معیارهای انتخاب همسر شایسته از دیدگاه اسلام

  *زهره کیومرثی

  **حمیده خادملو

چکیده

انتخاب همسر مرحله ای مهم وسرنوشت ساز در تحقق ازدواج موفق محسوب میشود.روند روبه افزایش طلاق در سال های نخست زندگی مشترک ،بیانگرنقصان بینش داوطلبانه ازدواج در مسائل گوناگون از جمله امور مربوط به انتخاب همسر است.اسلام این مکتب حیات بخش که سعادت انسان را تضمین میکند در خصوص موضوع انتخاب همسر معیارهای متعددی راارائه کرده است که درنظرداشتن آنها زمینه ساز تاسیس خانواده مطلوب به شمار میرود.دراین مقاله معیارهای انتخاب همسر از دیدگاه اسلام در قالب شش دسته کلی تحت عناوین دین داری وایمان، ارزش های اخلاقی،خصوصیات جسمی،صلاحیت خانوادگی وعفت وپاکدامنی مورد بررسی قرار گرفته است. در اسلام بر اصل همسان همسری به عنوان معیار همسر گزینی وضامن انسجام خانواده در ذیل عنوان کفویت تاکید شده است .

کلید واژه

ازدواج،انتخاب همسر،معیار های انتخاب همسر،کفویت

*استاد راهنما :زهره کیومرثی ، طلبه سطح 3،مرکز مدیریت مدرسه قم
**حمیده خادملو،طلبه سطح 2حوزه الهیه

 

مقدمه

انسان در سراسر زندگی با انتخاب هایی روبه رو می شود و بایسته است که ملاک ها و معیارهایی برای گزینش هر موضوع در دست داشته باشد؛ مانند انتخاب شغل، رشته تحصیلی، مسکن و … فرد براساس منافع و شرایط و امکانات موجود، معیارهایی را تعریف و آنگاه گزینش می کند، یکی از موضوعات و مسائل مهم زندگی ازدواج است که نیازمند دقت و توجه بیشتری است؛ زیرا به تمام زندگی دنیوی و اخروی او ارتباط دارد و نسل آینده نیز از آن متأثر می باشد. با توجه به اهمیت موضوع و پیامدهای آن ضروری است تا ملاک ها و معیارهای درست و منطقی را برسی کنیم.این ملاک ها هم باید در مورد مردان باشد و هم درباره زنان، چنین نیست که تنها زنان باید این صفات و ویژگی ها و ملاک ها را دارا باشند و مردان از آن مستثنا شوند.

 

معیارها و ملاک هایی که در انتخاب همسر باید در نظر گرفته شود دو نوع است:

ا– آنهایی که رکن و اساس اند و برای یک زندگی سعادتمندانه حتماً لازم اند.

1-1داشتن ایمان، تقوا

ایمان و تقوا ملاک اصلی انتخاب همسر است. در سایه ایمان و تقواست که روابط عمیق عاطفی بین زوجین ایجاد می شود. نزد چنین همسرانی، زمینه تا حدود زیادی برای پرورش صحیح فرزندان فراهم است و زن و شوهر می توانند بر همه مشکلات زندگی، اعم از اقتصادی و روانی، فایق آیند و فرزندان خود را مطابق موازین و برنامه های دینی تربیت کنند. در این زمینه، رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «زن را برای زیبایی اش به همسری مگیر; چون ممکن است جمال زن باعث پستی و سقوط اخلاقی اش بشود. هم چنین به انگیزه مالش، با او پیوند زناشویی برقرار مکن; زیرا مال می تواند موجب طغیان او گردد، بلکه به سرمایه دینی اش متوجه باش و با زن با ایمان ازدواج کن.»(1)

مردی به امام حسن علیه السلام عرض کرد: دختری دارم، او را به ازدواج چگونه فردی درآورم؟ حضرت فرمودند: «او را به ازدواج مردی با تقوا درآور; که اگر دوستش داشته باشد، او را گرامی می دارد و اگر هم دوستش نداشته باشد، به او ستم نمی کند.»(2)

 دین و ایمان از ملاک های اصلی برای شایستگی زن و شوهر است و این اصل چه در دوران جنینی و شیر خوارگی، و چه در سایر مراحل زندگی کودک و تربیت او نقش بسزایی دارد

-1ملامحسن فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج 3، ص 85
2- جمال الدین محمدالابشیهی،المستطرف،ج 2،ص 218

1-2حسن خلق

توصیه بعدی اسلام درباره ملاک های ازدواج، حسن خلق است.  اخلاق از مهمترین ملاک هایی است که باید هنگام انتخاب همسر مورد توجه قرار گیرند و اگر این خصوصیت در کسی وجود نداشت، در ازدواج با او باید تردید کرد. حسن خلق به دارا بودن اخلاق های خوب مثل صداقت، عفت کلام، نگاه پاک، امانتداری، فروتنی، بخشندگی و در کنار آن دوری از اخلاق های بد نظیر تندخویی، بی وفایی، کینه و حسادت و… را شامل می شود.. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: «بهترین زنان شما زنی است که وقتی همسرش به او می نگرد، شاد و مسرورش گرداند.»(1)

مردی در این زمینه با حضرت ابوالحسن علیه السلام مشورت نمود و عرض کرد: یکی از بستگانم از دخترم خواستگاری کرده، ولی او اخلاق بدی دارد. حضرت فرمود: «اگر بد خلق است، دخترت را به ازدواج او درنیاور.»(2)

1-3خوب و شایسته بودن
جابربن عبدالله انصاری می گوید، در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم. آن حضرت درباره همسر شایسته چنین فرمودند:« بهترین همسران شما کسانی هستند که دارای ده خصلت باشند:

1-برای آمدن فرزندان متعدد آمادگی داشته باشند. (زایا باشند)

2-مهربان باشند.

 

1-جمال الدین محمدالابشیهی،المستطرف،ج 2،ص 218
2-حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 103

3-عفت و پاک دامنی خود را رعایت کنند.

4-در میان بستگان خود عزیز و سربلند باشند.

5-نزد شوهر فروتن باشند.

6- خود را برای شوهر بیارایند و خود را به او بنمایانند.

7-نسبت به نامحرمان خود نگه دار باشند و پوشش خود را حفظ کنند.

8-از شوهر حرف شنوی و اطاعت داشته باشند.

9-در مسائل جنسی، میل شوهر را جلب کنند.

10-در عشق و علاقه به شوهر، افراط نکنند و حد اعتدال را حفظ نمایند.»(1)

در جایی دیگر، رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «من سعادة المرء الزوجة الصالحة  نتآۀِّ؛ از سعادت مرد این است که دارای همسری شایسته و خوب باشد. »(2)

1-4اصالت خانوادگی
اسلام تاکید دارد که درباره سابقه خانوادگی همسر، تحقیق لازم صورت گیرد و به خصوص، مراتب ایمانی و اخلاقی او در نظر گرفته شود و نیز تا حد امکان، همسر از خانواده ای پاک و عفیف انتخاب گردد.

1-محمدبن یعقوب کلینی، فروع کافی، ج 5، ص 324 / محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 14، ص 14
2-محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج 5، ص 327

این اصالت خانوادگی در نحوه زندگی جدید و در نسل بعد تاثیر دارد. اگر نطفه،که متاثر از خصایص وراثتی والدین است، ناسالم باشد، دیگر امیدی به اصلاح فرزند نیست. به همین دلیل امام صادق علیه السلام می فرمایند: «تزوجوا فی الحجر الصالح، فان العرق دساس ؛با خانواده شایسته ازدواج کنید; زیرا ژن ها خصایص والدین و اجداد را به نسل بعدی سرایت می دهند. »(1)

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد به مردم آگاهی می دهند و می فرمایند: «ایها الناس ایاکم و خضراء الدمن ;  ای مردم بپرهیزید از گیاهان سبز و خرمی که در مزبله دان ها پرورش یافته است. وقتی توضیح خواستند، مقصودشان را زنان زیبا و خوب رویی دانستند که در محیط فاسد و خانواده بد پرورش یافته اند. »(2)

 1-5توجه به کفویت

ازدواج با افراد هم کفو و هم شان باعث توافق بیش تر در زندگی می شود; زیرا درصد بالایی از اختلافات بین زن و شوهرها در نتیجه نبودن طرفین در یک شان و طبقه است. کفویت در جنبه های ایمانی، فکری، اقتصادی و… مطرح است، اما تکیه اساسی اسلام در کفویت، بیش تر بر مساله ایمان و اعتقاد است. علت این که پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی علیه السلام را برای همسری دختر خود انتخاب نمودند، همین مساله بوده است. بعضی روایات، کفویت، را شامل دو چیز دانسته اند: یکی عفت ناشی از ایمان و اعتقاد و دیگری تامین امکانات زندگی.(3)

1- حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق،ص103

2-محمدبن یعقوب کلینی، پیشین، ج 5، ص 332

3- محمدبن حسن حر عاملی، ج 14
 

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «الکفو ان یکون عفیفا و عنده یسار;  کفو (هم ردیف در ازدواج) کسی است که عفیف باشد و مالی هم داشته باشد. »(1)

مصداق این فرموده پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را که  هر زن مسلمانی، کفو هر مرد مسلمان است ، در ماجرای ازدواج جویبر می یابیم; جویبر مردی از اهل یمامه، تازه مسلمان شده و به مدینه آمده بود. او مؤمن و مخلص، ولی سیاه پوست و مستمند بود و در مسجد زندگی می کرد. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمودند: «چرا ازدواج نمی کنی؟ جواب داد: چه کسی به من بینوا زن می دهد؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: اسلام هر خوار و ذلیلی را عزیز کرده است. برو نزد زیادبن ولید - از اشراف انصار - و دختر او را خواستگاری کن. جویبر فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله را به زیاد گفت. زیاد پاسخ داد: ما دخترانمان را به هم ردیفان خود - از انصار - می دهیم. پیامبر صلی الله علیه و آله، که ماجرا را متوجه شدند، فرمودند: «ای زیاد، جویبر مؤمن است، هر مؤمنی کفو زن مؤمنه و هر مرد مسلمانی کفو زن مسلمان است .زیاد پس از این فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله، اطاعت کرد و دخترش را با تشریفاتی، به ازدواج جویبر درآورد. »(2)

1-6عفت و پاكدامنى

از جمله ملاك‏هاى بسیار مهم و ضرورى در انتخاب همسر، عفت و پاكدامنى است. اگر به قرآن كریم و روایات معصومان مراجعه كنیم بخوبى مى‏فهمیم كه آنان به عفت و پاكدامنى تأكید فراوان مى‏كردند.

 

1-وافی، ج 3، ص 18

2-محمدبن یعقوب کلینی، پیشین، ج 5، ص 34
 

امام صادق(ع) مى‏فرماید: «كفو بودن در این است كه عفیف باشد و از امكانات اقتصادى نیز برخوردار باشد.»(1)

امام صادق(ع) درباره پاكى درونى و منش زنان در سرنوشت و تربیت بهتر و برتر كودكان فرموده است: «طوبى لمن كانت امه عفیفه؛ خوشا به حال كسى كه مادرش پاكدامن باشد.»(2)

1-7سلامت جسم و روان
عدم سلامت، مانع از ازدواج نیست، ولی در تداوم زندگی مشترک اثر منفی دارد. بر همین اساس، علمای اخلاق با استفاده از روایات اسلامی، گفته اند: با شش گروه از زنان ازدواج نکنید; یک گروه از این ها زنان انانه هستند; یعنی بسیار ناله می کنند، مریض احوالند و خود را به بیماری می زنند. (3)

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به مغیرة بن شعبه، که دختری را برای همسری خود نامزد کرده بود، فرمود: «پیش از ازدواج، درباره مزایای جسمی دختر مورد نظرت تحقیق کن; زیرا این بررسی در ایجاد الفت و محبت و توافق های بیش تر بین تو و همسرت پس از ازدواج، تاثیر زیادی دارد»(4)به همین دلیل به مرد اجازه داده شده در انتخاب همسر، برای به دست آوردن اطلاعات بدنی، یک بار به زن نظر بیفکند.  

سلامت فکر و اندیشه نیز بر سلامت رفتار و اعتدال در برخوردها، اثر بسزایی دارد; زیرا روابط انسانی زوجین، تابع

1-وسایل الشیعه ، ج14،ص54
2-همان،ج14،ص55

3- ،فروع کافی، ج 5،ص325

4-محمدبن حسن حر عاملی، باب 35

شرایط نفسانی و روانی آن هاست و با عدم وجود سلامت روان، نمی توانند روابط مستحکم خانوادگی را بنیان گذارند.

امام صادق علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که آن حضرت فرمودند: «از ازدواج با احمق بپرهیزید که هم نشینی با او مایه اندوه و بلاست.»(1)

 ب – آنهایی که شرط کمال هستند و برای بهتر و کاملتر شدن زندگی لازم اند و بیشتر به سلیقه افراد و موقعیت آنها بستگی دارند.

- خانواده هر دو نفراز نظر فرهنگی و سنت های رایج نزدیک به هم باشند .

- تا سر حد امکان، تمکن مالی دو خانواده متناسب با یکدیگر باشد(البته نقض این مورد در سیره پیامبر اکرم وجود داشته است خصوصا در ازدواج ایشان با حضرت خدیجه)

- اگر هر دو نفر اهل یک شهر نیستند حداقل در سایر زمینه ها و آداب و رسوم نزدیک به هم باشند. در مورد ازدواج هایی که در دو دین متفاوت یا در دو فرهنگ از دو جامعه متفاوت صورت می گیرد باید دقت کافی داشت زیرا پارامترهای بسیاری در این ازدواج ها مطرح می شود.
- دیدگاه های دو خانواده از نظر مذهبی - سیاسی  - اجتماعی و معاشرت نزدیک به هم باشند.
- در خانواده دو طرف پدرسالاری یا مادرسالاری به صورت مطلق وجود نداشته باشد . این دو سیستم خانوادگی درحقیقت نوعی تکبرورزی و سلطه گرایی در خانواده است که به هیچ وجه صورت مناسبی در زندگی آینده فرزندان پیدا نمی کند .

1- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج5، ص285
- تناسب جسمی، شکل، قیافه، قد ، سن و اندام هر دو نفر به هم نزدیک باشد تا حدی که تفاوت های موجود خیلی چشمگیر نباشد و به اصطلاع عامه به هم بیایند.
- از نظر میزان تحصیلات، اختلاف فاحش نداشته باشند. یا حتی الامکان تحصیلات زن از مرد خیلی بالاتر نباشد. البته این موضوع در پرتو اخلاق در خانواده قابل حل است.
- سکونت یا محل کار اختلاف سلیقه نداشته باشند.
- از نظر طرز تفکر و اندیشه در انتخاب محل اجتماعی به هم نزدیک باشند. به عبارت دیگر در مورد برخی مسائل همچون ادامه تحصیلات و اشتغال زن در بیرون از خانه به توافق دست یابند.
- تفاوت های شخصیتی و خصوصیت های رفتاری فاحشی نداشته باشند. بطور مثال تا آنجا که مقدور است بهره هوشی آنها نزدیک به هم باشد.
 - دارای دیدگاه های سیاسی گرایش های اعتقادی و افق های فکری نزدیک به هم باشند.
- هر دو نفر استقلال رأی داشته باشند؛ یعنی شخصاً در امور زندگی تصمیم بگیرند نه با دهن بینی و تقلید از دیگران. داشتن اختلافاتی در موارد اشاره شده گرچه زندگی را سخت می کند و امکان تفاهم را به حداقل می رساند ولی به شرطی که طرفین اهل تغییر، رشد، تکامل و پیشرفت باشند، همزیستی را غیر ممکن نمی سازد.

 

 

نتیجه گیری

باید برای گزینش همسر ملاک ها و معیارهای منطقی و درستی در دست داشته باشیم بهترین ملاک ها در آیات و قرآن کریم در روایات معصومان(ع) بیان شده است توجه به آنها زمینه ساز ازدواجی سالم و هدفمند است این ملاک از سوی خالق هستی و رسولی الهی و اولیاء الهی بیان شده است. آنان با اسرار هستی آشنایند و بهترین راهنمایان زندگی هستند باید دانست که برخورداری از هر کدام از این ملاک ها نسبی است و وجود تمام ملاک ها در یک فرد تقریبا محال به نظر می رسد اما باید زن مرد یاد بگیرند با این تفاوت ها هم زندگی کنندوثمره این زندگی یک ازدواج شاد ورضایت بخش است.هر اندازه دختر و پسر اطلاعات بیشتری درجهت شناخت خود وهمسر آینده شان داشته باشند وملاک های ضروری تر را برای انتخاب همسر درنظر بگیرند در زندگی زناشویی خود با ناسازگاری ها ومشکلات کمتری مواجه خواهند بود.

 

فهرست منابع

1- پاینده، ابوالقاسم. نهج الفصاحه مجموعه کلمات قصار حضرت رسول ص.‏ تهران، دنیای دانش، 1382ش، چاپ چهارم.

2-حر عاملی ، محمد بن حسن ، وسایل الشیعه

3-طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، تهران، سال 1376.

4- فیض کاشانی ، ملا محسن ، محجه البیضا  

5-فلاح زاده ،محمد حسین ، درسنامه فقه 2 ،چاپ اول،قم ،مرکز نشر هاجر ، 1393پاییز

6-کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، چاپ چهارم، محل نشر ترجمه آیت اللّه کمره ای، انتشارات اسوه، سال 1379.

7-محمد الابشیهی  ، جمال الدین ، المستطرف

8- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، سال 1409   

9- مطهری، مرتضی. نظام حقوق زن در اسلام. تهران، صدرا، چاپ چهاردهم، پاییز 1369.