«مدافعان حرم، مجاهدان فی سبیل الله»
زینب کودزری
«تقدیم به روح بلند شهید مدافع حرم محمد زهره وند»
چکیده
جهاد و دفاع از ارکان مهم اسلامی و حکومت اسلامی است. بر اثر مجاهدت افراد است که استقلال و هویت جامعه اسلامی حفظ و در برابر دشمنان ایمن می شود. اهمیت جهاد در اسلامی به حدی است که ارزش اعمال نیک و پاداش آن، در بسیاری از موارد باعث پاداش و عظمت جهاد مقایسه و سنجیده می شود. جهاد و دفاع از حریم ولایت از ابتدای اسلام همیشه اهمیت داشته و دارد.زمانی که به خانه دخت پیامبر هتک حرمت شد و اصحاب پیامبر به دفاع برخواستند یا حتی در حال حاضر وقتی به حرم امام حسین علیه السلام، سایر عتبات عالیات و حرم حضرت زینب سلام الله علیها هتک حرمت شد و مسلمانان از شیعه و سنی به دفاع از حریم ولایت برخواستند. از آنجا که هتک حرمت و بی ادبی نیروی کفر نسبت به اماکن مقدمه شیعیان همیشه بوده و قطعا ادامه خواهد داشت و دفاع از حریم معصومین و حتی دفاع از ملت شیعه و مسلمان برعهده دیگر مسلمانان است، محقق برآن است تا به صورت تخصصی بحث جهاد و دفاع را بررسی نماید. گردآوری مطالب به شیوه ی کتابخانه ای بوده و از منابع روایی و فقهی استفاده شده است. پرداختن به موضوع جهاد و دفاع در اسلام با توجه به شبهه های عمیق کنونی، نسبت به مدافعان حریم ولایت قطعا می تواند راه گشا باشد.
واژگان کلیدی: جهاد، دفاع، حرم، مدافعان حرم، مجاهدین، سبیل الله
مقدمه
«وقاتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین کله لله…» انفال/39
زمانی که توطئه اسلام هراسی غرب در دنیا به ثمر نرسید، سران استکبار در غرب تصمیم گرفتند توسط به وجود آمدن گروهک های تروریستی موجودیت اسلام را به خطر بیندازند. طولی نکشید گروهک داعش از کشورهای خاورمیانه سر برآورد و بعد از آن گروهک های دیگر هم به وجود آمد. روز به روز اعضای این گروهک بیشتر می شد و از کشورهای مختلف اروپایی، آسیای غربی عضو می گرفت. خسارات فراوانی نیز از ناحیه این تروریست های تکفیری دامنگیر مسلمانان و حتی غیر مسلمانان شد که البته می توان اقدامات این گروهک ها را هم در راستای همان ایده ی اسلام هراسی دانست. قتل های وحشیانه افراد بی گناه از هر مذهب و ملیت، تکفیر کردن افراد، عادات و رسومات عجیب، تخریب اماکن باستانی و اغلب مذهبی از خسارات وارده به جامعه اسلامی از ناحیه این افراد و گروهک ها بود.
در این میان نیروهای مقاومت در هر نقطه دنیا مثل ایران، افغانستان، پاکستان و لبنان به کمک مظلومان تحت ستم این گروهک ها شتافتند و با جهاد و در راه خدا کوشیدند تا هرچه زودتر ریشه این عمال استکبار کنده شود. و قطعا فتنه این جنگ نا برابر به خودشان برخواهد گشت. «ومکروا و مکر الله و الله خیر الماکرین» محقق در این تحقیق بر آن است تا فلسفه جهاد دفاعی در چند سال اخیر در برابر اعمال وحشیانه این دشمنان خونریز را مشخص کند.
الف: معانی و اصطلاحات
1- معنای لغوی و اصطلاحی جهاد
جهاد در لغت از ریشه جَهد و جُهد گرفته شده است. جُهد به معنای وسعت، قدرت، توان و طاقت و جَهد به معنای سختی و مشقت است. اگر جهاد را از ریشه جُهد بدانیم در آن صورت مجاهد به کسی می گویند که هر آنچه از قدرت و توان و نیرو به کف دارد تا آخرین حد وسعتش در راه هدف به کار می گیرد. و اگر جهاد را از ریشه جَهد بدانیم مجاهد کسی را گویند که با طیب خاطر در دشواری ها گام بگذارد و برای رسیدن به اهداف خود در عرصه یپکارها، سرافرازی را جست و جو کند[1] و جنگ را از آن جهت جهاد می گویند که تلاش توام با رنج است.[2]
بنابراین جَهد مرادف مشقت و جُهد مرادف طاعت و پیروی است.
صاحب اقرب الموارد، سعید الخوری الشرتونی، معنای «فلانی جهاد کرد» را آن می داند که قدرت خود را به کار انداخت و متحمل مشقت و تلاش رنج آمیز گشت.[3]
(و من جاهد فانما یجاهد لنفسه ان الله لغنی عن العالمین) عنکبوت/6
در کتاب معروف کنز العرفان آمده است: جهاد مصدر است از جاهَدَ، یُجاهدُ، جِهاداً، مجاهدهً:
جهاد به معنی سخت و سفت و جُهد و جَهد به معنای قدرت و توان و نیرو است. شاهد این معناهم این آیه شریفه است. که می فرماید: (والذین لایجهدون الا جُهدَهم)
که در اینجا جُهد به هر دو صورت قرائت شده و به این معناست: آن کسانی که جز قدرت و نیروی خویش امکاناتی ندارند[4]. جهاد در السنه فقها از همان ریشه لغوی گرفته شده عبارت است از نهایت کوشش و تلاش با مال و جان در راه مبارزه با دشمنان حق و اعتلای کلمه الله و از بین بردن باطل.
جهاد شرعاً یعنی قتال با کفاری که بر آنها ذمه ای نیست.[5]
صاحب الجواهر در تعریف اصطلاحی جهاد می گوید: الجهاد بذل النفس و المال و الوسع فی اعلاء کلمه الاسلام و اقافه شعائر الایمان. در شرح لمعه آمده است الجهاد شرعاً بذل النفس و ما یتوقف علیه من المال فی المحاربه المشرکین او الباغین فی سبیل اعلاء کلمه الاسلام علی وجه مخصوص.
در کاربردهای متفاوت قرآنی و در عرف مسلمین، کلمه جهاد بار ارزشی مثبت دارد، و کلمه سفک دماء بار ارزشی منفی. یعنی درست است که جهاد از نظر لغوی به معنای هرگونه تلاش و کوشش به منظور تحقق بخشیدن به هر هدفی است. لکن قرآن کریم و پیروان آن فقط جنگ مسلین بر ضد کفار و مشرکین را جهاد می نامد و از اطلاق این لفظ بر فعالیت های رزمی و کفار و مشرکین اجتناب می کند و به نظر می رسد در رابطه با بحث ما معنای مناسب تر جهاد همان معنایی است که از ریشه جُهد گرفته می شود. زیرا جهاد در این معنی با آنچه از نظر قوانین شرعی مطرح است نزدیکی بیشتری دارد.[6]
در کتاب المنجد جِهاد به معنای پیکار وبرای حمایت از دین آمده است.[7]
همچنین در معارف و معاریف جهاد، کوشش توام با رنج، تلاش در کار با آنچه در توان باشد، معنا شده است.[8]
در کتاب مفردات قرآن اینطور آمده است: جهاد و مجاهده: به کار گرفتن نهایت توان و قدرت در جهت دفع دشمن.[9]
2- معنای لغوی و اصطلاحی دفاع
دفاع در لغت به معنای دور نمودن است. دفع دادن، حمایت نمودن، کنار کردن و دور کردن، معانی است که درباره این کلمه به کار رفته است. اگر دفع با الی متعدی شود به معنی دفع دادن است: فادفعوا الیهم اموالهم و اگر باعن متعدی شود به معنی حیات و یاری است: ان الله یدافع عن الذین آمنوا. اگر متعدی لنفسه شود، معنای دور ساختن می دهد: ادفع بالتی هی احسن، السیئه» سیئه مفعول ادفع است. از مجموع این معانی به دست می آید: دفاع در مقابل هجوم و تهدید شکل می گیرد.[10]
دفاع در اصطلاح عبارت است از راه ها و روش هایی که در جنگ برای جلوگیری از حملات دشمن اتخاذ می شود. امام خمینی دفاع را اینگونه تعریف می کند: جنگیدن برای حفظ استقلال کشور و دفع اجانب یعنی مقاومت در برابر دشمن و راندن آن ها از سرزمین اسلامی.[11]
در کتاب المنجد، دفاع: راه و روش که در جنگ ها برای جلوگیری از حمله دشمن اتخاذ می شود، معنا شده است.
دافع، مدافعه، دفاعاً عنه: از او پشتیبانی کرد و یاریش نمود.[12]
3- معنای لغوی و اصطلاحی حرم
در المنجد معنای حرم اینطور آمده است:
الحَرم (ج اَحرام): آنچه انسان از آن حمایت و دفاع می کند، آنچه هتک حرمت آن جایز نیست.[13]
در معارف و معاریف هم حرَم اینطور معنا شده است.
حَرَم: ج اَحرام، هر آنچه مورد حمایت شخص بود و وی از آن دفاع نماید. مانند پردگیان و جز آن.[14]
4- معنای لغوی و اصطلاحی شهید
شهادت به معنای کشته شدن در راه خداست. وجه تسمیه چنین قتلی پایه این جهت است که ملائکه رحمت بدین صحنه حضور می یابند و به این وجه شهید به معنی مشهود ست و یا به این جهت است که ملائکه رحمت بدین صحنه حضور می یابتد و به این وجه شهید به معنی مشهود است و یا به این سبب که خدا و فرشتگان به دخول شهید به بهشت گواهی می دهند. یا به این لحاظ که شهید به همراه انبیا در قیامت بر دیگر امم گواهی دهند. یا چون شهید زنده و حاضر است به موجب: احیاء عند ربهم یرزقون. و یا به این جهت که وی به شهادت حق قیام نمود تا کشته شد.[15]
شهید: هوالمحتضر، فَتَسمیتُهُ بذلک الحضور الملائکه: تَتَنزَلُ علیهم الملائکه الاتخافوا (فصلت/30) او لانهم یشهدون فی تلک الحالهِ ما اُعدَلهم من النعیمِ، اولانَّهم تشهد ارواحهم عندالله. کما قال: ولا تحسبنّ الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم برزقون.[16]
ب: شناخت جهاد
1- نیاز به جهاد
ولولا دَفعُ الله الناسَ بعضهُ ببعضٍ لهدمَت صَوامِعُ وَببعٌ وَ صلواتٌ وَ مساجدُ لذکَرُ فیها اسمُ اللهِ کثیراً وَ لینصُرنَ مَن ینصرهُ ان الله لقویٌ عزیزٌ. حج/ 40.
و اگر خدا بعضی از مردم را با بعضی دیگر دفع نکند، همانا صومعه ها و معابد و مساجد که در آن نماز و ذکر خدا می شود. همه خراب و ویران می شد. و هر که خدا را یاری کند البته خدا او را یاری خواهد کرد؛ بدرستی که او هر آینه توانای غالب است.
جهاد همواره به منظور جلوگیری از چپاول و مطالع جبارانی که اسلام را با منافع خودشان در تضاد می بیند، لازم است صورت بگیرد و برای بسط عدالت باید پرچم جهاد همیشه در اهتراز و این شمشیر همواره در حرکت باشد.[17]
اسلام نیز نظام کاملی است که می خواهد دیگر نظام های باطل و ستمگر را نابود کرده و خود که سیستمی صالح، متعادل و طالب سعادت همه ی انسان هاست، به جای همه آن ها بنشیند و زمام امور توده ها را به دست گیرد. سیتمی که بشریت را از مفاد، فحشاء و تجاوز به حقوق یکدیگر بازداشته و خوشبختی و رستگاری آن را در حال و آینده تصمین می نماید.[18] دعوت اسلام را این راه معینی راه اصلاح و تجدید بنای جوامع و تمام ملت ها و نژادها را در بر می گیرد.
اگر امت اسلامی توانایی های ممکن خود را با کوشش های پیگیر در مسیر برانداختن رژیم های فاسد به کار نیندازد و جهاد لازم را به جا نیاورد، به هدف های مطلوب نرسیده و نمی تواند به آرزوی اصیل خود یعنی ایجاد جامعه ی برین جامه عمل بپوشاند. جامعه ای که در آن حق و عدالت حاکم باشد و در مسیر فضیلت گام بردارد. جامعه و امتی که خداوند متعال ویژگی های آن را در قرآن چنین بیان می کند: کنتم خیر امه اخرجت.[19] (آل عمران/110)
از طرفی ملتی که دائما در حال جهاد و آماده دفاع و بیدار و هوشیار باشد، پیوسته پیروز و سرافراز است امامتی که دائماً در حال غفلت و خوش گذرانی باشد دیری نمی پاید که از عرصه حیات حذف شده و جای خود را به ملت جهادگر و زنده دیگری می دهد.[20]
دیگر جهتی که هدایت مسلمان به جهاد دارد این است که هر انقلابی که براساس ارزش های خاص به وجود آمده باشد برای آنکه باقی بماند و با انحراف و شکست مواجه نشود، لازم است افرادی مصمم، مقاوم و هماهنگ با موازین آن ساخته و تربیت کند تا انقلاب مزبور را نگهداری کرده و پیش ببرند. برای ساخته شدن چنین افرادی راهی جز اینکه آنها را در کشاکش حوادث مربوط به آن انقلاب قرار بدهند تا راه های پرفراز و نشیب را در مسیر انقلاب بپیمایند وجود ندارد. چون رشد و شکوفا شدن استعدادها جز از این راه فراهم نیست و این قانونی است کلی و سنتی از سنن آفرینش.[21]
ج
2- انواع جهاد
1:جهد با نفس: با کسب علوم شرعی که منجر به روشنایی بصیرت انسانی می گردد و با استقامت براعمال نیک مبنی بر علم صحیح، راه درست زیستن برای انسان واضح و روشن می شود.
و از جمله جهاد با نفس، ایستادن در برابر خواسته های نفسانی و تمایلات درونی انسان برای غوطه ور شدن در اعماق شهوت های حرام می باشد و خداوند تعالی در آیه 69 سوره عنکبوت می فرماید: والذین جاهدوا لَنهدینَهم سبلنا: کسانی که در راه ما تلاش و جهاد نمایند، آنان را به راه های خود رهنمون می کنیم.
و همچنین از جمله جهاد با نفس: بخشیدن مال و خرج نمودن در را های خیریه به طور عام و بخشش برای جهاد فی سبیل الله به طور خاص می باشد. خدای تعالی در آیه 60 سوره انفال: و ما تنفقوا من شیء فی سبیل ا… یوف الیکم و انتم لا تظلون: هر آنچه در راه خدا صرف نمایید، پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می شود و هیچگونه ستمی نمی بیند.
2- ایستادگی در برابر شیطان: شیطان انسان را با میل به حرام اغوا می کند که مقاومت در برابر مکروهای شیطن نوعی جهاد محسوب می شود.
3- تلاش و مجاهدت در برابر فاسقین و به وسیله دعوت دادن به اعمال نیک و نهی کردنشان از اعمال بد و آن ها را با بهترین روش توجیه و راهنمایی نمودن.
4- تلاش و کوشش در برابر افراد منافق صفت: که با امر به معروف و نهی از منکر، شبهات آنان را باطل کنیم و بی ارزش و پوچ بودن ادعاهای آنان را اعلام کنیم.
5- ایستادگی در برابر کفار: با دعوت دادن و جنگیدن با آن ها امکان پذیر است.[22]
مطلبی که بیان شد، بیشتر به انواع جهاد بر جهت اخلاقی اشاره داشت اما به جهت فقهی جهاد بر چهار قسم است:
1- جهاد ابتدایی با مشرکان برای دعوت آنان به اسلام.
2- جهاد با کفاری که می خواهند بر مسلمانان هجوم آورند به گونه ای که مسلمانان از تسلط آنان بر سرزمین خود، و یا به یغما رفتن اموال شان- اگرچه ناچیز باشد- و اموری که از آن ترس دارند.[23]
3- جهاد با کسانی که کشتن انسانی محترم یا گرفتن مالی و یا به اسارت بردن زنی را قصد می کند؛ خواه قاصد مسلمانان باشد خواه کافر، چی کافر حربی باشد و چه کافر غیر حربی، و از همین قسم است جهاد کردن اسیری از مسلمانان که در میان مشرکان است، در حالی که قصدش دفاع از جام خود باشد [نه کمک به مشرکان] و گاهی قسم سوم را «دفاع» می نامند، نه جهاد. که این نام بهتر است.
4- جهاد با کسی که از اطاعت امام معصوم علیه اسلام بیرون رود.[24]
3- جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی
جهاد به دو صورت کلی به دو نوع جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی تقسیم می گردد. جهاد دفاعی جنگ و مبارزه ای است که در صورت تجاوز دشمنی به حریم مسلمین واجب و لازم می گردد. و آیات متعدد قرآن به آن دستور دارد مانند: اُذنَ للذینُ یقاتَلون بِانهم ظُلموا و ان الله علی نَصرهِم لقدیر. (حج/39).
جهاد ابتدایی نیز، جهادی است که مسلمانان ابتداءاً به جنگ وارد می شوند، بدون اینکه طرف مقابل ابتدا جنگ را آغاز کرده باشد.
و ما یکم لا تقاتلون فی سبیل الله و المستضعفون من الرجال و انساء والولدان (نساء/79)
چرا در راه خدا و در راه مردان و زنان و کودکانی که به دست ستمگران تضعیف شده اند، پیکار نمی کنید؟
فقهای سنتی، جهاد ابتدایی را تنها در زمان امام معصوم یا پیامبر ممکن می دانند و انجام آن را بدون اجازه ی معصوم خطا می دانند. (برخلاف فقهای سیاسی یا جهادگرا همچون آیت الله خمینی و آیت الله خامنه ای). برخی از دانشمندان اسلامی نیز همانند سید مصطفی محقق داناد جهاد در اسلام را حتی در زمان امام معصوم تنها محدود به جهاد دفاعی می دانند.[25]
4- جهاد ابتدایی و هدف از آن
جهاد ابتدایی به معنای جنگ با مشرکان و کفار برای دعوت آنان به اسلام و توحید و برقراری عدالت است. در این نوع جهاد که مسلمان آغاز گر نبودند، هدف از بین بردن سیطره ی کفر و فراهم آوردن امکان گسترش دین الهی است.
از نظر فقهای امامیه وجوب جهاد ابتدایی به اجازه ی امام معصوم است. اما به نظر برخی اجازه ی امام معصوم و نایب خاص او لازم نیست و حتی نایب عام امام هم می تواند به حکم عقل و به دلایل بسط توحید و جلوگیری از ظلم به جهاد ابتدایی روی آورد.[26]
هدف از جهاد ابتدایی:
1- برداشتن موانع از سر راه نشر و تبلیغ اسلام
اسلام آئینی است که تمام تلاش خود را در راه سعادت و کرامت انسان ها، و رهایی مستضعفان به کار گرفته است و در آن حقوق همگان به طور یکسان رعایت می گردد. ولی این آئین به هنگام گسترش قهرا با قدرت های شیطانی که سد راه آن خواهند شد روبرو خواهد گردید.
همه ما می دانیم تبلیغ تنها نمی تواند آنچنان که باید حقایق را پیش برد[27]. زیرا تبلیغات محیط آزادی می خواهد که در آن افراد بتوانند پس از شنیدن تجزیه تحلیل و سپس انتخاب کنند. در این صورت وقتی نیروهای کفر حاضر به تبلیغات آزاد نباشند، گاهی باید با توسل به قدرت، آزادی را به دست آورد یقاتلونکم حتی یردوکم عن دینکم ان استطاعوا. (بقره/217)
یعنی نه تنها سد راه گسترش اسلام می شوند، بلکه می خواهند شما را هم از این راه بازگردانند و در این راه موارد خداوند راهکار اصلاحات را زدودن جهل و شرک از چهره ی جامعه و ترویج ارزش های قرآنی و عبودیت پروردگار عالم می داند.
2) حمایت از مستضعفان و آزادی آن ها از چنگال ظالمان
گاهی مستضعفین که تحت ستم قرار گرفته اند، دست استغاثه به سوی مسلمین دراز کرده و از آن ها می خواهند که آن ها را از دست ستمگران برهاند. خداوند در قرآن کریم تصریح کرده:
و مالکم لا تقاتلون فی سبیل الله و المستضعفین من الرجال و انساء …[28] (نساء/7)
3) نابود ساختن شرک و بت پرستی
اسلام با وجود اینکه مردم جهان را به انتخاب این دین و آئین که کاملترین دین هاست دعوت می کند، آزادی عقیده محترم شمرده و به اقوامی که دارای کتاب آسمانی هستند، فرصت می دهد تا یا تفکر اسلام را بپذیرند، و اگر نپذیرفتند با آن ها به طور اقلیت هم پیمان معامله کرده و همزیستی مسالمت آمیز دارد.
ولی بت پرستی دین و آیین نیست که محترم شمرده شود، بلکه یک خرافه و انحراف است که باید ریشه کن شود.
«و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین لله»
و به همین دلیل اسلام دستور می دهد شرک و بت پرستی به هر قیمتی شده، حتی به قیمت جنگ و خونریزی از جامعه بشریت ریشه کن شود.[29]
5- جهاد دفاعی و هدف از آن
قرآن کریم در آیات پرشماری درگیری مسلمین با دشمنان را در صورتی مجاز می داند که مسلمین از ناحیه دشمنان مورد تعرض قرار گیرد. لذا اکثر جنگ های پیامبر اسلام در طول ده سال دفاعی بوده است. از جمله آیاتی که در این اصل را یادآور می شود، نمونه ذیل است:[30]
«قاتلوا التی تبغی حتی تفی ء الی امر الله…» پس مقاتله کنید با آنانکه تجاوز گر و بر علیه مسلمین طغیان نموده اند.
بنابراین زمانی که جنگ برای اهدافی مثل تصرف سرزمین مسلمانان یا تصاحب اموال مسلمانان یا حتی تحمیل عقیده بر آن هاست، در این زمان جهاد برای دفع تهاجم است و تسلیم جایز نیست.
در آیه 251 سوره بقره نیز آمده است: «ولولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لفسدت الارض». در اینجا خداوند به وسیله بعضی افراد بشر از خرابی و فساد در سرزمین جلوگیری می کند و این دفاع بر هر کشوری واجب است.[31]
و در جایی دیگر قرآن می فرماید: وَ اعدِوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل ترهبون به عدو الله وعدوکم.
یعنی برای اینکه دشمن حتی خیال تجاوز به کشور شما را به ذهنش راه ندهد، نیرو تهیه کنید و نیرومند باشید و این مسئله به این معناست که کشور مسلمان باید همیشه در برابر تهاجم دشمن، قدرت دفاعی داشته باشد.[32]
در اینجا به طور کلی اهداف جهاد دفاعی را بیان می کنیم:
1- زنده ماندن یاد خدا و آبادی مساجد و معابد
2- جلوگیری از وقوع، شیوع و گسترش فساد روی زمین
3- ظلم ستیزی و ایجاد صلح و آرامش در جامعه اسلامی
4- دفاع از کیان و حوزه ی اسلام
5- دفاع از مال، جان و ناموس خود
6- دفاع از مظلومان و مستضعفانی که مورد تجاوز قرار گرفته و دست نیاز به سوی مسلمانان دراز کرده اند.[33]
د: ارزش و جایگاه جهاد در قرآن و روایات
و من یقاتل فی سبیل الله فیقتل اویغلب فسوف نوتیه اجراً عظیما. نساء/74
در قرآن کریم بیش از 250 آیه به مسئله جهاد ارتباط دارد. این رقم نیمی از کل آیات احکام است. معنی این سخن این است که تعداد آیات جهاد برابر با سایر آیات احکام در کل ابواب فقه است و با توجه به کمیت آیات جهاد چنین نتیجه گرفته می شود که اهمیت جهاد از نظر قرآن، برابر با اهمیت سایر احکام است. جهاد یک طرف و احکام دیگر، در طرف دیگر. شاید هم به لحاظ کیفیت و محتوای آیات قرآن و تاکید و تشدید و ترغیب و تحلصیهای مکرر بر جهاد، و عظمت و فردی که در این آیات برای جهاد و شهادت آمده، کفه جهاد بر کفه احکام دیگر رجحان داشته باشد.[34]
در روایات هم مانند آیات قرآن ارزش والای جهاد مورد تاکید است. «عبدالله بن ابی عوفی» روایت کرده است که رسول اکرم صل الله علیه و آله فرمود: بدانید که بهشت زیر سایه شمشیر هاست.[35]
همچنین در کتاب وسائل الشیعه. در نخستین باب از ابواب جهاد اولین حدیثی را که از سه محدث بزرگوار کلینی، صدوق و شیخ طوسی نقل می کند. این حدیث است:
علی ابی عبدا..: قال رسول ا…: الخیر کله فی السیف و تحت ظل السیف، ولایقیم الناس الا السیف، والسیوف مقالید الجنه و النار.
امام صادق علیه اسلام فرمود که پیامبر صل الله علیه و آله فرمودند: تمامی نیکیها در شمشیر (سلاح جهاد و وسیله ای برای حفظ قدرت جامعه اسلامی) جمع شده و مجموعه خوبی ها در زیر سایه شمشیر جهادگران خوابیده است. مردم به عدل و داد بر نمی خیزند مگر به قدرت شمشیرها، و شمشیرها کلیدهای بهشت و کلیدهای دوزخند. (اگر در راه خدا به کار روند کلید بهشت و اگر غیر از این باشد، کلید جهنم اند)[36]
در روایتی دیگر در همین زمینه میخوانیم: قال رسول ا… صلی ا… علیه و آله للنجه بابٌ یقال له باب المجاهدین.[37]
از حضرت امیر مومنان علیه اسلام نقل شده است: ان الله فرض الجهاد و عظمه نصره ناصره و الله ما صَلحتَ الدنیا و لادینُ الا به.
خداوند جهاد را بر مومنان فرض و واجب نموده و آن ر امری بزرگ و ارزنده شمرده و برای اسلام و جامعه مسلمین یار و یاور قرار داده است به خدا سوگند، که دنیا و دین مردم اصلاح نمی شود مگر به جهاد در راه خدا.[38]
این تاکید زیاد قرآن و روایات بر جهاد موافق موازین و اعتبارات عقلی است، زیرا جهاد، راه خدا را بر روی مردم می گشاید، آزادی عقیده و امکان برگزیدن راه حق و شناخت خالق را تضمین می نماید، طاغوت ها و مستکبران و هر کس را که مزاحم یا مانع پیشرفت دین خدا می گردد، از سر راه دین بر می دارد.[39]
مردی از راویان حدیث به نام سلیمان بن خالد می گوید: حضرت باقر (علیه اسلام) به من فرمود: می خواهد درباره اسلام توضیحی بدهم؟ گفتن: بفرمایید، فرمود: اصل اسلام، نماز و فرع آن، زکات و قله اوج و عظمت آن، جهاد است.[40]
جهاد در روایات به حدی جایگاه والایی دارد که حتی کسی که به هر نوع با مجاهد در ارتباط است، شامل پاداش الهی است. مانند کسی که مجاهد را تجهیز یا خانواده ی او را اداره می کند، یا فردی که مجاهد را بدرقه می کند، یا فردی که حتی تیری را به قصد به کارگیری در جهاد اسلامی ساخته است و یا فردی که پیام جهادگر را برساند.[41]
در 31 مورد در نهج البلاغه، از پیکار و قتال در راه خدا و اسلام سخن به میان آمده و پیکارگران جبهه اسلامی مورد تمجید قرار گرفته اند.[42]
امیر مومنان علیه اسلام در نامه 62 نهج البلاغه می فرمایند: به خدا سوگند اگر من به تنهایی در برابر این ستمگران در حالی که آنها صفحه پهنا و زمین را پر کرده باشند، قرار بگیرم هرگز وحشت نمی کنم و هراسی به دل خود راه نمی دهم، زیرا من به ملاقات خداوند مشتاق و به پاداش های نیک الهی امیدوار هستم… .[43]
با توجه به مطالبی که گفته شد اهمیت دفاع به طور خلاصه بیان می شود:
1- جلوگیری از فساد جامعه انسانی و نابودی شعایر دینی.
2- تقویت جوهره انسانیت و ابدیده کردن روح انسان در مقابل حوادث و مشکلات.
3- بروز و ظهور عنصر شجاعت و مقاومت درانسان مومن و رفع رخوت ها و سستی ها.
4- رفع موانع از مسیر تکامل و رشد جامعه انسانی و اسلامی و قطع طمع دشمنان در حمله و تجاوز به کشورهای مقاوم و آماده دفاع.[44]
ه: مبانی فقهی جهاد و دفاع
در ابتدای این بحث احکام کلی و مختصر جهاد ابتدایی را با نگاهی به کتاب «شرح اللمعه» آورده و بعد به صورت مفصل به بررسی فقهی جهاد دفاعی که با مسئله دفاع از حرم مرتبط است می پردازیم.
1- مبانی فقهی جهاد ابتدایی
الف) اقسام جهاد
همانطور که دانستیم جهاد بر چند قسم است:
1) جهاد ابتدایی با مشرکان برای دعوت آن ها به اسلام
2) جهاد با کفاری که می خواهند بر مسلمانان هجوم آورند.
3) جهاد با کسانی که قصد کشتن انسانی محترم، گرفتن مالی، و یا به اسارت بردن زنی را دارند که این قسم را دفاع می نامند.
4) جهاد با کسانی که از اطاعت امام معصوم بیرون می روند.[45]
ب) جهاد واجب کفایی است:
یعنی بر همه مسلمانان واجب است تا زمانی که از میان مسلمانان کسانی برای این امر قیام کنند که در این صورت از سایر مسلمانان ساقط می شود. البته گاهی جهاد به دستور امام نسبت به شخص خاصی واجب عینی می شود.[46]
ج) جهاد به شرط وجود امام معصوم یا نایب خاص او واجب می شود.[47]
اما برای نایب عام امام مثل فقیه در عصر غیبت، عهده دار شدن جهاد ابتدایی جایز نیست.
البته وجود امام یا نایب خاص او در جواز سایر اقسام جهاد شرط نیست. (مثل جهاد دفاعی)
د) شرایط مجاهد در جهاد ابتدایی
برای کسی که جهاد ابتدایی بر او واجب می شود شرایط؛ بلوغ، عقل، آزاد بودن، بینایی و سلامت جسم و عدم فقر وناتوانی در تامین هزینه خود و خانواده اش لازم است.[48]
ه) از پدر و مادر در جهاد ابتدایی
پدر و مادر می توانند پسر را از جهاد ابتدایی منع کنند به شرط آنکه به سبب دستور امام به خصوص آن پسر تعین نیافته باشد و مسلمانان بدون حضور او از مقاومت در برابر دشمن ضعیف نشوند.[49]
2- مبانی فقهی جهاد دفاعی
مسئله دفاع نیز به لحاظ فقهی هم با دلایل عقلی و هم با دلائل نقلی اثبات است.
دلیل عقلی و جوب دفاع آن است که دفاع امری عقلی و فطری است. علامه طباطبایی در این رابطه می فرمایند:
دفاع مردم از منافع حیاتی خود و حفظ استقامت وضع زندگی سنتی است فطری، که در بین مردم جریان دارد. هرچند که این سنت فطری هم منتهی به خداوند متعال می شود اوست که انسان را در برابر مزاحم حقش مجهز به ادوات دفاع کرده است.[50]
دلایل نقلی:
الف) آیات قرآن:
در قرآن آیات بسیاری وجود دارد که به جهاد دفاعی اشاره دارد، برای مثال به سه مورد اشاره می کنیم: قاتلوا فی سبیل الله الذین یقاتلونکم و لاتعتدوا ان الله لا یحب المعتدین. بقره/190
در راه خدا با کسانی که با شما می جنگد بجنگید و هنگام جنگ از حدود الهی تجاوز نکنید که خدا تجاوز کاران را دوست ندارد.[51]
هم چنین در آیه 39 سوره حج آمده است:
اُذنَ للذینَ یُقاتَلونَ بِانهم ظُلموا و انَ الله علی نَصرٍهم لَقدیر.
به کسانی که ستمکارانه مورد هجوم قرار می گیرند اذن جنگ داده شده، مسلماً خدا در یاری دادن آنان تواناست.
در این آیه خداوند به کسانی که جنگ از طرف دشمنان برآنها تحمیل شده اجازه جهاد دفاعی داده است.[52]
در آیه 191 سوره بقره نیز آمده است: واقتلوهُم حَیثُ یقفتُمُوهم واخرجُوهم مِن حَیثُ اخرجوکم.
از نظر محقق اردبیلی این آیه ظهور در جهاد دفاعی دارد و حتی حرام بودن محل جنگ یا ماه حرام بودن زمان وقوع جنگ در جهاد دفاعی بلامانع است.[53]
ب) روایات:
احادیث و روایات فراوانی نیز در مورد جهاد دفاعی وجود دارد. رسول اکرم صلی ا.. علیه و آله می فرمایند: الخیر کله فی السیف و تحت ظل السیف و لا یقیم الناس الا السیف و السیوف مقالید الجنه و النار.
همه خوبی ها در شمشیر و زیر سایه شمشیر است. قوام جامعه بر شمشیر تکیه دارد و شمشیرها کلید دوزخ و بهشتند. در این روایت شمشیر مظهر جهاد دفاعی است. ثبات و استحکام جامعه به قدرت دفاعی آن جامعه بستگی دارد. البته توان دفاعی جامعه باید در راه خدا و اعتلای کلمه حق باشد.[54]
در روایتی دیگر حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
ان الله فرض الجهاد و عظمه و جعله نصره و ناصره و الله ما صلحت دنیا و لادین الابه.[55]
خداوند جهاد را واجب گردانید و آن را بزرگ داشت و مایه پیروزی و یاور خودش قرار داشت. به خدا سوگند کار دنیا و دین جز با جهاد درست نمی شود. این روایت از نظر سند ضعیف و مرفوع است اما چون روایت اول صحیح و مسند بود این روایت را به عنوان شاهد آوردیم.
در این وایت علی علیه اسلام اصلاح دین و دنیا را مسخره کرده است در توجه به جهاد دفاعی و به کارگیری و عمل به آن. پس بی توجهی ورخوت و سستی نسبت به این وظیفه مهم موجب می شود مفسدان و مستکبران در روی زمین فساد کنند.
ج) اجتماع فقهای اسلام
وجوب دفاع از سرزمین های اسلامی از ضروریات فقه اسلام است و فقیهان شیعه و سنی در آثار فقهی خود از آن عبور کرده اند. اما در پاره ای از مقاطع به لحاظ آنکه سرزمین های اسلامی و استقلال مسلمین در معرض هجوم دشمنان قرار گرفته، رساله ها، بیانیه ها وفتاوایی از خود به جا نهاده اند و علاوه بر تبیین احکام و مسائل جهاد دفاعی مردم را به ایستادگی و مقاومت در برابر دشمنان اسلام و مسلمین تشویق و ترغیب نموده اند.[56]
تقریباً همه فقهای اسلام اتفاق نظر دارند و معتقدند دفاع از اقسام جهاد است و آیات و روایات جهاد ابتدایی شامل دفاع هم می شود. حتی بعضی از فقها می گویند جهاد ابتدایی هم در واقع نوعی جهاد دفاعی است.[57]
شهید ثانی در بیان اقسام جهاد پس از سخن از جهاد ابتدایی به عنوان قسم اول جهاد از قسم دوم جهاد یعنی دفاعی سخن گفته و می گوید:[58]
هنگامی که دشمنان کافر بر مسلمانان هجوم آوردند و قصد تسلط بر سرزمین های اسلامی یا به اسارت گرفتن مسلمانان یا گرفتن اموال و چپاول ثروت هایشان و یا تعرض به حریم زن و فرزند آنان را داشته باشند زمان جهاد دفاعی است.
شیخ طوسی در کتاب «المسبوط فی فقه الامامیه» می نویسد:
اگر دشمنان به مسلمین هجوم آوردند به طوری که اساس اسلام به خطر افتد و خوف نابودی اسلام رود و یا بیم نابودی طایفه ای از مسلمانان رود، در این صورت بر مسلمین واجب است دفاع کنند.[59]
صاحب جواهر جهاد دفاعی را در دو زمان می داند که اول وقتی است که هجوم بر مسلمانان اساس اسلام را تهدید کند و دوم زمانی است که استیلا بر بلاد مسلمانان، اسارت آنها یا اخذ اموالشان را به دنبال داشته باشد.
در این صورت جهاد دفاعی بر همه مسلمانان اعم از زن و مرد و بیمار و کور و لنگ و غیر این ها واجب شده و نیازی به اذن امام و دیگر شروط جهاد ابتدایی ندارد.[60]
این نظر و دیدگاه امروزه در همه رساله های عملیه مراجع شیعه دیده می شود. برای مثال در استفقائی از امام خمینی، جهاد دفاعی حتی در ماه حرام واجب شمرده شده است، یا در اجوبه الاستفتائات رهبر انقلاب آمده است: اگر مکلف طبق تشخیص خود، که کیان اسلام در خطر است باید برای دفاع از اسلام قیام کند. حتی اگر در معرض کشته شدن باشد.
از مجموع نظراتی که بیان شد و دیگر آرای فقهای اسلام می توان نتیجه گرفت در صورت تجاوز مسلمانان و سرزمین هایشان اتفاق علمای اسلام بر این است که جهاد دفاعی امری مشروع است بر همه مسلمانان واجب است و مشروط به شرطی هم نیست.[61]
و: چرایی دفاع از حرم
1- علل دفاع از حرم
امروز یکی از مقاطع حساس تاریخ اسلام به شمار می رود. از این جهت که دشمنان اسلام از بیم گسترش نفوذ مسلمانان در عرصه بین المللی، آن ها را در هر مکتب و مرامی تهدید کرده و به دنبال سیطره بر بلاد اسلامی و چپاول ثروت های آنان برآمده اند.
فلسطین، افغانستان و در حال حاضر عراق و سوریه نمونه های بارزی از هجوم در دوران ماست.[62]
در این شرایط نیروهای مقاومت از شیعه و سنی و از کشورهای مختلف به دفاع از مردم مظلوم و شیعه و همچنین دفاع از حرم اهل بیت در این دو کشور شناخته اند و جان خود را در این راه فدا کرده اند. در همین مورد و به همین مناسبت در این سنجش به علل مسئله دفاع از حرم و جهاد دفاعی مدافعان حریم آل الله می پردازیم:
1- آمادگی در سازماندهی نیروها
از اصول حیاتی که در هر عصر باید مورد توجه مسلمانان قرار گیرد، سازماندهی نیروها و قوای نظامی است. آمادگی نیروها و تجهیزات مسلمین در برابر تهاجم های دشمنان امری ضروری است که هر چه بیشتر به آن پرداخته شود موجب تقویت روحیه سپاه اسلام است.[63]
2- اتحاد و برخوردهای مقاومت شیعه و سنی و تمرین پیش از ظهور حضرت ولی عصذر عج الله تعالی فرجه مدافعان حرم که در عراق و سوریه به جهاد می پردازند خود اذعان دارند که برخورد نیروهای مقاومت در جبهه های اسلامی و متفق شدن آنها بر علیه دشمن حتما می تواند از آمادگی ها و تمرین پیش از ظهور باشد.
3- تهدید حرم شریف اهل بیت علیه السلام، تهدیدی برای اصل اسلام است.
همانطور که در کتب لغت خواندیم، دانستیم حرم مکانی است که مورد حمایت افراد است و هتک حرمت آن جایز نیست، با توجه به شرایط کنونی که حرم اهل بیت مورد تهدید تخریب از سوی گروهک های تروریستی وهابی است و اینکه تهدید آن توسط دشمنان در واقع تهدید بیضه اسلام است[64]، باید دانست که جهاد در این راه (که همان جهاد دفاعی است) بر همگان واجب است و برای آن نباید منتظر اجازه امام معصوم بود.
4- برکندن فتنه و فساد
در آیه 39 سوره ی انفال آمده است: و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین کلهُ لله فان انتهوا فان الله بما یعملون بصیر.[65]
ای مومنان به جهاد با کافران برخیزید تا دیگر فتنه و منادی باقی نماند و دین خدا آیینی همگانی گردد پس اگر کافران از کفر دست کشیدند، خدا برای اعمال آنها بصیر و آگاه است.
خوشبختانه می بینیم، پس از جهاد در کشورهایی که مورد تجاوز تروریست های وهابی قرار گرفتند، ریشه فساد گروهک های تروریستی و این کشورها کنده شده و فساد آن ها به عاملات تشکیل این گروهک ها باز گشته است که این ها ثمره خون شهدای این راه است.
5- دفاع از مظلومان و ستمدیدگان
در کتاب لمعه، قسم سوم جهاد می خوانیم: جهاد با کسانی که کشتن انسانی محترم یا گرفتن مالی و یا به اسارت بردن زنی را قصد می کنند… .[66]
در این شرایط که جنایات تروریست های تکفیری از گوشه گوشه کشورهای اسلامی علی الخصوص عراق و سوریه به گوش می رسد و در سخنان شهدای مدافع حرم می شنویم، قطعاً یکی از علل جهاد دفاعی در این کشورها، دفاع از مظلومان و ستمدیدگان است.
6- دفاع از حرم در سخنان رهبری
در سخنان رهبر انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) دفاع از مرزهای کشور و جلوگیری از حمله دشمنان به خاک میهن اسلامی مان، ایران از اهداف جهاد در عراق و سوریه شمرده است، به عنوان مثال رهبری در دیدار با جمعی از خانواده های شهدای مدافع حرم می فرمایند:
«…امتیاز دوم این شهدای شما این است که این ها رفتند با دشمنی مبارزه کردند که اگر اینها مبارزه نمی کردند، این دشمن می آمد داخل کشور… اگر جلویش گرفته نمی شد، ما باید اینجا در کرمانشاه، همدان و بقیه استان ها با اینها می جنگیدیم…»[67]
2- شهدای مدافع حرم
در ژوئیه سال 2014 زمزمه های خلافت جهانی گروه داعش شنیده شد. این گروه که خود را در دولت اسلامی عراق و شام می دانست شروع به تصرف بخش های بزرگی از شمال عراق و شرق سوریه و حتی بخش های کوچکی از لیبی و نیرجیه و افغانستان نمود. با شروع جنگ داخلی سوریه و عراق و حمله به عتبات عالیات و حرم حضرت زینب و خضرت رقیه در سوریه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مقابله با نیروهای گروه تروریستی داعش را آغاز کرد. نیروی زمینی ارتش هم در روزهای غربی و جنوب کشور به حالت آماده باش در آمد.
در همین احوالات و به وجود آمدن فضای جهاد در کشور جوانان بسیاری از سرتاسر کشور اسلامی ایران و ملیت های مختلف خواستار اعزام به عراق و سوریه برای دفاع از حرم شریف اهل بیت شدند. این جوانان با تمام دلبستگی که به دنیا و همه زیبایی آن داشتند، از زن و فرزند و خانواده شان گذشتند و با خون خود موجب استقامت و پایداری هر چه بیشتر مردم وطن خود شدند.
شهیدانی که گاه حتی فرزندانشان آنها را ندیدند و پس از شهادت پدرشان متولد شدند، اما با خون خود نگذاشتند مظلومان شیعه در کشورهای اسلامی طعم یتیمی را بچشند. یکی از شهیدان مدافع حرم، شهید محمد زهره وند است که با معرفی این شهید بزرگوار این مقاله را به پایان می بریم.
شهید محمد زهره وند:
شهید محمد زهره وند در سیزدهم فروردین سال 1365 در اراک متولد شد. وی در خانواده ای مذهبی و با آداب و اخلاق اسلامی رشد و نمو پیداکرد. از دوران نوجوانی با فعالیت های بسیج آشنا شد و بعدها همین فعالیت در پایگاه های بسیج زمینه ای برای آشنایی او با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شد و پس از فارغ التحصیل شدن در سال 1383 جهت عضویت در سپاه داوطلب شد.
در روزهای پایانی سال 1385 دوره آموزشی عمومی را به اتمام رساند و برای گذراندن دوره آموزش تخصصی عازم آموزشگاه سید الشهدای تبریز شد و با پایان دوره ی آموزشی در سال 1386 به عنوان پاسدار رسمی در تیپ 71 روح الله مشغول به خدمت شد. چند سال از حضورش در تیپ نگذشته بود که برای شرکت در دوره ی آموزشی تکاوری سپاه داوطلب شد و در پاییز 1388 با موفقیت این دوره را به پایان رساند.
شهید زهره وند در سال 1390 ازدواج کرد و حاصل این زندگی ساده و بی آلایش دختر کوچکی به نام ریحانه است. پس از سال ها خدمت در سپاه پاسداران سرانجام شهید محمد زهره وند در سال 1393 عازم سوریه شد و با وجود تمام علاقه ای که به پدر و مادر و همسر و تنها دخترش ریحانه داشت به ندای «هل من ناصر ینصرنی» که شنیده بود لبیک گفت.
قریب به 1 ماه از اعزام این شهید بزرگوار به سوریه می گذشت تا اینکه خانواده این شهید از مفقود شدن وی باخبر شدند. مفقود شدن این شهید عزیز تقریباً 70 روز به طول انجامید و بعد از آن خبر شهادت را به گوش خانواده بزرگوار ایشان می رسانند.
شهید زهره وند در هشتم آبان ماه 1394 بعد از درگیری با داعش بر اثر موج انفجار به شهادت رسیده بود.[68]
نتیجه
هرگونه تلاش و کوشش و هر عملی که با سختی و مشقت همراه بوده و برای دین خدا باشد، جهاد نام می گیرد. جهاد انواع و اقسام مختلف دارد و می توان در ابعاد مختلف آن را بررسی کرد.
جامعه ی مسلمان و انقلابی که برای تحقق اهداف و آرمان های الهی شکل گرفته است در همه عصرها و دروان ها به جهاد نیاز دارد. جهاد روحیه انقلابی و استکبار ستیزی را در جامعه اسلامی زنده می دارد. فتنه دشمنان را از جامعه دور می ریزد و ارزش های انقلابی را در برابر برنامه ریزی های دشمن روز به روز قوی ترمی کند. فرزندان جامعه را مبارز تربیت کرده و در نهایت ملت مسلمان را برای ظهور حضرت حجت علیه اسلام آماده می کند.
جهاد در آیات و روایات ما ارزش و پاداشی بی شمار دارد. هر که در راه خدا و حمایت دین او تلاش کند و حتی کسی که برای خدا جهادگری را یاری کند نزد خدا ارزشی بی نهایت دارد.
به لحاظ فقهی جهاد بر دو نوع است: جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی. در این زمان که اسلام در دنیا جایگاه خود را یافته است، دیگر به جهاد ابتدایی به اندازه زمان بعثت پیامبر احتیاجی نیست و با توجه به فتنه ها و مفاسدی که اخیراً از سوی دشمنان گریبانگیر جامعه اسلامی شده و تحولات جامعه اسلامی که در چند سال اخیر اتفاق افتاده است مبارزه ی نیروهای انقلابی مسلمان علی الخصوص شیعیان مصداق جهاد دفاعی است نه جهاد ابتدایی.
به امید روزی که با آمدن منجی عالم بشیریت، همه سربازان ایشان در رکاب آن حضرت به جهانی کردن اسلام و یاری دین خدا بپردازند.
اللهم عجل لولیک الفرج
فهرست منابع
1- قرآن
2- نهج البلاغه
3- معلوف، اویس، ترجمه المنجد، مصطفی رحیم نیا، جلد اول، چاپ دوم، انتشارات صبا، 1380.
4- نورمحمدی، محمدرضا، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388.
5- شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه ، علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، ج 5، چاپ پنجم، انتشارات دارالعلم، 1388.
6- اصفهانی، راغب، ترجمه مفردات الفاظ قرآن، مصطفی رحیمی نیا، چاپ اول، نشر سلمان، 1386.
7- نوری، حسین، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367.
8- مطهری، مرتضی، جهاد و موارد مشروعیت آن در قرآن، انتشارات اسلامی، 1361.
9- ملکی، عبدالرضا، ستارگان سرزمین آفتاب، چاپ اول، انتشارات سفیران طلائیه، 1395.
10- ملا محمد علی، امیر، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385.
11- حسین دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)، جلد 2 و 3، چاپ اول، موسسه فرهنگی آیه، سال 1385.
12- حسین النباء موودی، سید قطب، فلسفه جهاد در اسلام، مترجم: سید محمود خضری، انتشارات اسلامی، 1395.
13- واعظ زاده خراسانی، محمد، مقاله جهاد به مال و جان در قرآن، مجله مشکات، 1366، شماره 16.
14- ورعی، سید جواد، مقاله مبانی فقهی دفاعی از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
15- راضی، علی، مقاله جهاد در راه خدا، پایگاه اطلاع رسانی تبیان.
16- پایگاه اطلاع رسانی تبیان زنجان.
17- ویکی فقه، جستار واژه ی جهاد.
18- ویکی پدیا، جستار واژه ی داعش.
1 . حسین نوری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 13.
2 . امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 20.
3 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 17.
1. محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 18.
2 . امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، 20.
1 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چ اول؟، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 18.
2 . لوسین معلوف، ترجمه المنجد، مصطفی رحیمی نیا، ج اول، چ دوم، انتشارات صبا، 1380، ص 138.
3. سید مصطفی حسنی دشتی، معارف و معاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)، جلد دوم، چاپ اول، موسسه فرهنگی آیه، 1385، ص 752.
4 . راغب اصفهانی، ترجمه مفردات الفاظ قرآن، مصطفی رحیمی نیا، چاپ اول، نشر سلیمان، 1386، ص 98.
1. محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 12.
2 . امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385،ص21.
3. اویس معلوف، ترجمه المنجد، مصطفی رحیمی نیا، جلداول، چاپ دوم، انتشارات صبا، 1380، 298.
4 . اویس معلوف، ترجمه المنجد، مصطفی رحیمی نیا، جلداول، چاپ دوم، انتشارات صبا، 1380، ص 17.
1 . سید مصطفی دشتی، معارف و معاریف (دایره المعارف جامع اسللامی)، جلد دوم، چاپ اول، موسسه فرهنگی آیه، 1385.
2 . سید مصطفی دشتی، معارف و معاریف، جلد سوم ، چاپ اول، موسسه فرهنگی آیه، 1385، ص 935.
3. راغب اصفهانی، ترجمه مفردات الفاظ قرآن، چاپ اول، نشر سلیمان، 1386، ص 428.
1 . حسین توری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 28.
2 . سید قطب حسن النباء موودبی، فلسفه جهاد در اسلام، مترجم: سید محمود خضری، انتشارات اسلامی، 1359، ص 31.
1 . سید قطب حسن النباء موودبی، فلسفه جهاد در اسلام، مترجم: سید محمود خضری، انتشارات اسلامی، 1359، ص 33.
2 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 13.
3. حسین توری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 31.
1 . علی راضی، مقاله جهاد در راه خدا، پایگاه اطلاع رسانی تبیان.
2. شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، مترجم: علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، جلد پنجم، موسسه انتشارات داراالعلم، 1388، ص 19.
3 . همان، ص 20.
[25] . پایگاه اطلاع رسانی تبیان زنجان، مقاله» جهاد، یکی از مفاهیم دین اسلام.
1. ویکی فقه، حستار واژه ی جهاد
2. محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 122.
1 . همان، ص 133.
1. محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی از اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 134.
2 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی از اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 29.
1 . مرتضی مطهری،جهاد و موارد مشروطیت آن در قرآن، انتشارات اسلامی، 1361، ص 26.
2 . همان، ص 27.
3 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی از اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، ص 136، 137.
1. محمد واعظ زاده ی خراسانی، مقاله جهاد به مال وجان در قرآن، مجله مشکلات، شماره 16، 1366.
2. سید قطب الدین حسین البناء موودی، فلسفه جهاد دراسلام،مترجم:سیدمحمودخضری،انتشارات اسلامی، 1359ريال ص 61.
1. حسین نوری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 13.
2. همان، ص 135.
3 . همان، ص 137.
1. محمد واعظ زاده خراسانی، مقاله ی جهاد به مال و جان در قرآن، مجله مشکات، شماره 16، 1366.
2. حسین نوری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 137.
3 . همان، ص 142.
4 . حسین نوری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 97.
5. همان، ص 98.
1 . امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، نشر زمزم هدایت، 1385،ص70.
1. شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، مترجم علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، جلد پنجم، چاپ پنجم، موسسه انتشارات دارالعلم، 1388، ص 20.
2
3. شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، مترجم علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، جلد پنجم، چاپ پنجم، موسسه انتشارات دارالعلم، 1388، ص 23.
4 . همان، ص 24.
1 . همان، ص 26.
2 . امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 73.
1. سید جواد ورعی، مقاله مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
2. امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 184.
3. سید جواد ورعی، مقاله مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
1. امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 76.
2 . همان، ص 77.
1 . سید جواد ورعی، مقاله مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
2. امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 77.
3. سید جواد ورعی، مقاله مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
4. امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 78.
1. امیر ملا محمد علی، مبانی فقهی عملیات استشهادی، چاپ اول، انتشارات زمزم هدایت، 1385، ص 80.
2. همان، ص 81.
1. سید جواد ورعی، مقاله مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 28.
2 . محمد رضا نور محمدی، بررسی نظام دفاعی از اسلام از منظر قرآن، چاپ اول، انتشارات اندیشه اسلامی، 1388، ص 37.
1. شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، مترجم علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، جلد پنجم، چاپ پنجم، موسسه انتشارات دارالعلم، 1388، ص 23.
2. حسین نوری، جهاد، چاپ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367، ص 22.
1. شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح ، مترجم علی شیروانی و محمد مسعود عباسی، ج 5، چاپ پنجم، موسسه انتشارات دارالعلم، 1388، ص 19.
2. بیانات آیت الله خامنه در دیدار با خانواده های شهدای مدافع حرم، 5/11/1394، Khamenei.ir
1. عبدالرضا ملکی، ستارگان سرزمین آفتاب، چاپ اول، انتشارات سفیران طلائیه، 1395.
فرم در حال بارگذاری ...
آخرین نظرات