیت پدر شما در اداره زندگی چه چیزی بوده است؟ او گفت: هرگز در منزل امر و نهی ندادند. اگر آب می خواستند می گفتند الان برخیزم و آب بیاورم، فرزندان وقتی این جمله را می شنیدند به دنبال آوردن آب برای پدر سبقت می جستند. آری؛ کمال انسان در این است که خانواده اش از او خشنود و راضی باشند. (احدی، 98:1391)
7-2: قدردانی و سپاس از همسر
احساس قدردانی و حق شناسی و تشکر از زحمات و رفتارهای مطلوب همسر، نشان از رفتارهای محبت آمیز شوهر نسبت به اوست. همسر شما در منزل مشغول کارهای گوناگون بود، مشغول نظافت و شستشو و امور تربیت و نگهداری فرزندان بود، غذا تهیه کرده و زندگی را با زحمات فراوان و شیرین و آماده پذیرایی از شوهر نموده، وقتی شوهر به خانه بازگشت، وظیفه دارد از زحمات شایسته همسر خود تقدیر و تشکر نماید. (ملک محمودی، 53:1385)
شوهرانی هستند که زنان خود را دوست می دارند و از خانه داری ان ها راضی می باشند و هیچ گاه دوستی خود را اظهار نمی کنند و تشکری بر زبان نمی آورند. این ها یا فکر می کنند تشکر و اظهار محبت، شخصیت آن ها را پایین می آورد یا زن خودش را لوس می کند؛ ولی باید بدانند که این فکر برخلاف دستور اسلام است.
حضرت امام سجاد علیه السلام می فرمایند: « یقول الله تبارک و تعالی لعبدٍ من عبیده یَومَ القیامۀِ: أشکرتَ فلاناً ؟ فیقول بل شکرتک یا رب، فیقول لم تشکرنی اذلم تشکره، ثم قال اشکرکم لله. اشکرکم للناس ؛ روز قیامت خداوند به بنده ای می گوید: از فلانی(که به تو احسانی کرد) سپاسگزاری نمودی؟ بنده گوید: « پروردگارا من تو را سپاسگزاری کردم. خداوند می فرماید: مرا سپاس نگفته ای، چون سپاس او را نگفته ای پس فرمود: شکر گزارترین شما از خدا همان شکر گزارترین شما از مردم است.» (مصطفوی ،68:1382)
8-2- یاری و کمک کردن
1-8-2- کمک در کار خانه
مرد باید بداند که اگر موضوع خلوص و صفا و یکرنگی و رفاقت نباشد، زن وظیفه ندارد. هیچ کاری در خانه بکند وقتی مرد وارد خانه می شود و می بیند کارها از چپ و راست همسرش را احاطه کرده سزاوار نیست. برود در گوشه ای استراحت کند و انتظار داشته باشد فوراً چای و ناهار حاضر شود، بلکه مقتضای محبت و صفای خانوادگی این است که در چنین مواقع به یاری همسرش بشتابد و هر کاری را که از عهده اش ساخته است انجام دهد. مردانگی به این نیست که وقتی وارد خانه شد دست به سیاه و سفید نگذارد و فقط امر و نهی کند. (امینی ،283:1350)
در روایت است که روزی حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم به خانه حضرت علی علیه السلام آمد، دید آن حضرت نشسته است و عدس پاک می کند و حضرت فاطمه سلام الله علیها در پیش دیگ نشسته است.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: « بشنو ای ابوالحسن ! و نمی گویم مگر آنچه را خدا امر کرده بگویم که: هیچ مردی نیست که در خانه امداد زن کند. و یاری او را نماید مگر اینکه خدا به او می دهد به عوض هر مویی که در بدن اوست، عبادت یکسال را که روز آن را روزه بگیرد و شب آن را به عبادت به سر برد و عطا می کند از ثواب به او مثل آنچه به صابرین داده که داوود پیغمبر و یعقوب و عیسی علیهم السلام باشد. یا علی! هرکه در خانه خود مشغول خدمت عیال شود و مضایقه نکند، خدا اسم او را در دفتر شهدا می نویسد و در هر روز و شبی ثواب هزار شهید از برای او ثبت می کند و به هر قدمی که برمی دارد، ثواب حج و عمره به او می دهد و به عدد هر رگی که در بدن اوست، شهری در بهشت به او عطا می فرماید. یا علی! یک ساعت خدمت در خانه بهتر است از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و هزار بنده که آزاد کنی و هزار مرتبه جهاد و عیادت هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشانیدن هزار برهنه و روانه ساختن هزار اسب در راه خدا و بهتر است از اینکه تورات و انجیل و زبور و قرآن را تلاوت کند و هزار اسیر را آزاد کند و هزار شتر که به مساکین بدهد و از دنیا بیرون نرود مگر اینکه جای خود را در بهشت ببیند. یا علی! خدمت به عیال، کفاره گناهان کبیره است و غضب پرودگار را می نشاند و مهر حورالعین می شود و حسنات را زیاد می کند و درجات را رفیع می گرداند. یا علی! خدمت عیال را نمی کند مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا خیر دنیا و آخرت را از برای او خواسته باشد.» (نراقی ،380:1381)
2-8-2: کمک در نگهداری از کودک و تربیت او
فرزند ثمره مشترک ازدواج زن و مرد است. هر دو نفر در پیدایش کودک دخالت داشته اند و در منافع و زیان هایش نیز شریک می باشند. بنابراین بچه داری نیز یک وظیفه مشترک زن و شوهر است، نه وظیفه زن به تنهایی. درست است که مادران با میل و رغبت از بچه نگهداری می کنند و امور نظافت و تر و خشک کردن و تغذیه و شیر دادن و دیگر امور مربوط به کودک را از جان و دل می پذیرند. برای پرستاری از کودک چه شب هایی را تا صبح بیدار می مانند، لیکن شوهر هم نباید فداکاری ها و زحمات همسرش را نادیده بگیرد و بگوید: بچه داری وظیفه زن است و من در این باره مسئولیتی ندارم. برادرم! انصاف و عاطفه و اخلاق اسلامی و رسم همسرداری اقتضا دارد که در چنین مواقع حساسی در بچه داری همسرت را کمک کنی. (امینی ،289:1350)
در مورد حق فرزند در رساله حقوق امام سجاد علیه السلام چنین آمده است: « و أما حقٌ ولدک فتعلم انّه منکَ و مضافٌ الیک فی عاجل الدنیا بخیرهِ و شَرَّه و انّک مسئولٌ عَمّا … ؛ و اما حق فرزندت این است که بدانی او از تو و وابسته به تو است در زندگی دنیا و خیر و شرش با تو است و تو مسئولیت سرپرستی او را از حسن تربیت و راهنمایی او بر خدای عزوجل و کمک او بر طاعت و فرمانبرداری خدا در مورد تو و در مورد خودش به عهده داری.» (حیدری نراقی ،311:1390)
با توجه به فرمایش امام زین العابدین علیه السلام تربیت فرزند حقی است بر گردن والدین و در این زمینه شوهر نیز وظیفه دارد زن را یاری و حمایت کند تا فرزند به نحو شایسته ای پرورش یابد و عضو مفید و صالحی برای اجتماع باشد.
9-2: پاداش صبر در برابر بداخلاقی همسر
در کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال روایتی را شیخ صدوق رحمۀ الله علیه نقل کرده است که : رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: « مَن صَبرَ علی سوء خُلُق امرأته واحتَسَبَهُ اعطاهُ اللهُ بکُلِّ مَرَّۀٍ یَصبِرُ عَلَیها مِنَ الثواب مثلَ ما اعطی ایُّوبَ عَلیَ بلائِه ؛ هر مردی که بر بداخلاقی همسرش برای خدا شکیبایی کند، خدا برای صبر وی در هر بار پاداشی همانند پاداش صبر ایوب علیه السلام در برابر بلای او به وی می دهد.» (جوادی آملی ،260:1393)
حضرت امام محمدباقر علیه السلام می فرمایند: « من احتَملَ من امرأتهٍ وَ أَوجَبَ اللهُ لهُ الجنَّۀَ وَ کَتَبَ لَهُ مِاتَی ألفِ حَسَنَۀٍ و… ؛ هرکه آزار و اذیت زنان را تحمل کند و بردباری نماید، اگرچه در برابر یک سخن ناروا باشد، خداوند او را از آتش جهنم آزاد کند، بهشت را بر او واجب گرداند، در نامه عمل او دویست هزار نیکی بنویسد، دویست هزار زشتی از آن محو کند، مقام او را دویست هزار درجه بلند نماید و به شماره موهای بدنش عبادت یک سال برای او بنویسد.» (حیدری نراقی ،274:1390)
10-2: پاداش نیکی کردن شوهر به زن
همانطور که در دین مبین اسلام سفارش به اخلاق نیک شده است، خداوند پاداشی هم برای رعایت کردن اخلاق پسندیده قرار داده است. تا از یک سو تشویق کننده به اخلاق نیک باشد و از سوی دیگر زحمات انسان را بی بهره و پاداش نمی گذارد. همچنین در مورد نیکی کردن و کمک و یاری کردن مرد به همسرش اجر و پاداشی در نظر گرفته است.
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: « إذا سَقَی الرجلُ امرأتَهُ اُجِرَ ؛ هرگاه مرد به زن خود آب بنوشاند، پاداش بَرَد.» (محمدی ری شهری، 101:1384)
امام صادق علیه السلام می فرمایند: « مَن حَسُن بِرّه بأهلِهِ زادَ اللهُ فی عُمُره ؛ هرکه به خانواده اش نیکی کند، خداوند بر عمرش بیفزاید.» و هم چنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: « جُلوس المرء عند عیالهِ احبُّ الی الله تعالی من اعتکافٍ فی مسجدی هذا ؛ نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خداوند متعال محبوبتر است از اعتکاف او در مسجد من.» (محمدی ری شهری، 101:1384)
استنتاجات
خانواده کانونی است که باید برای حفظ حرمت و کرامت انسان و تأمین سلامت جسمانی و روانی و رشد معنوی او استحکام یابد. قوام خانواده به منظور تداوم انسجام جامعه و تأمین محیطی سالم برای زیستن انسان ها، ضرورتی انکار ناپذیر است. در کانون خانواده، همسران نسبت به یکدیگر وظایفی برعهده دارند که از حقوق آنان سرچشمه می گیرد، این وظایف باید به شکل متقابل مورد توجه قرار گیرد تا در سایه ایفای نقش همسران این کانون بنیادین تقویت و تعالی یابد. در این راستا رعایت نکات اخلاقی و رفتاری شوهر نسبت به زن بسیار در سرنوشت زندگی مشترک تاثیر دارد، چراکه مرد با اخلاق و رفتار مناسب می تواند زن را به زندگی دلگرم کند تا زن بتواند با روحیه ای شاداب و پرانرژی به تربیت صحیح فرزندان و تأمین رفاه خانواده با برنامه ریزی صحیح در برنامه روزانه خانواده بپردازد و این را مدیون شوهری خوش اخلاق و خوش رفتار خواهد بود. زیرا اگر زن در زندگی نتواند به همسرش تکیه کند و خود را بدون پشتوانه عاطفی و روحی از طرف همسر ببیند، دچار افسردگی و دلسردی می شود و نمی توان زن موفق و همچنین مادر موفقی باشد. در این زمینه بررسی و پژوهش در بدست آوردن راه کارهای عملی و کاربردی در تغییر شیوه نگرش شوهر نسبت به زن برای پیشبرد مقاصد متعالی کانون مقدس خانواده لازم است انجام شود. و هم چنین پژوهشی در رابطه با تأثیر احساسات در کلام شوهر بر تربیت معنوی زن توسط مرد نیاز است که با توجه به تابعیت زن نسبت به شوهر، مرد تا چه حد می تواند با کلام خود در رفتار معنوی زن تأثیر بگذارد؟
فهرست منابع
قرآن
1ـ امینی، ابراهیم، (1350)، آیین همسرداری یا اخلاق خانواده، بی چا، تهران، انتشارات اسلامی
2ـ احدی، مهدی، ( 1391 )، سلوک خانواده، چاپ اول، قم، سید جمال الدین اسدآبادی
3ـ جوادی آملی، عبدالله، ( 1393 )، مفاتیح الحیاۀ، چاپ صد و هفتاد و نه، قم، اسراء
4ـ حیدری نراقی، علی محمد، ( 1390 )، رساله حقوق امام سجاد علیه السلام ، چاپ بیست و دوم، قم، انتشارات مهدی نراقی
5ـ خداپرست، حسین، ( 1387 ) ، ترجمه مفردات راغب اصفهانی، چاپ اول، قم، نشر نوید اسلام
6ـ دهخدا، علی اکبر، ( 1372 ) ، لغت نامه دهخدا، چاپ اول، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران
7ـ شیخی، حمیدرضا، ( 1389 ) ، ترجمه میزان الحمکه، جلد پنجم، چاپ یازدهم، قم، دارالحدیث
8ـ علی اکبری، محمدجواد، (1384) ، مطلع عشق، چاپ ششم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
9ـ محدثی، جواد، ( 1379 )، اخلاق معاشرت، چاپ اول، قم، موسسه بوستان کتاب
10- ملک محمودی الیگودرزی، امیر، ( 1385 ) ، راهنمای خانواده، چاپ دوم، قم، سبحان
11- معین، محمد، ( 1375 ) ، فرهنگ فارسی معین، جلد اول، چاپ دهم، تهران، چاپخانه سپهر
12- مصطفوی، سیدجواد، ( 1382 ) ، بهشت خانواده، چاپ پانزدهم، مشهد، هاتف
13- مصباح یزدی، محمدتقی، ( 1382 ) ، فلسفه اخلاق، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر
14ـ مجلسی، محمدباقر، ( 1403 )، بی چا، بیروت، لبنان، دارالحیاء
15ـ نراقی، احمد، ( 1382 ) ، معراج السعاده، چاپ دوم، تهران، فراروی
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات