عوامل اعتیاد در جوانان و نوجوانان

فاطمه دارستانی

چکیده :

 یکی از مسائل بسیار مهم و پیچیده اجتماعی جامعه امروز اعتیاد به مواد مخدر در گونه های مختلف و با الگوهای مصرف متفاوت است که حجم زیادی از جمعیت جهان و کشورمان را مبتلا کرده است. اعتیاد پدیده ای چند وجهی شامل حداقل سه بعد زیستی ، درمانی و اجتماعی است که هم در پیداش و هم در درمان آن در ارتباط متقابل با یکدیگر قابل بررسی هستند. از طرف دیگر اعتیاد مسأله ای است که از منظر علوم متفاوت از جمله جامعه شناسی، جرم شناسی، روان شناسی، مددکاری اجتماعی و … مورد توجه قرار گرفته است. مسأله عوارض و تبعات اعتیاد از جنبه های فردی، خانوادگی و اجتماعی و در سطوح سیاسی، اقتصادی امری واضح بوده است و خوانندگان محترم به خوبی آشنایی دارند و تأکید و محور بحث آشنایی بیشتر با موضوع اعتیاد و عوامل ایجاد کننده آن، انواع مواد مخدر و رابطه ی آن با دنیای الکترونیک و … می باشد.

 

مقدمه:

موردی گذرا بر تا ریخچه اعتیاد نشان میدهد که هر چند در سال های گذشته و دور مصرف مواد مخدر به دلیل خاصیت دارویی مورد توجه مردم و بخصوص سالمندان قرار گرفت . اما در رهگذر زمان و الگو پذیری جوانان مورد توجه آنان نیز واقع شد تا اینکه در شرایط فعلی ، جوانان و نوجوانان و حتی کودکان را نیز مورد تهدید قرار داده است. با اینکه اعتاید به عنوان یک آسیب اجتماعی سازمان یافته و بسیار پیچیده دارای قدرت فراوانی است اما سخن از اینکه چگونه و از چه زمانی مصرف مواد شیوع پیدا کرده است تقریبا موضوعی بدیهی است که همگان بر آن اذعان دارند. تغییر اتی که در کیفیت و کمیت سوء مصرف مواد مشاهده می شود و توجه به دلایلی که موجب جوان گرایی اعتیاد یا تغییر الگوی مصرف مواد شیمیایی و صنعتی نزد جوانان نوجوان گردیده است. و شیوع مواد بین زنان و نتایجی که مشاهده می شود. به عنوان یک آسیب یا  آسیب  های اجتماعی مختلف سبب می گردد که توجه لازم به این مهم معطوف گردیده و به منزله باب ورود به عرصه مقابله با چالش های اجتامعی مورد نظر مسئولین ، مردم و تشکل های مختلف قرار گیرد. قطعاً نیاز امروز متفاوت با نیازهای گذشته است و توجه جدی به صورت یک امر عینی و واقع گرایانه و برخورد با مسائل اجتماعی به عنوان یک پدیده اجتماعی واقع شده بدون پرده پوشی های حاشیه ای و ملاحظات سیاسی و اجتماعی، می تواند به سلامت روانی و اجتماعی افراد و جامعه و … کمک کند.

 

فصل اول

1ـ 1ـ 1 ـ بیان مسئله

استعمال مواد مخدر چه طبیعی و چه مصنوعی بطور گسترده در سراسر جهان افزایش یافته و همه کشورها را به طور جدی تحت تأثیر قرار داده است و در حال تهدید تمام گروههای اجتماعی از جمله اشخاص جوان و حتی کودکان می باشد. مصرف کنونی انواع مواد مخدر سلامتی افراد را به مخاطره می اندازد و خطرناکتر از آن استفاده از وسایل و آلات استعمال این مواد است که موجب ایدز می گردد با کمال تأسف اعتیاد به مواد مخدر در کشور ما نیز بلای خانمانسوز در حال گسترش تبدیل شده است که می تواند تهدید جدی علیه سلامت نسل تلقی گردد لذا برای ترتیب نسل امروز در دنیایی که مرزهای فرهنگی برداشته شده و الگوهای رفتاری به سهلوت فراگیر می شوند و برای حفظ ارزش های انسانی ضرورت تلاش همگان انکار ناپذیر است.

1ـ 1ـ 2ـ علت انتخاب موضوع

گسترش روز افزون مواد مخدر و مبتلایان به آن بعنوان یک خطر جدی حیات ملت ها را مورد تهدید قرار د اده است بطوری که تمام دولت ها و سازمان ها در سطح بین المللی از ابعاد وسیع و گسترش این بلای خانمانسوز که دامن گیریشان شده و کم و بیش همه دولت ها را در آتشی که خود نیز در بر افروختن آن سهیم بودند می سوزاند آگاه هستند . و هدف از این پژوهش این که جوانان و نوجوانان تا حدودی تا مواد مخدر و مضرا آن آگاه شوند و تا حدی از آن خودداری کنند.

1ـ 1ـ 3ـ تاریخچه و پیشینه تحقیق

کتاب (علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان )

حاصل تحقیق و پژوهش در مورد معتادین جوان و نوجوان سبزوار می باشد که با توجه به بررسی اسناد موجود و مدریریت مبارزه با مواد مخدر فرماندهی انتظامی سبزوار و هماهنگی با مسئولین زندان صورت گرفته این کتاب نوشته دکتر هادی میدعلی ا ست که در سال 1384 به چاپ رسیده است.

و کتاب و اعتیاد سبب شناسی پیشگیری و درمان، به علت آشنا کردن مردم با اعتیاد و چگونگی برخورد افراد و جامعه با متعادین است که این کتاب اثر محمد مهدی امیدی است که در سال 1389 به چاپ رسیده است.

1ـ 1ـ 4ـ سؤالات پژوهشی

سوال اصلی

1ـ علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان چیست؟

سوالات فرعی

1ـ آیا بین محیط خانوادگی و با اعتیاد جوانان رابطه ای وجود دارد؟

2ـ آیا بین فقر اقتصادی جوانان و نوجوانان با اعتیاد رابطه ای وجود دارد؟

3ـ هدف از آگاه کردن مضرات مواد مخدر در نوجوانان چیست؟

1ـ 1ـ 5ـ اهداف دستاوردهای مورد انتظار

با توجه به یافته های این تحقیق در زمینه بررسی عوامل و عوارضی روانی ـ اجتماعی اعتیاد در ایران به منظور پیشگیری و درمان نهایت برخورد اصلی و قاطع و توفیق در کاهش و از بین بردن این مسدله و مشکل اجتماعی که از سایر مسائل عمده جامعه چون فقر اقتصادی و آموزشی ، بیکاری و بزهکاری و سایر کجروی های اجتماعی جدا نیست. حال اگر بخواهیم با مشکل کنونی اعتیاد بر خرودی ثمر بخش باشیم به آنان که قبلا معتاد شه اند کمک نموده و تعداد انسان هایی را که در آینده معتاد خواهند شد کاهش دهیم بایستی بر خورد خویش را در بسیاری از راههای اصولی مبارزه با اعتیاد تغییر دهیم.

1ـ 1ـ 6ـ پیش فرض های پژوهش

حال اگر بخواهیم با مشکل کنونی اعتیاد برخوردی ثمربخش باشیم به آنان که قبلا معتاد شده اند کمک نموده و تعداد انسان هایی که در آینده معتاد خواهند شد کاهش دهیم بایستی بر خورد خویش را در بسیاری از راههای اصولی مبارزه با اعتیاد تغییر دهیم در غیر اینصورت ابعاد متشکل اعتیاد با ابعاد فاجعه آمیزی گسترده خواهد شد. زیرا با افزایش تنش ها و فشارهای طبیعی چون یکنواختی و محرومیت نیاز به راحل های غیر طبیعی نیز افزایش می یابد همانگونه که سیاستهای اقتصادی منجر به عدم اشتغال بیشتری می گردد افزایش قوای کنترل کننده مواد مخدر نیز مردم را برای رهایی از تنگناها به سوی همان مواد سوق خواهد داد.

1ـ 1ـ 7ـ مفاهیم و متغیرها

علل و عوامل گرایش به اعتیاد در جوانان و نوجوانان

علل : ج علت ، سبب ها

عوامل: ج عامله، کارگران

اعتیاد: عادت کردن

گرایش : میل و رغبت ، قصد، اراده ، آهنگ

جوانان : ج جوان، هر چیز کم سن

 

تاریخچه اعتیاد [1]

 

از مکتوبات تاریخی چنان بر می آید که بشر از آغاز زندگی برای تسکین آلام و یا حداقل برای کاهش دردهای خود به تجربه با مواد مخدر آشنا شده است. مواد مخدر در طول تاریخ بشری ، زمانی به عنوان خوراکی و گاهی برای ایجاد لذت و در برخی موارد به عنوان دارو و برای رفع و التیام دردها به کار برده شده است.

برخلاف آنچه مشهور است چینی ها اولین مردمانی نبودند که با تریاک آشنایی داشتند اگر چه حکما و دانشمندان چینی از دیرباز با خواص درمانی تریاک آشنا بودند ولی احتمالا در قرن 9 بود که تریاک توسط اعراب به کشور چین معرفلی شد. لوح گلی مکشوفه متعلق به 5000 و به قولی 1100 سال قبل از میلاد مسیح، حاکی از آن است که سومریان از آن زمان به شکف خشخاش پرداخته اند و از مزایای دارویی آن سود می جستند و نام گیاه شادی بخش نیز به آن نهاده بودند همچنین پزشکان آشوری نیز صدها سال قبل از میلاد مسیح به خواص دارویی تریاک  پی بردند . مجارستان اولین کشور اروپایی است که خشخاش آشنا شده و گیاه شناسان مزبور، 1200 سال قبل از میلاد مسیح آن را می شناختند، یونانیان زمان سقراط نیز به آثار طبیعی تریاک پی برده و برای تسکین و آرامش خویش بکار می بردند.

حکما و د انشمدان ایرانی اولین کسانی بودند که با خواص دارویی تریاک آشنا شدند و در زمان صفویه تیاک متداول بود و اشراف و بزرگان جهت تعدیل اضطراب از آن استفاده می کردند و به مرور زمان انواع مشتقات تریاک نیز جای پای خود را در ایران باز کرد. به تعبیری به لحاظ نگرش های دارویی و مسائل فرهنگی، مواد مخدر از دیرباز باز ندگی اجتماعی انسان ها پیوند خورده است و بعنوان یکی از پیچیده ترین معضلات جامعه بشری آسیب های فراوانی وارد کرده است.

تعریف و سبب شناسی اعتیاد [2]

اعتیاد عبارت است از وابستگی جسمی و روانی به یک یا چند ماده مخدر که بر اثر تکرار و مصرف ، افزایش میزان و تغییر الگوی مصرف ناشی می شود و قطع آن باعث ایجاد لائم ترک و محرومیت می گردد. از نظر روانی مصرف کننده مواد (معتاد) هدفی جز تهیه مواد و مصرف مجدد ندارد. بنابراین اعتیاد یک بیماری پیجیده و چند بعدی است که می توان از سه منظر:

ـ زیستی Bio

ـ روانی Psycho

ـ اجتماعی Socio

1ـ از جنبه رکسی، خصوصیات ژنتیکی افراد، بیماری ها و درمان های سرخود و نقص های جسمانی و … به عنوان پارامتر های قابل بررسی می با شند که با صفات و خصوصیات زیستی و فیزیکی افراد، بستگی دارد.

عوامل زیستی به لحاظ تأثیر و تأثرات روانی و اجتماعی خود تسهیل کننده اعتیاد می گردد و به تنهایی نمی تواند شرط کافی اعتیاد باشد و لذا از نتیجه مداخلات و اثرات ابعاد فوق الذکر ، شرایط لازم و کافی و بروز اعتیاد تحقیق می یابد.

2ـ از نظر روانی می توان پارامترهای زیر را به عنوان عوامل زمینه ساز روانی معرفی کرد:

ـ انواع افسردگی ها بخصوص مانیک ها

ـ انحرافات جنسی و مربوط Sex

ـ ناپداری های عاطفی و احساسی

ـ اضطراب و بی قراری

ـ عدم اعتماد به آینده و محیط

ـ احساس عدم توانایی و اعتماد به نفس پایین .

ـ عدم رشد شخصیت

ـ کنجکاوی و …

ناتوانی افراد در مقابله با چالش های زندیگ نداشتن قدرت حل مسأله و تصمیم گیری عدم وجود اعتماد به نفس و عزت نفس پایین، خود پنداره ، ابزار وجود نامناسب، نداشتن تفکر منطقی و تفکر اقتصادی و سایر مهارتهای مورد نیاز زندگی و … از جمله عوامل روانی و شخصیتی افراد است که می تواند اعتیاد افراد را تسهیل کند. اهمیت عوامل روانی در مقایسه با عوامل زیستی به لحاظ تأثیرات شگرف این دسته عوامل است چرا که این گروه عوامل بدون واسطه رفتارهای افراد را تغییر می دهد و مستقیما در اعتیاد آ نان موثر است در حالی که تأثیر عوامل زیستی به لحاظ احساس های ایجاد شده مثبت و منفی است که رفتار افراد را دگرگون می کند. لذا هر عامل از پارامترهای مذکور می تواند به تنهایی یا در معیت سایر پارامترهای، به اعتیاد منجر گردد، در حاکی در درمان آن بو که به همه عمل زمینه ساز ضروری است و بی توجهی به هر بعد از ابعاد سه گانه درمان را ناکارآمد می نماید. عوامل روانی می توانند تحت تأثیر عوامل اجتماعی و زیستی افراد ایجاد شوند که این عوامل را می بایست در ارتباط متقابل و در فرایندی سیستمی مورد توجه قرار داد، بنابراین نقش عوامل روانی در بروز اعتیاد و آسیب ها بسیار پررنگ و با اهمیت می باشد.

3ـ عوامل اجتماعی یکی از مهمترین عوامل ایجاد کننده اعتیاد می باشد که شامل پارامترهای نظیر مسائل مربوط به خانواده، تربیتی و آموزشی و اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و… است.

علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان [3]

1ـ اعتماد به نفس پایین:

 

برخی از نوجوانان و جوانان علیرغم داشتن استعداد و توانمندی نگرش منفی به خود داشته، خود را بی ارزش می پندارند و در اکثر موارد احساس شکست و ناکامی می نموده و به جای حل مشکل خود را سرزنش می نماید:

2ـ عدم ابراز وجود :

برخی نوجوانان قادر به اظهار و ابراز توانمندیهای خود نمی باشند آنها در بر خورد با محیط به صورت غیر فعالی رفتار می کنند قادر به بیان افکار، نظرات و پیشنهادات خود نمی باشند و در برابر خواسته های غیر منطقی دیگران نمی توانند مخالفتی از خود نشان دهند، عدم توانایی نه گفتن نمونه ای این موارد می باشد.

3ـ عدم توانایی نه گفتن در مقابل فشار هم سالان و دوستان:

گاهی ما قدرت (نه) گفتن در مقابل پیشنهادات غیر منطقی دیگران را نداریم و فکر می کنیم اگر به آنها نه بگوییم نشان ضعف ماست و در جمع آن پذیرفته نخواهیم شد و تصور می کنیم همیشه باید مورد تأیید دیگران باشیم و اگر غیر از این باشد فاجعه آمیز خواهد بود. بنابراین با این طرز تفکر به خواسته های غیر منطقی آنان تن در می دهیم.

4ـ تزلزل در تصمیم گیری:

تجزیه و تحلیل نادرست موضوعات ، عدم ارتباط صیحیح بین آنها و ترس از عواقب اجتماعی می تواند منجر به تزلزل در تصمیم گیری شود.

5ـ گوشه گیری و انزوا طلبی:

در برخی از مواد مشاهده می شود که نوجوانان و جوانان از اطرافیان خود دروی کرده و ارتباط بین فردی و اجتماعی کمی دارند به همین دلیل ممکن است به مروز منزوی شوند.

6ـ نگرش مثبت به مواد:

گاهی جوانان تصور می کنند که مصرف مواد می تواند آنها را در جمع مطرح سازد و به این ترتیب احساس بزرگی نمایند، که این تصور اشتباه ممکن است زمینه ساز گرایشی به مصرف مواد باشد.

7ـ عدم پای بندی مذهبی :

نقش اعتقادات دینی و مذهی در پیشگیری از آسیب ها و انحرافات اجتماعی انکار ناپذیر است لذا عدم پایبندی به اصول مذهبی می تواند یکی از علل گرایش به سمت مصرف مواد باشد.

8ـ عدم تحمل ناکامی و شکست:

زندگی گاهی همراه با شکست و نا کامی است برخی از ما احساس می کنیم که نباید با ناکامی مواجه شویم و زندگی همیشه باید بر وفق مراد باشد بنابراین به خودمان می توانیم که همیشه باید بدون مشکل باشیم .

لذا با این طرز تفکر قدرت تحمل شکست را نداریم و به محض روبرو شدن با ناکامی از هم می پاشیم.

2ـ اختلالات روانپزشکی

1ـ افسردگی:

 

گاهی در دوره ای از زندگی احساس می کنیم که خلق و خویمان تغییر کرده است غمگین و پژمرده ایم و نسبت به خود جهان و آ ینده بدبین شده ایم و تمایل نداریم با دیگران ارتباط برقرار کنیم.

از زندگی کردن و از همراهی با دیگران لذت نمی بریم و حوصله انجام کارها را نداریم این حالات باعث آزار و اذیت ما می شود برای رهایی از این حالت ها به جای اینکه برای درمان و متخصصان مربوطه مراجعه نمایی مصرف مواد را به غلط بعنوان راهکار انتخاب می کنیم.

2ـ اضطراب :

برخی از ما ممکن است بیش از حد دلواپس ، گوش به زنگ حوادث و نگران آینده باشیم حتی ممکن است علایم جسمی اضطراب در ما ظاهر شود این حالات بسیار ناخوشایند بوده و لازم است با مراجعه به متخصصان نسبت به درمان خود اقدام کنیم.

ضررها و زیانهای مواد مخدر[4]

مواد مخدر از نظر ترکیبات سمی به دو گروه قوی و ضعیف تقسیم می شوند فراوردهای شاهدانه از قبیل بنگ، گراس، حشیش و چرس عموماً در گروه مواد مخدر ضعیف قرار دارند و مرفین ، هروئین، کوکائین، تریاک و ترکیبات آن درگروه مواد مخدر قوی جای دا ده شده اند.

بدیهی است زیانهای مواد خدر قوی بیش از ضررهای مواد مخدر ضعیف است . از نظر دیگر نیز این مواد را به دو گروه تقسیم کرده اند:

گروه اول مواد مخدر گیاهی شاهدانه و تریاک جای گرفته اند در حالی که مرفین، کوکائین، هروئین ، شیره تریاک و کلیه مواد مخدری که در لابراتورها و با انجام فعل و انفعالتهای شیمیای تهیه می شوند جزو مواد مخدر شیمیای به حساب می آیند.

مصرف و استعمال مواد مخدر شیمیایی خطر و زیانهای بیش از مواد مخدر گیاهی دارد. ترک اعتیاد مواد مخدر شیمیایی نیز بسیار مشکل است در حالی که معتادان به مواد مخدر گیاهی با رنج کمتری موفق به ترک اعتیاد می شوند؛ البته د رهر دو گروه مدت ابتلاء و مقدار و دفعات مصرف نیز از عوامل موثر به شمار می آیند.

در موارد مواد مخدر گیاهی لازم به توضیح است که وقتی برگ و سر شاخه ها و گلها و میوه یا شیه گیاه به همان صورت اصلی مصرف شوند مواد مخدر گیاهی محسوب می شوند حتی اگر جزو مواد مخدر قوی باشند مانند تریاک که شیره گذر خشخاش است. از همین مواد در فعل و انفعالات شیمیایی بصورت مواد مخدر شیمیایی در می آیند مانند مرفین و هروئین یا شیره ای که از سوخته تریاک تهیه می شود.

برخی مواد مخدر شیمیایی نیز وجود دارند که اصولا ریشه و منشأ گیاهی می ندازند مانند متازون که مرفین مصنوعی است و غالبا به جای مرفین مورد استفاده قرار میگیرد. مواد مخدر عموماً برای سلامت جسم و روح ضررها و زیان های بسیار دارند. در میان مواد مخدر رایج در جهان (هروئین، کوکائین، تریاک و گراس) ضررها و زیان های هروئین از همه بیشتر است . «ایوپلیسیم» است در روانکاوی دانشکده پزشکی دانشگاه پاریس در یک مصاحبه مطبوعاتی راجع به زیانهای هروئین مطالبی اظهار داشت که در زیر می خوانید. بخشی از این مطالب در کتاب «مواد مخدر» نیز آمده است: کسانی که به استعمال هروئین مبادرت می ورزند، نخستین روزها و حتی هفته ها یا در حقیقت ماه عسل اعتیاد را در نشئه ای فراموش ناشدنی به سر میبرند. پس از سپری شدن این دوره مشکلات متعدد آغاز می گردد و مصرف کننده در بر خورد با مشکلات تلاش می کند.

خود را از تسلط اهریمنی این سم خطرناک نجات دهد اما ابتلا به هروئین نباید امیدوار بود که تلاش وی به نتیجه برسد. اختلالات گوناگون یکی بعد از دیگری ظاهر می شوند: پریدگی رنگ، مژه بر هم زدن های مکرر، بی اشتهایی، یبوست، عرق ریختن، آشفتگی، شتاب زدگی و ضعف را باید از عوارض مصرف هروئین به حساب آورد. هنوز سه هفته از آغاز اعتیاد نگذشته این عوارض خود را نشان می دهند مهم ترین عارضه هروئین بی خوابی است. مصرف کنندگان هروئین شبها خیلی دیر می خوابند و مدتی از ساعت های صبح را نیز در خواب بسر می برند. بازده کار جسمی و روحی به دشت کاهش می یابد تا جایی که بعد از مدتی به صفر می رسد زیرا همه چیز در پی اعتیاد دچار اختلال می شود.

نفوذ هروئین در مصرف کنندگان به قدری قوی و درعین حال شگفت انگیز که وی کمترین رغبتی به معاشرت و حفظ تبادل با خانواده و نزدیکان ندارد و غیر از افرادی نظیر خود را نمی تواند تحمل نماید. او نسبت به افراد خانواده و نزدیکان و دوستان بی تفاوت می شود. در مورد پوشاک و حتی نظافت و شستشوی تن و بدن غالبا بی قید و بی اعتنا است، در انجام وظایف مختلف و حتی تأمین اغلب نیازهای خود سستی و بی علاقگی و ناتوانی نشان می دهد. تنها هنگام تهیه مواد مخدر می توان آثار فعالیت و تلاش و کوشش را در وی مشاهد کرد. مصرف کننده چون برای تهیه هروئین به مبالغ قابل توجهی نیاز دارد در بسیاری مموارد مرتکب اعمال خلافی از قبیل جنایت، سرقت، و خود فروشی می شود . گاه دیده شده است که فرد هروئینی برای دست یافتن به پول مرتکب قتل عزیزترین نزدیکان خود شده است. او از سرقت اشیاء خانه باکی ندارد. برای مخفی کردن اعتیاد خود و اعمال ارتکابی با زرنگی خاص به دروغ متوسل می شود وقتی وجه لازم را برای خرید هروئین در اختیار ندارد غرور خود را زیر پای می گذارد و دست نیاز به تکدی بسوی هر کس و ناکسی دراز می کند.

تریاک که به صورت های مختلف در مداوای برخی از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد اگر به منظور

تخدیر مصرف شود و در اثر تکرار به صورت اعتیاد در آید ضررها و زیان های بسیار دارد. کسانی که به خوردن تریاک اعتیاد دارند دچار سوء هاضمه، نفخ و یبوست و نارسائیهای کبدی می شوند؛ همچنین افرادی که اعتیاد به دود کردن آن دارند غالبا به اختلالات تنفسی و سوء هاضمه، تیرگی پوست و ناراحتیهای کلیه مبتلا می گردند.

کوکائین نیز یکی از مواد مخدر شیمیایی است که برای سلامت جسم و روح خطرناک است. این ماده خطرناک از برگ های گیاه کواط تهیه می شود و آلکائوییدی مرکب از کربن، نیتروژن ، اکسیژن ، هیدروژن است. مقدار کم آن اثر تقویتی دارد و نیروی جسمی را موقتا افزایش می دهد . قبلا به عنوان داروی بی حسی به کار می رفت ولی در سالهای اخیر داروهای دیگر جای آن را گرفته اند شدت اعتیاد در کوکائین زیاد است. معتادان به این ماده پس از مدتی دچار ناراحتی عصبی می شوند زیرا مصرف آن سلسله اعصاب را ضایع می کند. علایم پزشکی موارد متعددی از مصرف کوکائین را نشان می دهد که به جنون و دیوانگی کشیده می شوند.

فراوردهای شاهدانه مخصوصا گراس و ماری جوانا با آن که ظاهراً نسبت به سایر مواد مخدر ضرر و زیان کمتری دارند اما به علل مختلفی که بر آنها اشاره خواهد شد. متضمن خطرهای بسیاری برای جامعه هستند . بدون شک برای یک فرد اعتیاد به خرآورده های شاهدانه کم خطرتر از اعتیاد به هروئین و کاکائینو تریاک است. او را به طور کلی این فرآورده ها که اکنون رایج ترین مواد مخدر جهان هستند خطرات بیشتری از سایر مواد مخدر برای جامعه بشری دارند.

زیان های مواد مخدر از نظر یک پزشک متخصص[5]

آقای دکتر علی اصغر خوشنویس متخصص معروف بیماریهای اعصاب و روان در گفت و گویی پیرامون ضررها و زیان های مواد مخدر به نگارنده اظهار داشت مواد مخدر با خلاصی نظیر تکسین دردهای شدید و ایجاد حالت نشئه و سرخوشی میلیون ها نفر در سراسر جهان اسیر و برده خود ساخته اند بسیاری از این مواد به ویژه مرفین و مشتقات تریاک و نیز مواد شبیه افیونی برای مقابله با دردهای شدید مورد استفاده پزشکان قرار می گیرد مرفین مصنوعی که متادون نام دارد در زمره شبه افیونی است متادون در جریان جنگ جهانی دوم توسط دانشمندان آلمانی ساخته شد در آن زمان که به علت مسدود شدن راه ها و محاصره جنگی آلمان به خشخاش و تریاک دسترسی نداشت دانشمندان علم شیمی برای تسکین درد مجروهان در جبهه های جنگ و بیمارستان ها به ساخت مرفین مصنوعی پرداختند تأثیر مواد شبه افیونی در تسکین درد از تیارک مرفین کمتر نیست هنوز هم در سارسر جهان از این مواد برای تسکین آلام بیماران و نز تریاک اعتیاد استفاده می شود نکته جالب آن است که بدن انسان خود طور طبیعی مواد شبه افیونی تولید می کند و در مواردی که صدمه ای به انسان می رسد این مواد مترشح می شوند و درد را تا حدودی تسکین می بخشند. درست ماند آن است که انسان از داخل به خود مرفین ترزیق نماید به همین جهت هنگامی که جراحت شدیدی به بدن وارد می شود شخص ابتلا احساس درد نمی کند هم چنین است حالت کسانی که پای برهنه بر روی آتش راه میروند . باید دانست در بدن اسنان بویژه در دستگاه اعصاب نقاط متعدید می توان یافت که پذیرای اثر مواد شبه افیونی هتسند و بیشتر باراه ها و مراکز احساس درد ارتباط دارند از سوی دیگر در مغز مراکزی هستند که تحری آنها ایجاد لذت  و خوشی می نماید یکی از مهم ترین مراکز مزبور در جلوی پرده ای قرار دارد که دو نیم کره مغز را هم جدا می کند و ناحیه ای سپتال (Septal)نامیده می شود.

تحریک این ناحیه حالت نشئه و سرخوشی ایجاد می کند آزمایش های متعددی که توسط محققان بر روی موش های صحرایی صورت گرفته این نظریه را تأیید کرده است.

عوارض اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی مصرف کننده[6]

مصرف طولانی مدت مواد، عوارض مختلفی را بر مصرف کننده تحمیل می کند که می توان به مواردی چون کاهش وزن، سوء تغذیه، اختلالات گوارشی متعدد، آسیب های عضلانی، اختلالات کبدی و کلیوی ، عفونت های خطرناک همانند هپاتیت و ایدز، بیماری های مزمن تنفسی، اختلالات قلبی و عروقی، سکته ه ای قلبی و مغزی و  آتروفی مغزی، ناتوانی جنسی و عقیمی ، اختلالات خواب، افسردگی ، اختلالات روانی شدید و پایدار و مانند آنها اشاره کرد.

اختلالات خانوادگی:

 

مصرف مواد علاوه بر عوارض فردی صدمایت نیز به خانواده وارد می کند که در جای خود اهمیت زیادی دارد از جمله این صدمات می توان به خشونت در خانواده از قبیل کودک آزاری، همسر آزاری، غفلت از فرزندان، مشکلات تحصیلی، اختلالات روانی  و خودکشی فرزنان ، نابسامانی و آشفتگی خانوادگی، محدودیت در روابط سالم خارج از خانواده، افت سطح عملکرد اجتماعی خانواده، بی کفایتی در سرپرستی خانواده ، طلاق، الگوهای غلط آموزشی، عدم اجرای نقش های اجتماعی مناسب، عدم جامعه پذیری فرزندان و … اشاره کرد.

عوارض شغلی:

افت اعتبار فردی و موقعیت شغلی، سوانح و حوادث حین کار، تأخیر غیبت از کار و کاهش کارآیی، اخراج، و نهایتا بیکاری ، پروسه ای است که نتیجه شغلی مصرف مواد می باشد.

عوارض اقتصادی

خسارات ناشی از کاهش نیروی مولد و افزایش نیروی مصرف کننده جامعه (سرباز) هزینه های تحمیل شده به نیروهای انتظامی و نظامی و جمع آوری امکانات لازم برای مبارزه با جرائم مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مواد مخدر ، صرف وقت دادگاه ها و نیروهای قضایی هزینه های نگهداری مجرمین مواد مخدر و معتادین در زندان ها ، هزینه های درمانی اعم از سرپایی، اقامتی، نیمه اقامتی و مراکز اقامتی مربوطه و … هزینه ها و خسارات ناشی از مراقبت های بهداشتی ثانویهشامل بیمارستان ها و درمانگاه ها ، هزینه های درمانی افراد خانواده که معتاد ناقل آن ها می باشد. (بیماری های عفونی و … ) از جمله عوارض اقتصادی مصرف مواد بر جامعه می باشد.

عوارض اجتماعی:

 

در نهایت ضعف پای بندی به اصول اخلاقی و مذهب ، شیوع انواع جرایم مثل سرقت ، فحشاء، خشونت، تجاوز، افزایش مشاغل کاذب، بیکاری، بی خانمانی و فقر ، نابسامانی های  اجتماعی و مشکلات تعبی آن و … از مهم ترین عوارض اجتماعی اعتیاد می باشد که دقت و توجه در آن عمق مسأله را نشان می دهد.

اختلالات مربوط به داروهای آرام بخش ـ خواب آور و ضد اضطراب[7]

ـ داروهای این گروه از وابستگی های عبارتند از : بنزودیازپین ها ، باربیتورات ها ، داروهای قدیمی تر مانند متاکوالون مپروبامات .

ـ از داورهای ضد اضطراب و خواب آور در مباحث دیگری غیر از ورانپزشکی استفاده می گردد که عبارتنداز: شل کنندگی عضلاتف ضد صرع، هوشبر و مکمل های هوشبری.

ـ تمام داروهای این طبقه تحمل متقابل ایجاد نموده و موجب تقویت اثر یکدیگر می شوند وابستگی جسمی و روحی به این داروها پدیده آمده و قطع آن ها نیز با علائم ترک همراه است.

ـ داروهای رخوت زا و داروهایی هستند که تنش را کاهش داده و آرامش های روانی و روحی ایجاد می نمایند و کاهنده اضطراب محسوب می شوند .

ـ داروهای خواب  آور داروهایی هستند که برای ایجاد خواب بکار می روند و در صورت تجویز دوز بالای داروهای رخوت زا و آرام بخش خاصیت خواب آوری پیدا می کنند.

ـ در اواخر 1960 نبرو دیازپین ها کشف و مصرف آن در آمریکا به شدت رایج گردید و حدود 15% جمعیت این کشور به نوعی از بنزودیازپین ها استفاده می نمایند.

 

ایرام موارد مخدر و اعتیاد[8]

ـ چه عامل و یا عواملی سبب گرایش ایرانیان به سمت افیون در اعصار پس از عهد ایران باستان شده اند؟ سه فرضیه موجود است ، فرضیه اول اعراب، فرضیه دوم مغول ها و فرضیه سوم عثمانی را مسئول ورود این ماده به ایران می داندن.

ـ شاید بتوان نخستین اشاره به تریاک در تاریخ ایران را ، مربوط به زمانی دانستند که داریوش بزرگ پادشاه هخامنشی در حال فتح هندوستان بوده که سپاهیان داریوش در میان مردم هند به گیاهی برخوردند که محصول آن به نام (افینا) به شکل گسترده ای در درمان انواع بیماری ها مؤثر بوده و مورد استفاده قرار می گرفت البته این برخورد برای اولین بار با افیون باعث ورود آن به ایران نشد.

ـ دکتر مارتین فرانسوی در کتاب خود تحت عنوان «تریاک» آورده است که اعراب عادت به خوردن تریاک داشته و این عادت خود را پس از فتح ایران به همراه خود به ایران آوردند.

ـ و آنچه مسلم است اشاره به افیون در نخستین سده های پس از اسلام در متون پزشکی بعنوان دارویی جهت خنثی کردن سموم و زهرها وجود داشته .

ـ در قرن سوم هجری در کتاب حدود العالم توصیف گیاه خشخاش و تریاک و دقیقا انجام گرفته و اشاره نموده که شیره گیاه خشخاش تریاک است و دوای زهر مار، کژدم و عقرب است.

ـ به ترتیب پس از آن واژهای خشخاش و تریاک به صور مختلف در اشعار فردوسی، اسدی طوسی، خاقانی، سنایی، سوزنی، عطار، سعدی، حافظ، فرخی، ناصر خسرو، نظامی در طول قرون و اعصار مختلف تاریخ ایران تکرار گردیده است.

ـ استفاده از تریاک در ایران جهت درمان بیماری های مخلتف تا حوالی قرن چهارم و پنجم هجری قمری به شیوه تجربی و غیر علمی صورت گرفت و با تصور بر اینکه افیون داروی اکبر و شفای همه ی غم هاست یاد می گردید و این عمل بدون اطلاع از عواقب آن و مسمومیت ها در مرگبار بودن آن بود.

ـ دو قرن چهارم وپنجم هجی در کتاب های داروشناسی خبر از ترکیبات و معجون های پیچیده ای از تریاک بود که به هر درد و موضعی می خوراندند که بعضی از آنها ترکیب 60 تا 70 ماده مختلف محلول در عسل بوده که بیشتر به عنوان پادزهر علیه سموم مختلف بکار گرفته می شد.

ـ ولی سرانجام با ظهور دو دانشمند بشزرگ ایرانی یعنی محمد زکریای رازی ود رقرن چهارم و بوبعلی سینا درقرن پنج به اکتشافات بزرگی در مورد تریاک دست زده و نوآوری شگرفی را در تحلیل درمانی این ماده ابداع نمودند و تقریبا در تمام کتب معتبر تاریخچه افیون به نام این دو دانشمند اشاره می گردد.

ـ سن متوسط معتادان در ایران بین 18 تا 35 سال گزارش گردید و به نظر می رسد جوانان طعمه های ساده تری برای مواد مخدر بوده و مصرف متوسط سالانه تهران و شهرهای مجاور آن مانند کرج، شهریار، ورامین معادل 118 تن در سال بوده .

ـ بیشترین عواملی که بر تقاضای مواد مخدر در تهران تأثیر گذاشته عبارتند از بیکاری، فقر و محرومیت، تبعیض اقتصادی، نیاز به بالا بردن انرژی، درآمد مازاد.

ـ بالاترین میزان زنان معتاد را در استان سیستان و بلوچستان با 39% داشته و در استان های کرمانشاه ، هرمزگان، همدان میزان اعتیاد زنان نزدیک به صفر است.

ـ در ارزیابی سال 1381 از سوء استفاده مواد مخدر در زنداندهای ایران که توسط سازمان زندان ها و با همکاری UNODC و انستیتوا روانپزشکی ایران در زندان های 5 استان ایران انجام گرفت

نکات زیر مورد توجه می باشد:

1ـ میزان شیوع مواد در بند زندانیان مرد را بین 30 تا 70% اعلام نموده

2ـ 54% از پاسخ دهندگان روش تزیرق هروئین را نیز آزموده بودند.

3ـ 74% زندانیان در اطاق هایشان و پس از آن در سرویس های بهداشتی بیشترین میزان مصرف صورت میگرفت

4ـ در بین کارکنان اجازه پمپ دست ساز برای تزریق تأیید گردید که برخی از پمپ های دست ساز را تا 10 بار و گروهی تا 20 بار از آن استفاده می نمودند.

5ـ 93% از زندانیان معتاد تزریق مشترک در زندان را تأیید نموده که اکثر اوقات از هیچ وسیله ضد عفونی استفاده نمی نمودند و گروهی از ادکلن و الکل و وایتکس جهت ضد عفونی استفاده می کردند.

6ـ اکثر مواد مخدر بصورت انبار کردن در معده، معقد، لابلای دندان های انتهایی و گروهی نیز بصورت جاسازی در لباس ، کتاب، دم پایی، و ساک و کیف وارد زندان می نمودند.

7ـ قیمت هر خوراک تریاک «اندازه یک عدس» بین 1000 تا 2000 تومان و هر گرم آن بین 3000 تا 4000 تومان و قیمت هر پست هروئین 5 گرمی حدود 10 تا 15 هزار تومان ارزش گذاری گردیده بود.

8ـ 71% از پاسخ دهندگان زندان زنان نوعی رابطه جنسی بین زندانیان زن را تأیید نمود.

ـ 30% معتادان تزریقی در ایران متأهل بوده و بخش قابل توجهی از آنان ارتباطات جنسی خارج از محدوده ازدواج داشته و استفاده از کاندوم در آنها نیز نادراست.

ـ پس از انقراض سلسله قاجاریه و به سلطنت رسیدن رضاخان انبوهی از درباریان و رجال مشهور و صاحب نام آن عصر از جمله خود رضاخان تریاکی بوده ولی مدتی پس از به قدرت رسیدن قانون استعماری خرید سوخته به جای تریاک را لغو کرد و در آن زمان حدود 50% افراد بالغ ایرانی تریاکی بودند و ایران یکی از بزرگترین تولید کنندگان و صادرکنندگان تریاک مرغوب جهان بود.

ـ[9] در سال 1310 (هـ .ق) رضاخان قانون انحصار تریاک و مجازات ارتکاب قاچاق مواد افیونی و تولید و توزیع غیر قانونی را وضع نمود و در آن زمان دستگاه حکومتی تریاک را فقط بعنوان منبع درآمدی دوستی قبول داشت.

ـ اداره تحدید تریاک در آن زمان وظیفه محدود ک ردن و کم کردن تریاک و خرید تریاک از شکاورزان را بعهده داشت ولی خود به نحوی کشاورزان را تشویق به کشت خشخاش می کرد.

ـ از عادت خاص رضا شاه هر روز صبح خدمتکار مخصوص او منقل نقره ای کوچکی پر از زغال خوب افروخته را به همراه بافور و انبر نزد شاه آورده و به سرعت حب تریاکی بر حقه بافور چسبانده و شاه لباس پوشیده و محیا ایستاده با پک های عمیقی تریاک را کشیده و به سرعت از کاخ خارج می شد و یغر از این دو نوبت در روز هیچگاه افزایش نداد.

ـ طبق گزاراشات ساواک و اشرف پهلوی به وسیله مصونیت سیاسی که داشت اقدام به امر قاچاق مواد مخدر در سطح گسترده و در حد بین المللی نموه و یکبار با خبری که روزنامه لومونو فرانسه براساس خبر ارسالی از سوئیس درج می کند دال بر بازرسی چمدان های اشرف و پیدا کردن مواد مخدر که به رسوایی می انجامد.

ـ در ماه های اول پیروزی انقلاب اسلامی ایران فتوای امام خمینی (ره) رهبر کبیر انقلاب فتوای «منع کشت خشخاش» و نابود کردن 33 هزار هکتار زمین های زیر کشت خشخاش صادر گردید و پخش هروئین را توطئه ای دانسته که و کلیه قاچاقچیان را مفسد فی الارض و محکوم به اعدام اعلام نمود.

ـ درسال 1359 مجازات مرتکبین قاچاق و … به تصویب شورای عالی انقلاب رسیده و با قاچاق مواد به شدت برخورد گردید.

ـ در 19 خرداد 1359 مجازات مرتکبین جرایم مواد مخدر و اقدامات تأمین و درمانی تصویب شد و این قانون کشت خشخاش، وارد کننده، فروشنده ، مخفی کننده ، دایر کننده و برای حمل مواد بیش از کیلو تریاک  و 5 گرم هروئین و کاکوئین و مرفین را محکوم به اعدام پیش بینی نمود.

ـ برای استعمال هر گونه مواد مخدر معمولا مجازاتی معادل 20 تا 74 ضربه شلاق و از یک تا پنج میلیون ریال جریمه نقدی و انتقال به اردوگاه های زیر پوشش قوه قضائیه در نظر گرفته شد.

ـ طبق یک برآورد اجمالی در دو دهه گذشته ایران مجموعاً حدود 5 میلیون کیلو کشفیات مواد مخدر داشته.

پیشنهادات مبتنی بر یافته های تحقیق[10]

با توجه به یافته های پژوهشی ضرورت دارد به منظور تبیین هر چه بیشتر عوارض به عواقب روحانی جسمانی، شخصیتی و اجتامعی مصرف مواد مخدر، اقدامات عملی ذیل از سوی نهادهای زیر صورت پذیرفت .

الف ـ پیشگیری:

کلیه اقدامات جمعی فردی، قانونی و … که به امید جلوگیری از معتاد شدن افراد بع مل می  آید:

1ـ پیشگیری ابتدایی:

جلوگیری از پیدایش برقراری آن دسته از الگوهای اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی زندگی است که نقش آن ها در افزایش خطر بزور اعتیاد شناخته شده است مانند: ارتباط با عناصر آلوده و ناباب و همچنین کنترل و نظارت هنرمندانه و غیر محسوس والدین به ارتباطات فرزندانشان و مطالعه دوستان آن .

2ـ پیشگیری اولیه:

 

در این مرحله هدف این است از تنفر از مواد مخدر و زیان آن با فرهنگ اصیل و آنچنان آمیخته شود که جامعه آزمودن آن را همچون نیش عقرب بداند اقدامات و آموزشهای اقشار آسیب پذیر باید به ن حوی صورت گیرد که افراد هرگز رغبتی به استعمال مواد مخدر از خودشان ندهند همان طور که رغبتی به خوردن موارد ندارند.

انتشار بروشورها و نشریات هشدار دهنده و توزیع آن بین جوانان و نوجوانان پسر و نیز نصب آن در معابر عمومی بویژه پارک ها، جنگلها، … موقعیت های وسوسه انگیز است.

بالا بردن سطح دانش و معلومات والدین از طریق کلاس های آموزشی خانواده به همکاری بخش فرهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر در شهرستان و سایر نهادها.

 

 

3ـ پیشگیری ثانویه:

در حقیقت باز پروری معتاد است که بتواند به زندگی عادی قبل از اعتیاد برگردد و بازتوانی تحقق یابد این پیشگیری یا باز پروری موجب می شود آثار و علائم بتدریج کم شود. در نتیجه وابستگی جسمانی معتاد در مرحله اول و پس وابستگی روانی او با بکارگیری شیوه های ویژه از بین برود .

ب ـ اقدامات مقابله ای وافیتس:

 

1ـ ایجاد شغل و فرصتهای شغلی برای از بین بردن زمینه ای بزهکاری چرا که بیکاری مهم ترین عامل وام الفساد بروز فقر و اعتیاد نتیجه قطعی فرار از واقعیتها شمرده می شود.

2ـ مسدود کردن راهها، معابر ورودی و خروج مواد مخدر بویژه مرزهای شرقی کشور، توسط نیروهای نظامی و انتظامی به منظور جلوگیری از ورود مواد به کشور.

3ـ مبارزه جدی با تهیه کنندگان و فروشندگان مواد مخدر در داخل کشور از طریق جستجو و تعقیب آنان توسط نیروهای مردمی (گزارش) انتظامی و قوه قضائیه.

4ـ اقدام جهت تأسیس و راه اندازی مراکز بازپروری مجهز به برخورداری از امکانات مورد نیاز و نیروهای متخصص و آگاه به منظور حمایت از معتادات برای بازگشت به زندگی.

5ـ حمایت همه جانبه از انجمن معتادان گمنام (برای آشنایی بیشتر با گروه).

درمان[11]

درمان سوء مصرف مواد مخدر شامل مجموعه ضد اخلاقی است که برای معالجه و بازتوانی معتاد بکار می رود و شامل سم زدایی ، درمان بیماری های همراه ارائه مشاوره فردی، گروهی و خانوادگی ، ا رائه پیشگیری های مددکاری و مراقبت بعد از درمان می باشد که معمولا توسط تیم تخصصی متشکل از پزشک ، مددکار اجتماعی، روانشناس، کار درمانگر روانی و … ارائه می شود.

در درمان اعتیاد نکات ذیل قابل اهمیت است:

1ـ درمان اعتیاد با همه مشکلات و موانع موجود امکان پذیر است ، اما از بیماری هایی است که درمان آن راه دشواری دارد.

2ـ یک برنامه درمانی باید نیازهای متفاوت و متنوع بیماری را در ابعاد جسمی، روانی، فرهنگی ، اجتماعی ، مذهبی، شغل و … مدنظر قرار دهد.

3ـ دوره درمانی باید متناسب با حجم ملاحظات، مشاوره و فعالیت های گروه درمانی و مددکاری تنظیم شود تا بیمار فرصت مناسب برای تطبیق و بازسازی خود را بپردازد.

4ـ در درمان اعتیاد ، مشارکت خانواده ، جامعه، محل کار و گروههای خودیار و مداخله آن ها در فرایند درمان، سبب سهیل در امر بهبودی می گردد.

5ـ برای دستیابی به بهبودی مداوم، بررسی منظم نیازهای فرد ، مسائل و موانع پیشرفت و ارزیابی منظیم ضرورت کامل د ارد.

6ـ برای بیمارانی که علاوه بر اعتیاد، مشکلات طبی همراه دارند، باید برنامه درمانی مناسب و توأم طراحی کرد تا به صورت همزمان در هر دو زمینه بهبودی حاصل می شود.

7ـ در درمان اعتیاد همیشه عود متحمل است و درمان یک فرایند طولانی است که در یک حرکت مارپیچی مراحل آن دارای نوسان خواهد بود .

8ـ تیم درمانی مناسب و متخصص می توانند با رعایت مسائل درمانی، از معتادین بهبود یافته به عنوان الگوهای مناسب درمان شده تحت نظارت تیم استفاده کنند.

کسانی که در فرایند بهبودی درگیر می شوند می بایست ضمن حفظ ارتباط تخصصی و حرفه ای و مراقبت های مناسب و اعتماد به مراجع، نسبت به راز داری ارتباط در فرایند درمان متعهد باشند.

ارزیابی[12]

ارزیابی اولین دقم در تشخیص علل اعتیاد و تصمیم گیری برای انتخاب بهترین روش درمانی برای یک معتاد می باشد.

برنامه درمانی

برنامه درمانی براساس نیازهای مراجعه پایه ریزی می گردد این برنامه باید محدوده خدمات مورد نیاز خود از جمله خدمات طبی، شغلی، خانوادگی و روان شناسی را شامل می گردد.

برنامه درمانی بیماران مختلف متفاوت بوده و در واقع طرح درمانی همیشه یک نسخه تک دوز و منحصر به فرد است و نمی توان از آن برای سایر افراد استفاده کرد.

سم زدایی

در دوره سم زدایی علام مجرومیت که به علت قطع مواد ایجاد شده است، وجود دارد. در زمان سم زدایی مراقبت های طبی که برای رفع مشکلات پزشکی ناشی از مصرف و قطع مصرف مواد نیاز است ارائه می گردد.

 

مشاوره

مشاوره با فرد یا گروه تکنیکی است که با آگاهی دادن متقاعد ساختن، تشویق کردن و اظهار عقیده و دادن اطمینان مجدد به فرد کمک می کند تا فرد مشکلاتش را واقع بینانه که ببیند و روش هایی برای مقابله با آ نها طراحی می کند.

مشاوره از حیث جنبه های مختلف مشکل توسط تیم درمان در ابعاد پزشکی ، روانی و مددکاری اجتماعی ارائه می گردد.

مشارکت خانواده

 

مشارکت خانواده یک اصل اساسی در درمان است مصرف کننده مواد به تنهایی قادر به ترک نمی با شدو نیاز به کمک و پشتیبانی خانواده و افراد کلیدی دیگر دارد تا بهبودی اش تداوم یابد اثر مشارکت خانواده به قدری اهمیت دارد که در پاره ای زمان ها زوج درمانی به عنوان یک روش درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

پیشگیری از عود

پیشگیری از عود شامل استراتژی ها در راهکارهایی می گردد که پرهیز از مواد را تهسیل می کند و به فرد کمک می کند تا موقعیت ها و افکار و فعالیت های خطرناک را که باعث تحریک مصرف مواد می شود شناسایی و راهکار مناسب مقابله ای را انتخاب کند.

مراقبت پس از ترک و پیگیری

مراقبت پس از ترک و پیگیری برای تداوم بهبودی ضروری است .

این سرویس ها عبارتند از:

ـ مشاوره که باید باعث افزایش انگیزه یادگیری مهارت های چگونگی مقابله با مصرف مواد و تسهیل در اصلاح ارتباطات بین فردی و افزایش توانایی های فردی برای کار در جامعه باشد گردد.

ـ گروههای خودیاری که از اجزاء درمان تخصصی می باشد.

ـ خانه های بین راهی که برنامه های اقامتی جهت معتادینی می باشد که در نیمه راه بهبودی هستند یک خانه بین راهی باید برای مقیمات خود پشتیبانی و حمایتی مشابه خانواده فرد ایجاد کند تا فرد بتواند مستقل و پاسخگو و مسئولیت پذیر در دنیا واقعی زندگی کند.

ـ آموزش مهارت های کاری می بایست در یک برنامه جامعه درمانی طراحی می شود.

ـ سازمان های خودیاری تلاش می کند تا جریان کمک های دو طرفه ای را بین افراد و گروه های دارای مشکل و شبیه هم ایجاد کند اهداف اولیه گروه های خودیاری نظیر الکی های گمنام تا معتادین گمنام عبارتنداز : دستیابی به پرهیز کامل از الکل یا سایر مواد . ایجاد تغیرات موثر در ارزش های فردی و رفتارهای بین فردی ایجاد مشارکت مداوم بین افراد در تبادل تجربیات و کمک به افراد با مشکل مشابه .

درمان وابستگی به مواد مخدر نیاز به طیف وسیعی از مهارت ها درک و تجربیات دارد بهبودی، هدف نمایی درمان می باشد و از زمانیکه معتاد خود را قادر به ادامه زندگی نمی بینید شروع می شود و به تغییرات اساسی و در سبک و روش زندگی ختم می شود.

اهداف درمان

اهمیت و توجه به شرایط و وضعیت موجود بیماران و وجود تفاوت های فردی و نقاط ضعف و قوت و نگرش های موجود آن ها در درمان اعتیاد اهداف متفاوتی را به وجود می آورد که به تناسب تطبیق با شرایط خاص بیمار انتخاب می شود اصل ذیل می تواند به عنوان هدف بیماران انتخاب شود.

1ـ رسیدن به زندگی عادی از مصرف مواد .

2ـ افزایش انگیزه ی بسیار برای حفظ پرهیز.

3ـ حذف رفتارهای ضد اجتماعی بیمار و بهبود و روابط اجتماعی او.

4ـ کمک و ارتقا عمل کرد بیمار بر جنبه های مختلف زندگی.

5ـ رسیدن به مطلوب ترین حالت بدنی از نظر طبی بهبود عملکرد سیستم بدن.

6ـ شناسایی درمان اختلالات روانپزشکی در فرد.

7ـ بهبود روابط اجتماعی فرد و خانواده ، دوستان، و جامعه .

8ـ بهبود مجدد عملکرد حرفه ای بیمار جهت استقلال اقتصادی.

9ـ ارتقا ارزش های فرهنگی و معنوی بیمار.

10ـ کسب مهارت های لازم در مواجهه با مشکلات زندگی و ارتقا عملکرد و مقاومت در برابر ناملایمات.

11ت ارتقا ظرفیت های فردی و شخصیتی مربوط به رشد بیماران که منجر به افزایش شناخت می گردد.

12ـ و …

باتوجه به انتخاب هدف یا اهداف تعیین شده در فوق توسط بیمار برنامه ی درمانی با مشارکت بیمار و خ انواده تنظیم می گردد. که در آن توجهه به ظرفیت های موجود در جامعه دقت بر استفاده از منابع و فرصت های موجود مشخص کردن فلسفه درمانی برای پرسنل انتخاب شیوه های درمانی موثرترند برنامه درمانی طراحی می گردد.

اصول کلی درمان[13]

اعتیاد بیماری مزمن پیشرونده ای است که عوامل ژنتیکی ، جسمی، روانی و اجتماعی درشروع و تد اوم  آن دخالت دا رند آنچه اهمیت دارد این موضوع می باشد که فرد معتاد براساس شرایط و ویژگی های خود به برنامه درمانی مناسب هدایت گردد. طبعاً برای انتخاب برنامه درمانی مناسب برای بیمار ملاک های مشخصی وجود دارد که عبارتند از : نوع و مقدار ماده مصرفی ، شیوه و الگو مصرف، مدت اعتیاد ، شدت وابستگی فرد و اختلالاتی که اعتیا برای وی ایجاد کرده است مانند ناراحتی جسمانی ناشی از اعتیاد و یا اختلال در روابط اجتماعی، خانوادگی و یا حرفه ای وی، میزان حمایت اجتماعی که فرد از آن برخوردار می باشد.

میزان تحصیلات و درآمدی ویژگی های شخصیتی و تجارت قبلی بیمار برای درمان اعتیاد، نوع واکنش، او به درمان انتخاب شده در دسترس بودن برنامه درمانی چگونگی مصرف د اروهای دیگر و … از جمله عواملی هستند که باید در درمان مورد توجه قرار می گیرد.

برنامه های درمانی می توانند به 3 صورت : سرپایی، اقامتی و نیمه اقامتی اجرا می شود.

در شکل درمان های سرپایی، هزینه های درمان کاهش یافته و فرد شرایط طبیعی زندگی خود را حفظ خواهد کرد بنابراین در صورت موفقیت در درمان امکان اینکه بیمار مهارت های لازم را جهت مقابله با مشکلات محیط خود بیاموزد وجود خواهد داشت و می تواند به کمک درمانگر برای اصلاح و بهبود و روابط اجتماعی ف خانوادگی ، حرفه ای و … خود به اقدمات مناسب دست بزند.

انواع درمان

درمان اعتیاد به دو نوع دارویی و غیر دارویی تقسیم می شود:

الف ـ درمان دارویی

درمان های دارویی عموماً به عنوان شروع فرایند درمان شناخته شده اندکه از سم زدایی آغاز می گردد. برای سم زدایی روش های متنوعی وجود دارد که حتی با کم کردن تدریجی مقدار ماده ی مخدر مصرفی نیز بیماران موفق به سم زدایی می گردند اما روش های شایع سم زدایی به شرح ذیل می باشند:

1ـ سم زدایی با کلونیدین به صورت قرص یا چسب.

2ـ سم زدایی با لوفکسیدین .

3ـ سم زدایی سریع با کلونیدین همراه با فاتر کسون یا نالوکسان

4ـ سم زدایی با بوپره نورفین زیربانی (قرص یا محلول)

5ـ سم زدایی با متادون

6ـ سم زدایی با کمک طب سوزنی

7ـ سم زدایی با متادون و کلونیدین

8ـ سم زدایی فوق سریع به کم بیهوشی

9ـ سم زدایی با LAAM که کمتر در کشور رایج است و به علت زمان شروع تأثیر آن که بسیار آهسته می باشد و طولانی الاثربودن آن بیشتر به عنوان درمان نگهدارنده بکار می رود.

با توجه به اینکه سم زدایی بخش اولیه و جزئی درمان می باشد چنانچه پس از سم زدایی از سایر روش های درمانی و از جمله درمان نگهدارنده استفاده نشود خطر عود بسیار بالا می باشد لذا شناخت روش های متنوع درمان نگهدارنده دارویی ضرورت می یا بد. عمده ترین روش های درمان نگهدارنده دارویی به قرار ذیل است:

1ـ درمان نگهدارنده با متادون

2ـ درمان نگهدارنده با نالترکسون

3ـ درمان نگهدارنده با LAAM

ب ـ درمان های غیر دارویی

عمده ترین روش های درمان های غیر دارویی به شرح ذیل می باشد:

1ـ مصاحبه انگیزشی

2ـ پیشگیری از عود

3ـ آموزش مهارت های تطابقی

4ـ شبکه درمانی

5ـ قرارداد مشروط

6ـ درمان دادگاه مدار

7ـ درمان اجتماع مدار

8ـ شرکت در گروه های خودیاری مخصوص NA

9ـ آموزش گروهی خانواده

10ـ مدیریت مورد

در درمان اعتیاد روش های متنوعی وجود دارد که هر روش محدودیت و امتیازات خاص خود را دارد مهمترین انواع روش های درمانی به شرح ذیل می باشد:

ـ درمان بیولوژیکی[14]

ـ درمان های اعتقاد به سلامتی

ـ درمان های تغییر رفتاری

ـ درمان های برنامه ریزی فردی

الف ـ درمان های بیولوژیکی

هدف از این درمان ها قطع وابستگی فیزیولوژیک و روانی به مواد مخدر است که به اشکال ذیل مورد استفاده قرار می گیرد:

قطع ناگهانی مواد مخدر:

چون سندرم ترک یک جریان محدود و کوتان مدت است مثلا در هروئین و مورفین بین 3ـ 2 روز تمام می شود و برخلاف سندرم قطع بنزودیازپین ها و الکل با همه شدتی که وجود دارد خطر پزشکی وجود ندارد پس درمان همراه با درمان ترکیبی یک روش مناسب است تا ترک عوارض کمتری داشته باشد.

کلونیدین

بیشتر به عنوان داروی ضد فشار خون و برای بیماران سرطانی استفاده می شود و موارد مصرف آن شامل:

ـ در سم زدایی متادون، هروئین، مورفین ، مپدیردین و …

ـ در آماده کردن فرد جهت قرار گرفتن روی نالتروکسان.

ـ در کاهش عوارض ترک همراه با قطع الکل و تنباکو استفاده می شود.

این دا رو در کاهش بی قراری و تعریق حاصل از ترک بسیار موثر است امادر کاهش اضطراب اثر کمی داشته و به ویژه چون علائمی شبیه مواد مخدر اپیوئیدی ایجاد نمی کند مورد قبول معتادان نمی باشد عوارض ترک این داو مثل خواب آلودگی و فشار خون همه شایع است.

 

نتیجه گیری :

 

 

یکی از عوامل اعتیاد فقر فرهنگی (میزان تحصیلات) فرد به گرایش به اعتیاد است طبق تحلیل ها به این نتیجه رسیدیم که 84% جوانان و نوجوانان دا رای مدرک زیر دیپلم که از بین تعداد 14% کلا بیسواد و 31% تنها سواد ابتدایی دارند و عوامل دیگر بیکاری است که باعث اعتیاد می شود یافته ها نشان می دهد که 14% افراد بیکار و 79% مشاغل آزاد و واسطه گری را عهده دار می باشند روابط اجتماعی (دوستان ناباب) یکی دیگر از عوامل جوانان به اعتیاد است و به این نتیجه رسیدیم که 31% پرسش شوندگان بعلت عدم تشخیص صحیح دو دوست یابی به اعتیاد روی آروده اند و این فرضیه تأیید گردیده است فرضیه دیگر محیط خانوادگی ناسالم است که باعث گرایش جوانان به اعتیاد می شود. در مورد فرضیه فوق با بررسی یافته ها به این نتیجه رسیدیم. که 3% پرسش شوندگان و براثر داشتن محیط نامناسب خانوادگی به اعتیاد روی آورده اند و فرضیه ما مورد تأیید قرار گرفته است.

 

منابع و ماخذ:

 

اعتیاد سبب شناسی، پیشگیری و درمان، محمد مهدی امیری سال انتشار 1389، چاپ معرفت.

اعتیاد و آسیب شناسی خانواده دکتر حبیب آقا بخشی سال انتشار 1378 دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر . تألیف دکتر ماهیار آذر عضو هیئت علمی د انشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی سال انتشار 1389، انتشارات ارجمند.

کلینکه، کریس. (1382) مهارت های زندگی ، ترجمه شهرام محمد خانی ، انتشارات اسپند هنر.

حسنی، پرخیره، (1382) آخرین روش علمی ترک سیگار، چاپ دوم، تهران: انتشارات پرشکوه.

علل و عوامل گرایش به اعتیاد در نوجوانان و جوانان . تألیف دکتر هادی میرعلی، سال انتشار (1384) انتشارات امیر محمد.

 

[1] . اعتیاد سبب شناسی ، پیشگیری و درمان ، ص21.
[2] . اعتیاد، سبب شناسی، پیشگیری و درمان، ص23.
[3] . اعتیاد در نوجوانان و جوانان ، ص167.
[4] . علل و عوامل گرایش اعتیاد در نوجوانان ، ص129.
[5] . ک علل و عوامل گرایش جوانان به اعتیاد ، ص134.
[6] . ک اعتیاد سبب شناسی، پیشگیری و درمان ، ص 40.
[7] . ک اعتیاد و مواد مخدر ص 113.
[8] . ک دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر ، ص 217.
[9] . ک دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر ص 221.
[10] . کتاب اعتیاد در جوانان و نوجوانان ، ص182.
[11] . ک اعتیاد، سبب شناسی ، پیشگیری و درمان، ص86.
[12] . ک اعتیاد سبب شناسی، پیشگیری و درمان، ص87.
[13] . اعتیاد ، سبب شناسی، پیشگیری و درمان ص 93.
[14] . ک اعتیاد سبب شناسی، پیشگیری و درمان ، ص99.