بیداری اسلامی

زهرا لقایی

چکیده

عوامل مؤثر بر تحولات اخیر خاورمیانه را می‌توان از زوایای متعددی مورد توجه قرار داد؛ به صورتی که می‌توان به عوامل ساختاری جهانی در چارچوب فشارهای بین المللی برای همسان سازی این کشورها و تنش انقلاب اسلامی به متغیرهای داخلی در چارچوب شکاف‌ها و اختلافات جمعیتی، قومی و مذهبی توجه داشت. در این پژوهش سعی می‌شود تا متغیرهای فوق در کشورهای جهان اسلامی از جمله مصر و لیبی مورد توجه قرار گیرد. امام خمینی (ره) از بزرگترین پایه گذاران بیداری اسلامی در جهان اسلام است که خود به طور مستقل انقلابی عظیم در کشور ایران به وجود آوردند و به ملت ایران بیداری و هوشیاری آموختند. پدیده بیداری اسلامی که با عبارات احیای اسلام، جنبش اسلامی و بنیادگرایی مطرح می‌شود حدود یک قرن است که یکی از مسائل خاورمیانه می‌باشد. کلید واژه: بیداری اسلامی- بین المللی- بیداری و هوشیاری- جنبش اسلامی

1-1-مقدمه بیداری اسلامی،

را می‌توان پدیده‌ای منحصر به فرد و از نتایج بارز انقلاب اسلامی در ایران به شمار آورد که در قیاسی با جریان احیاءگری اسلام، به دلیل قوّت ابعاد عملیاتی‌اش، کامل‌تر و مؤثرتر ارزیابی می‌شود. به عبارت دیگر جریان احیاء اسلام سیاسی در عصر حاضر متأثر از امواج معرفتی قوی و با نفوذ انقلاب اسلامی، تجلیات عملی و آشکاری یافته است که عمده نظام‌های بسته منطقه را از ناحیه معرفی سیاسی اسلام ناب محمدی (ث) دچار بحران ساخته است. اگر چه تحولات جاری دو منطقه در ابتدای راه خود قرار دارند و ارائه هرگونه قضاوت قطعی‌ای و شورا می‌نماید، اما این ویژگی نبایستی راه را بر تحلیل ابعاد معرفتی و آثار کاربردی آن سد نماید. بیداری اسلامی را می‌توان نظریه‌ای جامع و کاربردی در این زمینه ارزیابی نموده که دو ساحت نظر و عمل را در حیات انسان تحت تأثیر قرار داده است بیداری اسلامی مقوله‌ای است که همزمان با تهاجم همه جانبه غرب در جهان اسلام و عصر استعمار شروع شد و از آغاز تا عصر حضرت امام خمینی (ره) مراحل گوناگونی را پیمود. ایشان برای نخستین بار توانست گفتمان بیداری اسلامی را تبدیل به «پراگماتیک سیاسی» کرده و نه تنها آن را وارد حوزه عمل همه توده‌های مسلمان، بلکه تبدیل به گفتمان غالب همه مستضعفان جهان کرد .

-1-بیان مسأله اسلام از آن حیث که دین جامع و کامل است و مبتنی بر فطرت پاک به ودیعه نهاده شده از سوی حضرت حق تعالی در نهاد تمامی آدمیان می‌باشد: دارای جذابیت و اصالتی است که در نهایتاً خواهد توانست بر تمامی تاریکی‌ها و حجاب‌ها فائق آید. به همین خاطر است که خداوند متعال، ندای اسلام را برای مشرکان بسیار سنگین و غیرقابل تحمل می‌خواند. به عبارت دیگر سلامت، عقلانیت، رضایت مندی و سعادتی که از ناحیه حاکمیت کلام الهی حاصل می‌آید، چنان است که تمامی عقول سلیم را به خود جذب می‌نماید و این معنای مشخص بیداری اسلامی است که مرزهای جغرافیایی را در هم نور دیده و امت‌های مسلمان و غیر از آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

3-1-پیشینه تحقیق بررسی تحلیل تاریخ تحول جوامع بشری حکایت از آن دارد که مکتب اسلام، به دلیل اصالت ذاتی و حقانیتی که از ناحیه شارع برای آن قرار داده شده است، پیوسته مورد اقبال و توجه عقول سلیم و مکوب پاک بوده است. با این حال در گران مایه نزد مسلمانان چنان که شایسته و بایسته بوده، پاس داشته نشده و لذا شاهد برخی از غفلت‌ها، انحراف‌ها و یا جهالت‌ها در موضوع التزام به اصول املای و دعوت به آن بوده‌ایم. آنچه این وضعیت نامطلوب را نقد و اصلاح نموده، لطف الهی و اراده مردان و زنان مؤمنی بوده که توانسته خیزش‌های رهایی بخش و نهضت‌های اسلامی با هدف بازگشت به اسلام پدید آورد. خداوند متعال فرمود: و کسی که بعد از مظلوم شدن یاری طلبد، ایرادی نیست بر او نیست(41)

ایراد و مجازات بر کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق ظلم را روا می‌دارند؛ برای آنان عذاب دردناکی است. و نیز پیامبر فرمودند: هر مسلمانی که مظلوم واقع شود و مبارزه کند و کشته شود؛ شهید از دنیا رفته است. 4

-1-اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق با عنایت به ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های نظریه «بیداری اسلامی» از یک سو و حساسیت‌ها و پیامدهای قابل توجه علمی آن – از سوی دیگر- با هدف: اولاً- شناخت و تحلیل تحولات جاری در منطقه، ثانیاً – گمانه زنی و سناریوپردازی در خصوص آینده تحولات منطقه‌ای و جهانی؛ و بالاخره: ارائه راهبردها و راه کارهای مناسب برای مدیریت بیداری اسلامی این تحقیق را ارائه داده‌ام. 5-1-سئوالات پژوهشی اصلی: بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی چگونه رخ داد؟ فرعی:1-مبانی نظری بیداری اسلامی چیست؟ 2-بیداری اسلامی در مصر در چه سالی و چگونه به وقوع پیوست؟

6-1-شرح واژه‌ها و اصطلاحات بکار رفته در تحقیق

1-6-1-معنای لغوی و اصطلاحی بیداری در لغت نامه دهخدا درباره تعریف واژه بیداری دو معنا آمده است 1- عمل بیداربودن یقظه مقابل خواب 2-هوشیاری آگاهی به معنای فعال شدن هوش (آگاهی) به کار می‌رود و در اصطلاح حالی است که روح نقسانی اندر آن حال آلتهار حس و حرکت را کار فرماید تا مردم به قصد و اختیار خویش حرکت‌ها می‌کنند و از محسوسات خبر می‌یابند.

2-6-1-معنای لغوی و اصطلاحی اسلام اسلام در لغت به معنای تسلیم و گردن نهادن است واژه اسلام، مصدر باب افعال از «س لم » به معنای صحت، عافیت و دوری از هرگونه عیب، نقص و فساد است و در باب افعال به معنای «انقاید، اطاعت و امتثال امرو نهی بدون هیچ گونه اعتراض است اسلام در اصطلاح به شریعت خاتم (ص) اطلاق شده است شاید بتوان گفت مناسبت میان معنای اصطلاحی و معنای لغوی اسلام این است که دین اسلام طاعت و تسلیم در برابر خداوند و پذیرش و انقیاد اوامر، بدون هیچ گونه اعتراضی است.

3-6-1-معنای لغوی و اصطلاحی بیداری اسلامی بیداری اسلامی به معنای حیات برتر (برین) و یا تلاش برای دست یابی به آن است و این حیات، تنها از دین، قابل دریافت است زیرا، خدا به انسان و جمال حیات بخشیده و پیامبرش ما را به آن چه زنده می‌کند فرا می‌خواند. به بیان دیگر، بیداری اسلامی زنده شدن دوباره در پرتو اسلام اصیل و تجدید حیات اسلام، معنا می‌دهد که در پناه آن، استقلال، عدالت و همه آموزه‌ها و ارزش‌های متعالی الهی،بار دیگر زنده می‌شود و یا حیات می‌یابد.